Техастагы окуя боюнча шектүү кармалса, Огайодо ок аткан кишини полиция атып өлтүргөн. Америкада курал алып жүрүүгө уруксат берген мыйзамдык эрежелер көптөн бери талаш жаратып келе жатат.
АКШнын президенти Дональд Трамп Техас жана Огайо штаттарындагы куралдуу кол салуудан курман болгондорду эскерип, бардык мекемелердеги желектерди түшүрүү тууралуу буйрук берди. Ал 4-августта Нью-Жерси штатында журналисттердин суроолоруна жооп бери жатып, элге көңүл айтты:
- Мен Техас штатындагы Эл-Пасо жана Огайо штатындагы Дейтон шаарларынын элине көңүл айтам. Алар оор күндү баштан кечирүүдө. Ошондой эле эки жерде тең мыкты иштеген укук коргоо органдарына да ыраазычылык билдирем.
Дональд Трамп дем алыш күндөрү болгон кол салууну айыптады жана «биздин өлкөдө жек көрүүгө жол берилбейт» деп эскертти. Ошондой эле куралдуу кол салууга байланыштуу маселени чечүүнүн жолдорун караштырып жатканын кошумчалады:
- Биздин өлкөдө жек көрүүгө орун жок. Биз мунун үстүнөн иштейбиз. Мен башкы прокурор Уилиям Барр, Федералдык чалгын кызматынын директору Кристофер Рей, эки штаттын губернаторлору, Конгресс мүчөлөрү менен сүйлөштүм. Биз көп иш жасап жатабыз. Биз муну токтотушубуз керек. Бул көп жылдардан бери уланып келе жатат.
3-августта Техас штатындагы Эл-Пасо шаарында «Walmart» дүкөнүнүн жанындагы куралдуу кол салуудан каза болгондордун саны жыйырмага жетип, дагы жыйырмадан ашык адам жарадар болду. Бул окуяга шектүү катары кармалган 21 жаштагы Патрик Крузиус кылмыш кыларда социалдык тармактарга расисттик көз караштагы «манифест» жарыялаганы иликтенип жатат. Анда «кол салуу Техаска латын америкалыктардын басып киришине жооп болот жана «Жаңы Зеландиядагы эки мечитте 51 кишини өлтүрдү» деп айыпталган австралиялык Брентон Таррантты колдоо максатын көздөйт» деп жазылган. Өлкөнүн бийлиги бул окуяны "ички терроризм" катары да иликтеп жатат.
Президенттик кызматты көздөгөн айрым демократтар АКШ президенти Дональд Трампты өз билдирүүлөрүндө раса аралык кастыкты козуткан жана бул кыргынга алып келиши мүмкүн деп сындап жатышат.
- Ооба, бизде президент мексикалыктарды зордукчул, кылмышкер деп атаган акыркы үч жылда жек көрүүчүлүктүн негизинде жасалган кылмыштар көбөйдү. Чындыгында мексикалык иммигранттар бул жерде төрөлгөндөргө караганда аз кылмыш кылат. Ал бизди коркуткусу келген. Чындыгында кандай жыйынтыкка жана кесепетке чейин жетти? - деди президенттикке талапкер болууга камынып жаткан Бето О’Рурк.
Техастын 680 миң киши жашаган Эл-Пасо шаары Мексика менен чектешет жана ал жакта испан тилинде сүйлөгөндөр көп. Мексиканын тышкы иштер министри Марсело Эбрард бул окуяны теракт катары баалады:
- Биз муну мексикалык-түндүк америкалыктарга жана Кошмо Штаттардагы мексикалык жарандарга карата террористтик акт деп эсептейбиз.
Огайодо куралчан киши атып өлтүрүлгөн
Техастагы кыргындан көп өтпөй Огайо штатынын Дейтон шаарындагы кол салуудан тогуз киши набыт болду. Кылмышка шектүү, 24 жаштагы Коннор Беттс шаардагы түнкү клубдар жайгашкан көчөдө ок аткан. Аны ошол тегеректе жүргөн полиция кызматкерлери эл жык-жыйма барга кирип бара жатканда жетип барып, 30 секунданын ичинде өлтүргөн.
Коннор Беттс чопкут кийип, автоматында кошумча октору да болгон. Полиция анын үйүндө тинтүү жүргүздү. Маалым болгондой, өлгөндөрдүн арасында анын карындашы жигити менен болгону, алардын өлүгү машинеде табылганы кабарланды. Кол салуунун себептери азырынча белгисиз. Окуяны Федералдык чалгындоо кызматы да иликтеп жатат.
Бул кыргындар АКШда курал колдонуп кыргын салуу уланып жатканын көрсөтүүдө. АКШда мыйзамдар ар бир адамга жеке коопсуздугу үчүн курал сатып алууга жол берет. Дүйнөдө АКШ элдеги куралдын саны боюнча биринчи орунда турат. Мисалы, Америкада 100 кишинин 88инде курал бар болсо, экинчи орунда турган Швейцарияда 100 кишинин 45и курал сатып алган. Ал эми Швеция менен Францияда 100 кишинин 31инде курал бар. Канадада бул сан 30 кишиге туура келет. Октон курман болгондор АКШда Канадага караганда алты эсе, ал эми Австралияга караганда 30 эсе көп. Адамдар жапырт өлтүрүлгөн окуялардан улам элге курал сатууну катаалдаштыруу жөнүндө сунуштар айтылып келе жатат. Бирок АКШ коомунда бул маселе боюнча бирдиктүү пикир жок.
АКШдагы кыргындар
Төмөндө акыркы жылдары АКШдагы адам өмүрүн алган айрым кандуу массалык киши өлтүрүү окуяларын эскеребиз.
Лас-Вегас, 1-октябрь, 2017-жыл. Куралчан адам мейманкананын 32-кабатында өтүп жаткан музыка фестивалында ок атып, 58 киши өлгөн. Бул окуяда 564 адам жаракат алып, кылмышкер кийин өзүн атып өлтүргөн.
Орландо, 12-июнь, 2016-жыл. Кылмышкер гей-клубда 49 кишини атып өлтүргөн. Кылмышкерди полиция жок кылган.
Виржиния, 16-апрель, 2007-жыл. Куралчан киши Блэксбург шаарындагы Виржиния технологиялык университетинде 32 кишини атып, кийин өзүнө кол салган.
Ньютаун, 14-декабрь, 2012-жыл. Коннектикут штатындагы Ньютаун шаарында Сэнди-Хук башталгыч мектебинде куралчан адам адегенде өз апасын өлтүрүп, андан кийин 20 баланы, дагы алты чоң кишини аткан. Кылмышкер кийин өзүнө кол салган.
Сатерленд Спрингс, 5-ноябрь, 2007-жыл. Өз аялын жана баласын урганы үчүн АКШ армиясынан бошотулган адам айылдык чиркөөдө 26 кишини тындым кылып, кийин өзүнө кол салган. Окуя Техас штатында болгон.
Киллин, 16-октябрь, 1991-жыл. Техастын Киллин шаарында кылмышкер өзүнүн кузовдуу машинеси менен ресторандын айнектүү эшигин сүзүп кирип, анда отургандарга ок аткан. Бул окуяда 23 киши көз жумган.
Эл-Пасо, 3-август, 2019-жыл. Техас штатындагы Эл-Пасо шаарында «Walmart» дүкөнүнүн жанындагы куралдуу кол салуудан 20 киши өлүп, дагы 20дан ашык адам жарадар болду. Полиция кылмышка шектүүнү камакка алды жана бул окуяны укук коргоо органдары «ички терроризм» катары иликтеп жатат.
Паркленд, 14-февраль, 2018-жыл. Флорида штатынын Паркленд шаарындагы Маржори Стоунман Дуглас орто мектебинин мурдагы окуучусу автоматтан ок атып, 17 окуучуну жана мугалимди өлтүргөн. Бийлик кылмышкерди кармаган.
Сан-Бернардино, 2-декабрь, 2015-жыл. Калифорниянын Сан-Бернардино шаарында жумуштагы майрамдык кечеде эрди-катын 14 кишини атып өлтүргөн. Кийин өздөрү да полиция менен атышууда көз жумган.
Верджиния-Бич, 31-май, 2019-жыл. Виржиния штатындагы Верджиния-Бич шаарынын муниципалдык имаратында инженер жума күнү кечкурун кесиптештери эс алууга жаңы эле кетип жаткан учурда ок атып, 12 кишини өлтүргөн. Ага чейин ал жумуштан бошотулганы тууралуу электрондук кат алган. Кылмышкерди полиция атып жок кылган.
Таузенд-Оукс, 7-ноябрь, 2018-жыл. Калифорния штатындагы Таузенд-Оукс шаарында ардагер моряк барда 12 кишини атып, кийин өзүнө кол салган.
Форт Худ, 5-ноябрь, 2009-жыл. Техастагы Форт Худ аскер базасынын майору жана психиатры 13 кишини атып өлтүргөн. Аны сот өлүм жазасына кескен.
Остин, 1-август, 2009-жыл. Техас университетинин мунарасына отуруп алган көзгө атар 90 мүнөт бою элди аткылаган. Анын огунан 13 киши көз жумуп, дагы 30дай киши жарадар болгон. Көзгө атарды полиция атып өлтүргөн.
Вашингтон, 16-сентябрь, 2019-жыл. АКШнын Аскер-деңиз флотунун мурдагы кызматкери Вашингтондогу кемелерди оңдогон жайда 12 кишини тындым кылган. Аны полиция атып өлтүргөн.
Орора, 20-июль, 2012-жыл. Беткап кийген куралчан адам Колорадо штатынын Орора шаарындагы фильмдин бет ачарында залда отургандарга ок аткан. Бул окуяда 12 киши өлүп, 70 киши жаракат алган. Кылмышкер өмүрүнүн аягына чейин эркинен ажыратылган.
