Быйыл (2011-жылы) Тажикстандын түштүгүндөгү пахта талааларына, шалыпаяларына кытайлык дыйкандар иштегени келишет. Кытайлыктар келбей жатып, азыртан эле жергиликтүү элде нааразылык күчөдү.
Өткөн аптада тажик өкмөтү 2000 гектардай жерди Кытайдын Уйгур автономиясына ижарага берүү тууралуу чечим чыгарган. Карапайым тажиктер буга жини келип турушат.
Чынында, элдин кыжыры бир апта мурда эле келе баштаган. Анда тажик парламентинин төмөнкү палатасы Кытай менен көп жылдардан бери чечилбей келген чекараны аныктоо маселеси тууралуу чечим чыгарып, 1100 чарчы километр жерди такыр эле Кытайга өткөрүп бермей болгон.
Тажик өкмөтү чек-аранын делимитациясына чекит койгонун, кытайлар башта андан да көп жер талап кылышканын, бирок тажик дипломатиясынын мыкты аракети менен аз эле жер берилгенин айтып, муну “жеңиш” катары көрсөткөнгө аракет кылды.
"Жакшылыкка алып келбейт"
Тажиктердин көбүнөн азыр душанбелик Бахтиердукундай ойлорду укканга болот.
"Эмне үчүн алар Кытайга жер беришти? Тажиктерге мунун эмне кереги бар? Бийликтер өзүнүн элине жер бербей жатышпайбы. Эл оор шарттарда жашайт. Алар биздин жакыр элге биринчи жер бериши керек эле", - деди Бахтиер.
Өкмөт болсо өзүнүн чечимин колдош үчүн Кытайга эч ким деле жашабаган, эч кандай минералдык же башка байлыктары жок тоолуу аймак берилгенин билдирди. Азырынча парламенттин чечимине президент Эмомали Рахмон кол кое элек.
Бирок карапайым эл “өкмөт жерди ой келди бергени кандай?” деп муну түшүнбөй турат.
"Бул эч жакшылыкка алып келбейт. Азыр тажиктердин өздөрүнө да жер жетпей жатат. Душанбенин өзүндө эле, анын айланасында канчалаган адам жерге жетпей жүргөнүн билесизби? Өкмөт аларга көңүл бурбай койбошу керек", - деди атын атагысы келбеген жигит.
Чекарада делимитация боюнча маселеден сырткары, өкмөт кытайларга дыйканчылык үчүн жерди ижарага да бере турган болду.
Эми түштүктөгү Хатлон вилоятындагы Кумсангир, Бохтар райондоруна 1500 кытай дыйканы келе турган болуп жатат. Буга да эл зээни кейип турган чагы.
Ижарага берилчү жер жөнүндө тажик өкмөтү көп сүйлөбөгөнү да ушундан болсо керек. Азыр өлкөдө жумушсуздук - кеңири жайылган көрүнүш. Жумуриятта ишке жарамдуу жүз миңдеген жарандар Орусияга иш издеп кетишкен. Айрымдары көп жылдардан бери Орусияда жашап жатышат, ал жактан такыр кайтпай калгандар да бар.
Өлкөнүн айыл-чарба министрлигинин расмий өкүлү Тиломурод Данияров кытайлыктар тоолуу аймактарда жергиликтүү элге сугаттын жаңы методдорун, дыйканчылыктагы технологияларды үйрөтүүгө убада кылышканын айтты.
Тажикстандын жалпы аймагынын 93% тоолордон турат. Калган 7% баары эле иштеткенге, айдоого ыңгайлуу эмес. Өңдүрүлгөн пахта менен күрүчтүн көпчүлүгү экспорттолот.
Борбор Азиядагы бул мамлекеттин экономикасы үчүн маанилүү делген көп деле товар жок экенин эске алып, “кирешелүү делген продуктыларды өндүрүү укугун чет-элдиктерге берип коет экен” деген коркунуч элди өзгөчө бушайман кылууда. Жергиликтүү калктын ичинде “кытайлар ушинтип акырындап башка жактарга элин иштегени жиберип, жерлерин ээлеп алышат” деген коркунуч күч.
Байыган статистика
Соңку жылдары Кытай тажик экономикасына 4 млрд.доллардай инвестиция жасады. Анткен менен биргелешкен көпчүлүк долбоорлорду иштетүү үчүн өзүнүн адистерин Кытайдан жиберген. Бул дегени Тажикстандагы жумушсуздуктун деңгээлин кыскартууга эч кандай пайда берген жок.
Өлкөнүн миграция кызматы билдиргендей, Тажикстанда 2007-жылы 30 миңдей кытай катталган. Алардын басымдуу бөлүгү жол курулуштарында, электр подстанцияларында, көмүр кендеринде, базарларда иштейт. Көпчүлүгү долбоор боюнча иши аяктаганда Кытайга кайра кайтышпайт. 2010-жылдын этегинде тажик жериндеги кытайлардын саны 82 миңге чыкканы аныкталды.
Азыр эми тажик бийликтери жаңы келчү кытайлык дыйкандардын саны 1500 ашпайт дешти.
Буга чейин Казакстан да кытайлык дыйкандарга жерди ижарага бере турган болуп, кийин эл ага нааразы болгондо, бул ойдон баш тартып койгон эле.
Өткөн аптада тажик өкмөтү 2000 гектардай жерди Кытайдын Уйгур автономиясына ижарага берүү тууралуу чечим чыгарган. Карапайым тажиктер буга жини келип турушат.
Чынында, элдин кыжыры бир апта мурда эле келе баштаган. Анда тажик парламентинин төмөнкү палатасы Кытай менен көп жылдардан бери чечилбей келген чекараны аныктоо маселеси тууралуу чечим чыгарып, 1100 чарчы километр жерди такыр эле Кытайга өткөрүп бермей болгон.
Тажик өкмөтү чек-аранын делимитациясына чекит койгонун, кытайлар башта андан да көп жер талап кылышканын, бирок тажик дипломатиясынын мыкты аракети менен аз эле жер берилгенин айтып, муну “жеңиш” катары көрсөткөнгө аракет кылды.
"Жакшылыкка алып келбейт"
Тажиктердин көбүнөн азыр душанбелик Бахтиердукундай ойлорду укканга болот.
"Эмне үчүн алар Кытайга жер беришти? Тажиктерге мунун эмне кереги бар? Бийликтер өзүнүн элине жер бербей жатышпайбы. Эл оор шарттарда жашайт. Алар биздин жакыр элге биринчи жер бериши керек эле", - деди Бахтиер.
Өкмөт болсо өзүнүн чечимин колдош үчүн Кытайга эч ким деле жашабаган, эч кандай минералдык же башка байлыктары жок тоолуу аймак берилгенин билдирди. Азырынча парламенттин чечимине президент Эмомали Рахмон кол кое элек.
Бирок карапайым эл “өкмөт жерди ой келди бергени кандай?” деп муну түшүнбөй турат.
"Бул эч жакшылыкка алып келбейт. Азыр тажиктердин өздөрүнө да жер жетпей жатат. Душанбенин өзүндө эле, анын айланасында канчалаган адам жерге жетпей жүргөнүн билесизби? Өкмөт аларга көңүл бурбай койбошу керек", - деди атын атагысы келбеген жигит.
Чекарада делимитация боюнча маселеден сырткары, өкмөт кытайларга дыйканчылык үчүн жерди ижарага да бере турган болду.
Эми түштүктөгү Хатлон вилоятындагы Кумсангир, Бохтар райондоруна 1500 кытай дыйканы келе турган болуп жатат. Буга да эл зээни кейип турган чагы.
Ижарага берилчү жер жөнүндө тажик өкмөтү көп сүйлөбөгөнү да ушундан болсо керек. Азыр өлкөдө жумушсуздук - кеңири жайылган көрүнүш. Жумуриятта ишке жарамдуу жүз миңдеген жарандар Орусияга иш издеп кетишкен. Айрымдары көп жылдардан бери Орусияда жашап жатышат, ал жактан такыр кайтпай калгандар да бар.
Өлкөнүн айыл-чарба министрлигинин расмий өкүлү Тиломурод Данияров кытайлыктар тоолуу аймактарда жергиликтүү элге сугаттын жаңы методдорун, дыйканчылыктагы технологияларды үйрөтүүгө убада кылышканын айтты.
Тажикстандын жалпы аймагынын 93% тоолордон турат. Калган 7% баары эле иштеткенге, айдоого ыңгайлуу эмес. Өңдүрүлгөн пахта менен күрүчтүн көпчүлүгү экспорттолот.
Борбор Азиядагы бул мамлекеттин экономикасы үчүн маанилүү делген көп деле товар жок экенин эске алып, “кирешелүү делген продуктыларды өндүрүү укугун чет-элдиктерге берип коет экен” деген коркунуч элди өзгөчө бушайман кылууда. Жергиликтүү калктын ичинде “кытайлар ушинтип акырындап башка жактарга элин иштегени жиберип, жерлерин ээлеп алышат” деген коркунуч күч.
Байыган статистика
Соңку жылдары Кытай тажик экономикасына 4 млрд.доллардай инвестиция жасады. Анткен менен биргелешкен көпчүлүк долбоорлорду иштетүү үчүн өзүнүн адистерин Кытайдан жиберген. Бул дегени Тажикстандагы жумушсуздуктун деңгээлин кыскартууга эч кандай пайда берген жок.
Өлкөнүн миграция кызматы билдиргендей, Тажикстанда 2007-жылы 30 миңдей кытай катталган. Алардын басымдуу бөлүгү жол курулуштарында, электр подстанцияларында, көмүр кендеринде, базарларда иштейт. Көпчүлүгү долбоор боюнча иши аяктаганда Кытайга кайра кайтышпайт. 2010-жылдын этегинде тажик жериндеги кытайлардын саны 82 миңге чыкканы аныкталды.
Азыр эми тажик бийликтери жаңы келчү кытайлык дыйкандардын саны 1500 ашпайт дешти.
Буга чейин Казакстан да кытайлык дыйкандарга жерди ижарага бере турган болуп, кийин эл ага нааразы болгондо, бул ойдон баш тартып койгон эле.
