“Кара тизмедеги” компания
Дээрлик алты-жети жылдан бери өкмөттүн баш оорусуна айланган мурдагы “Акылдуу шаар”, азыркы “Коопсуз шаар” долбоорунун ишке ашарына үмүт жандангандай болду.
Өкмөт акыркы аукциондон утуп чыккан Орусиянын “Вега” радиокуруу концерни компаниясы тендердин кийинки этаптарынан да ийгиликтүү өткөнүн айтып, ал толук жеңүүчү деп таанылганын жарыялады.
Эми компания кыргыз тараптын тиешелүү мекемеси менен келишим түзсө эле долбоорду ишке ашыруу башталганы турат. Маалымат технологиясы жана байланыш комитетинин маалымат катчысы Зирек Асанова бул жааттагы соңку жаңылыктар менен бөлүштү:
- Тендердин биринчи баскычынан өткөндөн кийин “Вега” радиокуруу концерни компаниясы техникалык жана квалификациялык дал келүүчүлүк боюнча татыктуу деп табылды. Бул боюнча комиссиянын чечими чыкты. Кошумча аудиттик текшерүү да жүрдү. Учурда келишим түзүүгө аракеттер жүрүп жатат. Келишим кабыл алынгандан кийин тиешелүү иш-пландар бекитилип, аталган компания алгачкы иши катары жабдууларды орнотууну баштайт. Акыркы жолу өкмөттүн кеңешмесинде премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев зарыл процедураларды кыска мөөнөттө аяктоону жана долбоорду ишке киргизүүгө зарыл ченемдик укуктук актыларды кабыл алууну тездетүүнү тапшырган. Бул боюнча иштер жүрүп жатат, буюрса жакын арада иш башталат.
“Коопсуз шаарды” ишке ашырууга тендерде 2 млрд. 320 млн. сом коюлган болсо, орусиялык компания аны 1 млрд. 195 млн. сомго аткарып бермекчи болгон.
Ага карабай “Вега” радиокуруу концерни компаниясы азырынча Кыргызстанда өкүлчүлүгүн ача элек. Комментарий алуу үчүн Москва шаарындагы кеңсесине байланышуу аракетибизден майнап чыккан жок. Ишканага чалганыбызда мекеменин маалымат борборунун башчысы Алексей Неделин иш ордунда эместигин айтып, андан башка эч ким интервью бере албасын билдиришти.
Компаниянын расмий сайтындагы маалыматтарга ылайык, “Вега” радиокуруу концерни Орусиянын мамлекеттик "Росстехнология" (“Ростех”) корпорациясынын курамына кирери белгилүү болду.
Ал эми бул корпорация АКШ менен Канада санкция киргизген Орусиянын 400дөй компаниясынын бири. “Ростехтин” башкы директору Сергей Чемезовдун өзүнө да АКШ жана Евробиримдик санкция коюп, өз өлкөлөрүнө кирүүсүнө жана карым-катыш жасоосуна тыюу салган.
Ошондон улам “кара тизмеге кирген чет элдик компания “Коопсуз шаарды” жабдуулар жана программалар менен камсыз кылууда аксабайбы?” деген суроо жаралды.
Бишкектеги жаңы технологиялар паркынын негиздөөчүсү, IT адис Азиз Абакиров бул жөнүндө ойлору менен бөлүштү:
- Санкцияга кирген болсо анда бул компания менен иштешүү кыйын болот. АКШ жана Европа өлкөлөрү менен карым-катыш кыла албаса, ал жактан жаңы технологияларды кантип алып келет? Ал эми АКШ инновация боюнча эң алдыңкы өлкөлөрдүн катарында турат. Булар болгону ЕАЭБдин ичине кирген мамлекеттерден эле техникаларды сатып ала алат. Албетте бул кыска мөөнөттө проблема жаратпайт, бирок эгер узак мөөнөттү эске ала турган болсок бул абдан чоң көйгөйдү туудурат. Башкача айтканда, алар эски эле технологияларын алып келишет, башында жакшы эле иштей бериши мүмкүн. Бирок убакыт өткөндөн кийин бузулат же иштен чыгат. Аларга салыштырмалуу биздин Кыргызстандагы компаниялар АКШдан, Европадан жаңы технологияларды алып келип иштеп жатабыз. Андан көрө “Коопсуз шаарды” жергиликтүү компаниялар ишке ашырса жакшы болмок.
“Вега” радиокуруу концерни компаниясынын сайтында белгиленгендей союз учурунда аскердик изилдөө институту болгон мекеме 2004-жылы кайра негизделген. Учурда концерндин алдында тармактык тогуз ишкана бар.
Коркунучта турган маалымат коопсуздугу
Ачык маалыматтарга таянсак соңку жылдары “Вега” радиокуруу концерни негизинен Орусиянын Коргоо министрлиги, Федералдык коопсуздук кызматы (ФСБ) жана Ички иштер министрлиги менен көбүрөөк иштешкен. Компания бул мекемелерди чалгын, аскердик, авиациялык, космостук жана башка тармакка тиешелүү электрондук жабдуулар, программа, системалык комплекстер менен камсыздап келет.
Саясатчы Равшан Жээнбеков “Коопсуз шаарды” орусиялык компаниянын колуна салып берүү "маалымат коопсуздугуна коркунуч алып келет" деп эсептейт:
- Биринчиден, бул доолбоор адилетүү жана прогрессивдүү болуп ишке ашпайт. Анткени Орусиянын компаниялары технология жана менеджмент жагынан бир топ артта калган. Экинчиден, бул жерде коопсуздук маселеси. Албетте, ансыз деле Кыргызстан Орусиянын Федералдык коопсуздук кызматынын (ФСБ) көзөмөлүндө жашайбыз деңизчи. Бирок ал жетишсиз болуп “Коопсуз шаарды” да өткөрүп берип жатабыз. Бул деген алар ар бир адамдын автоунаасынын, өзүнүн каякка баратканын, ким менен жолугушканын, каерден канчада чыкканын бардыгын көзөмөлгө алышат дегенди түшүндүрөт. Бул коопсуздук үчүн коркунучтуу, бирок биздин бийлик Орусиянын көзөмөлүндө турганды коопсуздук деп эсептебейт. Бирок мен андан башкача көз караштагы киши катары көз карандыгыбызды толугу менен Москвага өткөрүп бердик деп эсептейм.
Маалымат технологиясы жана байланыш комитетинин жетекчилиги болсо “Вега” радиокуруу концерни батыш өлкөлөрүнүн “кара тизмесинде” экени иштешүүгө тоскоол болбойт деп ишендирүүдө. Комитеттин маалымат катчысы Зирек Асанова ошондой эле аталган компания менен иштешүү маалыматтык коопсуздук үчүн да коркунуч эместигин айтууда.
Буга чейин Маалымат технологиясы жана байланыш комитетинин жетекчисинин орун басары Кубаныч Шатемиров бул долбоорду ишке ашырууда маалымат коопсуздугуна жана жарандардын персоналдык базасына коркунуч жок деп ишендирди:
- Техникалык тапшырманын алкагында персоналдык мүнөздөгү маалыматтарды сактоо шарттары дагы каралган. Бул долбоорду ишке ашыра турган компания мына ошого окшогон персоналдык базаны өзүнө сактай албайт. Ал болгону өзү койгон техникалык жабдуулардын жардамы аркылуу реалдуу убакыттын ыргагы менен жол эрежесин бузуу фактыларын видео, фотого алып, аларды кайра мамлекеттин карамагындагы борбордук серверге жиберип турат. Анда кандайдыр бир персоналдык мүнөздөгү маалымат базасы сакталбагандыктан бул долбоордун алкагында жеке маалыматтардын сыртка чыгып кетүү коркунучу жок.
Бирок жумуш башталбай жатып сын-пикирлерге кабылган орусиялык компаниянын долбоорду аягына чыгараарына ишенбегендер бар. Жогорку Кеңештин депутаты Зиядин Жамалдинов буларга токтолду:
- “Коопсуз шаар" боюнча өткөн акыркы тендерге катышкан депутат менен сүйлөшсөм, ал “сынак дагы деле мыйзам бузуулар менен өттү” деп айтып жатат. Анан Орус компаниясы утту дегенде эле мен, булар аягына чыгара албайт го деп ойлоп койдум. Жаңы технологиялар боюнча өнүккөн Кытай, Түштүк Корея, Жапония же башка көптөгөн мамлекеттер бар, мына ошолордун компанияларына берсек жакшы болмок. Түрк компаниялары да кызыкты эле алар да тартылган жок. Сынакка катышпайт дегени туура эмес, аларды тартып келе турган, ишендире турган менежмент болбой калды. Долбоорду башка мамлекеттер эчак киргизип бүттү, бирок биз кечигип жатабыз. Ошондон пайдаланып акыркы технологияларды киргизип алышыбыз керек эле. Менимче бул долбоордун ызы-чуусу дагы чыгат го.
Коомдук тартипти жана жол коопсуздугун камсыз кылууну көздөгөн долбоорду ишке ашыруу боюнча тендер алгач 2012-жылы жарыяланган. Ал учурда Бишкек, Ош шаарларын жана Бишкек - Каракол жолдорун кошо камтыйт деген долбоор аткаруу 16 компания ат салышкан. Бирок соңунда тендерге катышпаган “Beijing Construction Engineering Group International” аттуу кытай компаниясы, 4 миллиард 505 миллион сомго (85 млн. доллар) утуп алып чуу чыккан. Натыйжада аукцион үзгүлтүккө учураган.
2015-жылы өткөн экинчи тендерге сегиз компания катышып, тендердик комиссиянын бүтүмү менен кыргыз-орус "Стилсофт Бишкек" 62 млн. доллар менен жеңүүчү деп табылган. Бирок бул тендер мыйзам бузуулардан улам бузулган.
2018-жылдын башында болсо Сапар Исаковдун өкмөтү "Акылдуу шаар" долбоорун “Коопсуз шаар” деп өзгөртүп, аны ишке ашыруу боюнча кытайлык "Huawei Technologies" компаниясы менен келишимге кол койгон. Үчүнчү тендердин жеңүүчүсү долбоорго 60 миллион доллар инвестиция жумшамак болгон. Кийин өкмөт талаптар аткарылбаганын билдирип “Huawei” менен келишимди бузган.
Быйыл 23-августта төртүнчү тендерди өткөрүү учурунда Мамлекеттик сатып алуу порталынын онлайн системасы бузулуп, аукцион үзгүлтүккө учураган. Бул жолу үч компания катышкан.
4-сентябрда, бешинчи тендерде “Вега” радиокуруу концерни утуп чыккан. Бирок анда сынакка катышкан калган эки компания, кыргызстандык "Альфа-Телеком" менен дагы бир орусиялык "Маалымат тутумунун коопсуздугу" компаниясы жөн эле масса үчүн кошулуп калганы айтылууда. Себеби мыйзам боюнча тендерге үчтөн кем эмес ишкана арыз бериши керек.
