Орусиялык айрым маалымат каражаттарына өзгөчө макам берүүнүн түпкү максаты эмне? Аны ишке ашырууда Кыргызстандын алар олжосу, уттурары эмне? “Арай көз чарай” талкуусуна медиа-эксперт Нарын Айып жана социология илимдеринин кандидаты, саясий серепчи Самар Сыргабаев катышты.
"Азаттык": 6-январда коомдук талкууга коюлган келишимдин долбоору интернеттен алып салынды. Өкмөттүн юристтери "бул документ талкууга жатпайт болчу" деген бүтүмүн айтып чыгышты. Демек аталган келишим мындан ары талкууланбай эле кол коюлат десек болобу?
Нарын Айып: Бул документке кол коюлат. Мындай нерсе Кыргызстанда 1996-жылдан бери уланып келатат. Аскар Акаев президент болуп турганда ОРТ же Орусиянын азыркы "Биринчи каналы", РТР телеканалдарын жана “Маяк” радиосунун толкундарын Кыргызстандын аймагында таркатууну өз мойнубузга алганбыз.
Андан кийин 2007-жылы Курманбек Бакиев президент болуп турганда да кол коюлуп, жылына 10 миллион сомду орусиялык телеканалдардын сигналдарын таратканга бөлүп турган. Кийинки жылдары ал акча жетпей калганбы, айтор 50 миллион сомго чейин бөлүнүп келген.
"Азаттык": Ошол акча Кыргызстандын бюджетинен төлөнгөнбү?
Нарын Айып: Албетте, ал акча КТРКнын бюджети аркылуу төлөнчү, алардын кассасына түшпөй эле сигналдарды таратып жаткан мекемеге (РПОРМТР) түз которулчу.
"Азаттык": Кыргызстандын маданият жана маалымат министринин орун басары Айнура Темирбекова Орусия бизге бекер берип келгенин айтып жатпайбы...
Нарын Айып: Бул жерде эки нерсе чаташтырылып жатат. Урматтуу министрдин орун басары, акча контент үчүн эмес, акча сигналдарды жеткириш үчүн төлөнүп жатат. Ала-Тоонун ар кайсы аймактарына жеткириш үчүн төлөнүп жатат. Ал үчүн “Азаттык”, “Би-Би-Си” да төлөйт. Айнура айым айтып жаткан бекер деген сөз, ооба, Орусия контентти бекер берип жатат. Бирок ал жерде кубаттуу, күчтүү пропаганда кетип жатпайбы.
"Азаттык": Самар мырза, бул кырдаалды Орусиянын кызыкчылыгынан карап көрсөк, чакан Кыргызстанда аларга мынчалык жан үрөгөнгө эмне түрткү берүүдө?
Самар Сыргабаев: Орусия 2000-жылдан бери бул жаатта катуу иштеп жатат. Медиа мейкиндигинде таасир көрсөтүү максатында, маселен 2005-жылдан бери дүйнөгө өз кызыкчылыгын таркатып туруучу Russia Today деген телеканал түзүшкөн. Ага өлкө бюджетинен миллиондогон долларды инвестиция кылып жатышат. Рейтинги күн санап өсүүдө. Би-Би-Си, СNN сыяктуу дуйнөлүк ири маалымат каражаттары менен тең тайлашып калды. Бир жарым миллиарддан ашык жазылуучулары бар.
Ал эми Кыргызстанда Орусиянын телеканалдарын салттуу түрдө мурдагы совет доорунан бери ата-энелерибиз да көрүп келишкен. Орусиянын өз каналдарына өзгөчө статус берүү ниети бүгүнкү дүйнөлүк маалымат согушу маалында объективдүү эле көрүнүш десем болот. Орусия ушундай жол менен өзүнүн геосаясий кызыкчылыгын, пландарын ишке ашыргысы келет.
"Азаттык": Албетте, Орусиянын Борбор Азияда кызыкчылыгы бар. Бирок бизден чоң, аймагы кең кошуна мамлекеттерде абал кандай?
Самар Сыргабаев: Биздин кошуналарыбыз Казакстан, Өзбекстан, тескерисинче, Орусиянын каналдарына чектөөлөрдү киргизүүгө аракеттерди көрүп жатышат. Бул Кыргызстандагы саясий системанын өтө эле лоялдуу, жумшактыгынын өтө жогору чекке жеткени десек болот.
"Азаттык": Келишимдин долбоорундагы 6-пунктунда тараптар Орусиянын “Биринчи канал-Бүткүл Дүйнөлүк желе” жана “РТР-Планета” каналдарынын өнүгүшүнө кошумча шарттарды түзөт деп жүрөт. Анын төркүнүн кандай түшүнсөк болот?
Нарын Айып: Кыргызстан санариптик системага өтүп кетсе, алар башка жеке каналдар сыяктуу эле төлөп калат да. Ошондуктан бекер көрсөтө турган социалдык пакетке киргиси келип жатат. КТРК сыяктуу эле киргиси келүүдө. Анткени Орусиянын “Биринчи канал” жана "РТР-Планета" каналдары эң күчтүү пропагандалык каражаттары деп эсептелет.
Самар Сыргабаев: Социологиялык изилдөөлөргө таянсак 2013-жылы Орусиянын 1-каналы менен РТР каналдарынын Кыргызстандагы бир күндүк аудиториясы бир жарым миллион адамды түзөт экен. Ал эми биздин КТРдин бир жумалык аудиториясы 2 миллион адамды түзөт. Орусиянын эки каналынын бир жумалык аудиториясын алсак 2 миллиондон ашат. Мунун өзү Орусия каналдарынын канчалык деңгээлде таасирдүү экендигин көрсөтүп турат.
"Азаттык": Деги Кыргызстан сырт дүйнө менен маалыматтык алмашуу тармагында башка чет өлкөлөр менен иштеш керекпи? Бул тармакта кандай саясат болуш керек?
Нарын Айып: Албетте барыш керек. Бирок азыркыдай Орусиянын кызыкчылыгына белчесинен батып алгандай эмес да.
Самар Сыргабаев: Дүйнөдө мамлекеттер ортосунда маалыматтарды алмашуулар, айталы программалар, кинолорду, агартуучу көрсөтүүлөрдү бири-бирине берүү боюнча тажрыйбалар бар. Бирок бул документте алмашуу жөнүндө так жазылган эмес...
Нарын Айып: Кыргызстан аскерий жагыбы, экономикалык, маданият жагыбы Орусияга өтө эле көз каранды болуп калды.
Самар Сыргабаев: Орус каналдарына өзгөчө статус деп жатабыз, бирок бул убакка чейин эле өзгөчө орунда болчу. Жалпы үлүшү боюнча алсак алардын орду аябай жогору.
