Кыргыз-орус президенттеринин жолугушуусу. Бишкек, 20-сентябрь, 2012.
Орусия Кыргызстандын карызын кечти
Кыргызстан менен Орусия 20-сентябрда бир катар макулдашууларга жетишти.
Ал келишимдердин мазмуну кандай? Аларды турмушка ашыруу Кыргызстанга, Борбор Азияга кандай таасирин тийгизет?
Орус президенти Владимир Путиндин Кыргызстанга 20-сентябрдагы бир күндүк сапарында 6 документке кол коюлду. Алардын ичинен Камбар-Ата-1 ГЭСин куруу, Кыргызстандын Орусияга карызын жөнгөрүү жана орус аскердик базасына байланыштуу келишим негизгилерден.
Тышкы карыз жана аскердик базага байланыштуу келишимдер бири-бирине байланышкан. Маселен, Кыргызстандын 500 млн. долларга жакын карызынын 190 млн. доллары дароо кечилсе, калган 300 млн. доллар 2016-жылдан баштап, 10 жылдын ичинде бөлүп-бөлүп кечилет. Мына ошол карыз кечүү башталгандан тартып, Орусиянын Кыргызстандагы аскердик базалары боюнча 15 жылдык жаңы келишим күчүнө кирет.
Камбар-Ата-1 ГЭСи боюнча келишимде курулуш качан башталышы так көрсөтүлгөн эмес. Ал маселе долбоордун техника-экономикалык негиздемесине жараша болот. Ал эми негиздемени даярдоого 5 ай мөөнөт коюлду.
Кыргызстан менен Орусия Камбар-Ата-1 ГЭСине 50 пайыздан ээлик кылат. “Камбар-Ата-1 ГЭСи” жабык акционердик коомун директолор кеңешинде беш мүчө болот. Анын үчөөсү кыргыз тараптан, экөөсү орус тараптан болот. Башкармалыкта да беш киши болот, анын үчөөсү орус тараптан экөөсү кыргыз тараптан болот. Бирок эки органдын төрагалыгына талапкерди көрсөтүү артыкчылыгы орус тарапка берилген.
Кыш мезгилинде Камбар-Ата-1 ГЭСинен электр энергиясын экспорттоо артыкчылыгы Кыргызстанга берилген. Жогорку Нарында төрт ГЭС боюнча да ушундай эле мазмунда келишим түзүлгөн.
Кыргызстандын мурунку тышкы иштер министри Аликбек Жекшенкулов жетишилген келишимди тарыхый деп атап, буларга токтолду:
- Кол коюлган келишимдер кыргыз тарапка дагы, орус тарапка да пайдалуу болду. Жыйырма жылдан бери Нарын каскадын салабыз деп айтылып келген. Тилекке каршы ишке ашкан эмес. Эми ушул макулдашуу ишке ашып элибизге, мамлекетке, экономикабызга пайда алып келээрине үмүттөнөм.
Жекшенкуловдун пикиринде, долбоордун ишке ашырылышы менен Кыргызстандын мамлекет катары да салмагы артып, Кытай, Пакистан жана Ооганстанга электр энергиясын экспорттоого мүмкүнчүлүк алат.
Коопсуздук кеңештин мурунку катчысы Мирослав Ниязов ГЭСтерди курууда Кыргызстан улуттук кызыкчылыгына жараша кадам таштады дейт:
- Өзбекстан каршы болуп жатат. Бирок Кыргызстанда башка жол жок. Биздин негизги байлыгыбыз суу. Суу деген байлык эртели-кеч товар катары каралыш керек. Жараткан Өзбекстан, Казакстанга мунай, газ берсе, Кыргызстан, Тажикстанга суу берди. Ошон үчүн муну цивилизациялуу жол менен, маданияттуу жол менен чечип алышыбыз керек. Корктуп-үркүткөндөн пайда чыкпайт. Зыян гана болот.
Мирослав Ниязов Орусия менен түзүлгөн келишимдерди жогору баалады.
Экономика жана антимонополдук саясат министри Темир Сариевдин билдирүүсүнө караганда, жаңы курулган ГЭСтер өзүн актаганга чейин башкаруу орус тарапта болот.
Ал эми жумшала турган каражаттын көлөмү тууралуу Сариев буларды билдирди.
- Эми так көлөмү техникалык-экономикалык негиздеме бүткөндөн кийин айтылат. Бирок алдын-ала биздин адистер санап чыкканы боюнча, Жогорку Нарын ГЭСтерине 400-450 млн. доллар,ал эми Камбар-Ата-1ге 2 млрд. тегерегинде каражат жумшалат деп айтылган.
Бул каражаттын баарын орус тарап камсыз кылат.
Талдоочулардын баамында, Камбар-Ата-1 ГЭСинин тең жарымына ээлик кылуу менен орус тарап региондун энергетикалык эле эмес, суу саясатына да таасир этүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болот. Мына ушул маселе Өзбекстанды өзгөчө тынчсыздандырууда.
Ал эми Орусиянын өз инвестициясын коргоо кепилдиги Кыргызстанды Москва менен бул кадамды бирге таштоого кошумча демөөр болууда. Ал эми Казакстан Кемин-Алматы электр чубалгысын тартууга даярдыгын билдирүү менен Кыргызстандагы энергетикалык долбоорлорго мамилесин билдирген десек жаңылышпайбыз.
