- Орусия президенти Владимир Путиндин Бишкекке келиши менен эки ортодо талкууланып жаткан долбоорлор, келишимдер боюнча толук мунаса табылып, эки өлкөнүн алакасы жаңы деңгээлге чыгат деп ишенүүгө болобу?
- Албетте. Кыргызстан менен Орусиянын мамилеси жаңы деңгээлге чыгат. Чоң келишимдер боюнча макулдашууга жетишилип, Путин айткан Евразиялык моделге акырындап жылып баратабыз.
- Кыргыз-орус алакасынын жакшырышы, деги Путиндин өзүнүн Бишкекке келиши, Кыргызстандын Борбор Азиядагы башка өлкөлөр менен мамилесине, деги эле региондогу кырдаалга кандай таасир этет? Буга чейин өзбек президенти Ислам Каримов Камбар-Ата-1 ГЭСин курулушуна каршы болуп, эскертүү жасаганы маалым.
- Туура айтасыз. Чын эле Өзбекстан Камбар-Ата ГЭСи жана Тажикстандагы Рогун ГЭСинин курулушун жакшы кабыл албайт. Ошондуктан бир жагынан Кыргызстан, Тажикстан жана анан Казакстан, Орусия чоң массив болот. Бул тарап өзүнчө эле Орусияга ооп баратат. Өзбекстан болсо өзүнчө четтеп, Америка менен тыкыс байланыш түзүп, ал тарапка ыктап жатат. Натыйжада эки оюнчу Орто Азияны геосаясий жаракага алып келе жатат.
- Мунун кесепети кандай болушу мүмкүн?
- Менин оюмча, гидроэнергетикалык долбоорлор бир жылда эле салына койбойт. Он чакты жылга созулат. Ошондуктан бул мөөнөт аралыгында сүйлөшүп, бир компромисске келет го деп ойлойм. Андай сөз табылбаса, бул чоң долбоорлор ишке да ашпай калышы мүмкүн.
- Кыргызстан негизи көп векторлуу тышкы саясатты жүргүзгөн өлкө катары сыпатталып келет. Бирок соңку келишимдер Кыргызстандын толугу менен Орусияга бурулуп, Орусияга көз каранды болгонун көрсөтпөйбү?
- Менимче, Кыргызстан толугу менен Орусияга бурулбайт. Башка мамлекеттер, анын ичинде Батыш менен мамилесин да үзбөйт. Бирок экономика, аскер тармагында жана саясат жаатында мурунку көп векторлуу саясатка караганда, Орусия менен тыкысыраак мамиле кылабыз. Себеби азыр заман өзгөрүлүп кетти. Азыр дүйнөдө эмне болуп жатканын байкап жатасыздар. Ошондуктан бизге стратегиялык бир өнөктөш менен тыкыс иштеш керек болуп жатат.
- Борбор Азиядагы айрым өлкөлөрдүн каршы позициясына карабай, Орусиянын энергетикалык долбоорлорду каржылоого макул болуп жатышынын себеби эмнеде? Орусиянын Кыргызстанды колдон чыгарып жибербөө аракетиби, геосаясий чечимби?
- Туура, бул геосаясий чечим. Себеби бул долбоорлор миллиардаган каражатка турат. Ал долбоорлордун кайтарымы жакын аралыкта болбойт. Экономика жагынан Орусияга жакынкы мөөнөттө пайда алып келе албайт. Ошондуктан бул геостратегия. Себеби Орусия Орто Азияны колунан чыгаргысы келбейт. Американын Өзбекстанга карата чоң долбоорлору бар. Бир жагынан Кытай бул өз долбоорлору менен чөлкөмгө кирип бара жатат. Ошондуктан Орусия түшүндү. Орто Азияны жоготсо Орусия өзү талкаланат.
- Эми Путиндин сапарында аскердик, энергетикалык жана карыз маселелери боюнча жалпы алты документке кол коюлаары айтылып жатат. Камбар-Ата-1 ГЭСин алсак, мындай макулдашууларга буга чейинки бийликтердин тушунда деле жетишилгени менен ишке ашкан эмес. Эми бул жолку келишим ишке ашаарына көзүңүз жетеби?
- Азыр айтыш кыйын. Себеби, Өзбекстан Орто Азияда стратегиялык мамлекет болот. Орусиянын Өзбекстан менен мамилесин стратегиясын жакшыртуу ниети бар. Муну азыр так кесе айтуу кыйын. Ошондуктан мунаса табуу керек. Мүмкүн Кыргызстан менен Тажикстандагы ГЭC куруу долбоорлоруна Өзбекстан да катышып калышы мүмкүн. Себеби Өзбекстан позициясын эсепке албаса, бул долбоорлор ишке ашпай калышы мүмкүн.
- Албетте. Кыргызстан менен Орусиянын мамилеси жаңы деңгээлге чыгат. Чоң келишимдер боюнча макулдашууга жетишилип, Путин айткан Евразиялык моделге акырындап жылып баратабыз.
- Кыргыз-орус алакасынын жакшырышы, деги Путиндин өзүнүн Бишкекке келиши, Кыргызстандын Борбор Азиядагы башка өлкөлөр менен мамилесине, деги эле региондогу кырдаалга кандай таасир этет? Буга чейин өзбек президенти Ислам Каримов Камбар-Ата-1 ГЭСин курулушуна каршы болуп, эскертүү жасаганы маалым.
- Туура айтасыз. Чын эле Өзбекстан Камбар-Ата ГЭСи жана Тажикстандагы Рогун ГЭСинин курулушун жакшы кабыл албайт. Ошондуктан бир жагынан Кыргызстан, Тажикстан жана анан Казакстан, Орусия чоң массив болот. Бул тарап өзүнчө эле Орусияга ооп баратат. Өзбекстан болсо өзүнчө четтеп, Америка менен тыкыс байланыш түзүп, ал тарапка ыктап жатат. Натыйжада эки оюнчу Орто Азияны геосаясий жаракага алып келе жатат.
- Мунун кесепети кандай болушу мүмкүн?
- Менин оюмча, гидроэнергетикалык долбоорлор бир жылда эле салына койбойт. Он чакты жылга созулат. Ошондуктан бул мөөнөт аралыгында сүйлөшүп, бир компромисске келет го деп ойлойм. Андай сөз табылбаса, бул чоң долбоорлор ишке да ашпай калышы мүмкүн.
- Кыргызстан негизи көп векторлуу тышкы саясатты жүргүзгөн өлкө катары сыпатталып келет. Бирок соңку келишимдер Кыргызстандын толугу менен Орусияга бурулуп, Орусияга көз каранды болгонун көрсөтпөйбү?
- Менимче, Кыргызстан толугу менен Орусияга бурулбайт. Башка мамлекеттер, анын ичинде Батыш менен мамилесин да үзбөйт. Бирок экономика, аскер тармагында жана саясат жаатында мурунку көп векторлуу саясатка караганда, Орусия менен тыкысыраак мамиле кылабыз. Себеби азыр заман өзгөрүлүп кетти. Азыр дүйнөдө эмне болуп жатканын байкап жатасыздар. Ошондуктан бизге стратегиялык бир өнөктөш менен тыкыс иштеш керек болуп жатат.
- Борбор Азиядагы айрым өлкөлөрдүн каршы позициясына карабай, Орусиянын энергетикалык долбоорлорду каржылоого макул болуп жатышынын себеби эмнеде? Орусиянын Кыргызстанды колдон чыгарып жибербөө аракетиби, геосаясий чечимби?
- Туура, бул геосаясий чечим. Себеби бул долбоорлор миллиардаган каражатка турат. Ал долбоорлордун кайтарымы жакын аралыкта болбойт. Экономика жагынан Орусияга жакынкы мөөнөттө пайда алып келе албайт. Ошондуктан бул геостратегия. Себеби Орусия Орто Азияны колунан чыгаргысы келбейт. Американын Өзбекстанга карата чоң долбоорлору бар. Бир жагынан Кытай бул өз долбоорлору менен чөлкөмгө кирип бара жатат. Ошондуктан Орусия түшүндү. Орто Азияны жоготсо Орусия өзү талкаланат.
- Эми Путиндин сапарында аскердик, энергетикалык жана карыз маселелери боюнча жалпы алты документке кол коюлаары айтылып жатат. Камбар-Ата-1 ГЭСин алсак, мындай макулдашууларга буга чейинки бийликтердин тушунда деле жетишилгени менен ишке ашкан эмес. Эми бул жолку келишим ишке ашаарына көзүңүз жетеби?
- Азыр айтыш кыйын. Себеби, Өзбекстан Орто Азияда стратегиялык мамлекет болот. Орусиянын Өзбекстан менен мамилесин стратегиясын жакшыртуу ниети бар. Муну азыр так кесе айтуу кыйын. Ошондуктан мунаса табуу керек. Мүмкүн Кыргызстан менен Тажикстандагы ГЭC куруу долбоорлоруна Өзбекстан да катышып калышы мүмкүн. Себеби Өзбекстан позициясын эсепке албаса, бул долбоорлор ишке ашпай калышы мүмкүн.
