2016-жылдын аягында түзүлгөн Көз карандысыз журналисттер бирикмесинин мүчөсү, Жалпыга маалымдоо каражаттарынын үстүнөн түшкөн арыздарды кароо комиссиясынын өкүлү Тамара Валиева кыргыз журналистикасында оош-кыйыштарды ортого салды.
“Азаттык”: Журналисттердин социалдык маселелерин талкуулоого олуттуу бир себеп болдубу?
Тамара Валиева: Журналисттердин социалдык маселелерин талкуулап, коңгуроо кагууга олуттуу себеп же окуя негиз болгон жок. Бирок айтылышы керек болгон түйшүктөр бар. Мисалы, Кыргызстанда эле эмес, башка көпчүлүк мамлекеттердеги журналисттердин негизги көйгөйү – айлыктын, калем акынын аз экени. Нормадан көп иштөө, таң эрте жумуш баштап, түн жарымга чейин макала жазуу, маалымат таратуу... Ооба, биздин жумуштун табияты ушундай. Бирок ага жараша акыбети да болушу керек. Журналист ушундай берилип иштегени менен, аз өлчөмдөгү акча менен пенсияга чыгат. Аны көтөрүүгө эмнеге болбосун?
“Азаттык”: Талкуудан майнап чыгат деген ишеним барбы?
Тамара Валиева: Талкуулоого милдеттүүбүз. Биз ушундай жыйындарды уюштуруп, көйгөйүбүздү айтып турсак, пайдасы тийиши мүмкүн. Журналисттердин бирикмеси мурунку мезгилдегидей, курорт же башка жерлерге эс алуу үчүн жолдомо берүү менен эле алектенбей, ушундай маселелерди айтып, талкуулашы керек. Укугу бузулган журналисттер болуп калат. Журналисттер бирикмеси медиа ээлери менен кеп-кеңеш жүргүзүп, кызматкерлердин шарттарын жакшыртуу жаатында маселелерди көтөрүшү зарыл. Максат – журналистти эзип иштетүү болбошу керек.
“Азаттык”: Сиздер уюштуруп жаткан жыйында социалдык маселелерден тышкары, журналисттердин этикалык нормаларды сактоо жаатындагы көйгөйлөр да талкууланат экен. Сиз Жалпыга маалымдоо каражаттарынын үстүнөн түшкөн даттанууларды кароо комиссиясында да мүчөсүз. Журналисттер акыркы кездери көбүрөөк кандай кемчиликтерге жол берип жатышат?
Тамара Валиева: Биздин комиссия “Медиа өнүгүү борбору” коомдук фонду менен гезиттерге мониторинг жүргүзүп келет. Тилекке каршы, гезиттерге гана байкоо салабыз. 2012, 2015, 2016-жылдары жүргүзүлгөн мониторингдин жыйынтыгына таянсам, көбүнчө бир тараптуулук, баланс сакталбай жазылган макалалар басымдуу. Кыргыз журналисттеринин Этикалык кодексиндеги 23 берененин ичинен дал ушул бейтараптуулукту кармануу эрежеси көп сакталбайт.
“Азаттык”: Сиздерге калыстыкка нааразы болгондордон тышкары, дагы кандай арыздар келет?
Тамара Валиева: Албетте, көбүнчө бейтараптуулук эрежеси сакталбаганы, буйрутма макалалар боюнча даттанышат. Андан тышкары, Этикалык кодекстеги “Факт менен пикирди аралаштырбоо керек” деген норма сакталбаган, журналист өз оюн окурманга таңуулап, аны ынандырууга аракет кылган учурлар көп. Ошондой эле айрым гезиттер канча нускада чыгарын жашырат. Эреже боюнча, жазылууга тийиш.
Бирок, 2012-жылга салыштырмалуу 2015-2016-жылдарда кодекстин талаптарын бузган учурлар азайды. Чындыгы бар тамаша менен айта турган болсом, журналисттер жана басылма ээлери соттошуп, утулуп калуудан да тажашты окшойт. Көбүнчө, журналисттер утулуп жатпайбы. Соттошуп, убара тартып, канча баш ооруга да кириптер болууда.
“Азаттык”: Медиа арасында атаандаштык күчөп бараткан учурда этикалык нормаларды сактоо талабы канчалык максатына жетет деп ойлойсуз?
Тамара Валиева: Кесиптик этика нормаларын тоготпой коюу, жогоруда айтканымдай, соттошууларга себеп болууда. Утулуп калгандар айыппул төлөп, басылмага каржылык зыян келтирүүдө. Андан тышкары, макаланын каарманы моралдык запкы тартат. Журналист коомчулукка такталбаган маалымат таратып, элди туңгуюкка түртүп жатат. Сенсациянын артынан кууп, “сары пресса” принциптери менен иштөө убактылуу ийгилик же пайда алып келиши мүмкүн. Бирок анын жоопкерчилигин да ойлонуу зарыл. Бир-эки жолу соттошуп, утулуп калгандан кийин ошол басылмага же журналистке элдин ишеними да жоголот.
Маалымат үчүн: Кыргызстандык журналисттердин Этикалык кодекси 2007-жылы кабыл алынып, 2009-жылы толукталган. Ал 23 беренеден турат. Жалпыга маалымдоо каражаттарынын үстүнөн түшкөн арыздарды кароо комиссиясы кодекс кабыл алынгандан бери иштейт. Комиссия курамында журналисттерден жана бейөкмөт уюм өкүлдөрүнөн турган 13 киши ыктярдуу түрдө эмгектенишет. Төрагасы – юрист Шамарал Майчиев.
Кыргыз журналистикасында көйгөйлөрүнө арналган талкуу 18-январда саат 17:00дө Бишкектеги Shar Dem ресторанында өтөт. Ага журналисттерден тышкары мамлекеттик, эл аралык жана бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү, мекемелердин басма сөз катчылары чакырылган.
