Талдоочулар ыктымал жаңжалдарды саноодо

Талдоочулар санаган постсоветтик беш өлкөнүн катарында Кыргызстан, Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан, Түркмөнстан бар. Аларда 2013-жылы саясий тобокелчилик артат деген божомолун мамлекеттик саясат боюнча адистешкен журналист Илан Гринберг The National Interest гезитине жазды.

Мындай божомолдордун катарына ал улуттар аралык кагылыштардын, исламчыл- радикалдык аракеттердин, чек араларга байланыштуу мамлекеттер ортосундагы дооматтардын, улутчулдуктун күчөшү сыяктуу ыктымалдыктарды кошту.

Ушуга жакын божомолду Борбор Азиядагы коопсуздукту чагылдыруу жаатында адистешкен вашингтондук көз карандысыз дагы бир журналист Жошуа Кучера EurasiaNet сайтына жарыяланган баяндамасында айткан. Ага чейин Эл аралык кризистик топ 2013-жылы Борбор Азия аймагында 13 ыктымал жаңжалды санаган.

Кыргызстан баяндамалардын биринде аймактагы жалгыз парламенттик жана АКШ менен Орусиянын аскерий базасын бир учурда жайгаштырып, ал аркылуу дүйнө коомчулугунун назарын буруп турган өлкө катары сыпатталат.

Ошол эле мезгилде борбордук бийликке жеке адамдардын жана чакан элитанын кызыкчылыгынын жетегинде иштеп, талылуу түштүк аймакты анча көзөмөлдөй албай, жергиликтүү бийлик болсо улутчул саясат жүргүзүп жатат деген доомат артылган. Мисал катары Эл аралык кризистик топтун өкүлүнүн кармалышы келтирилип, мындай жагдайда мурдагы жара күтүүсүз жарылып кетиши мүмкүн деп божомолдонот.

Божомолдорго жергиликтүү талдооочулар ар кыл баа берип жатышат. Укук коргоочу жана журналист Абдымомун Мамараимов, маселен, 2013-жылы улут аралык чыр-чатак чыгат деген божомол чындыкка коошпойт, улут аралык мамиле жакшыруу жолунда дейт:

- Чет өлкөлүк кээ бир эксперттер же журналисттер биздин келечегибизди кандай элестетсе, ошол стандарт менен өнүгүш керек деп эсептейт. Бул туура эмес. Проблемалар бар. Бирок мамилелер өзгөчө. Бири-бирине аяр мамиле жасашат. Дилин оорутуп койбойт бекемин деген сезим бар.

Ошол эле мезгилде Мамараимов жергиликтүү бийлик элдин социалдык маселелерин тынымсыз жана ыкчам чечип жатат деп ишендирди:

- Мамлекет да азыр көзөмөлгө алып алды десек болот. Бишкекти укпай атат, андай-мындай дешкени менен, Ошто өзүнчө бийлик бар. Ошол бийликтин баркы бар. Ал эми борбордук бийликке карата мамиле ар кандай.

Анткен менен АКШда иштеп жаткан саясат таануучу Бактыбек Абдрисаев "Азаттыкка" борбордук бийлик жаңжалдарды болтурбоо үчүн бир топ аракеттерди жасап жатканына жакында Ош аймагын кыдырып жүрүп күбө болдум деп билдирди. Анын айтымында, бирок, элдин социалдык абалы жайында деп айтууга болбойт. Бул жагынан өкмөт батыш талдоочуларынын байкоолоруна көңүл буруп, өксүгөн жакты чыңдоого умтулуусу шарт. Антпесе тышкы күчтөр бул өндүү талылуу маселелерди өз кызыкчылыгына оңой эле пайдалана алат дейт:

- Глобалдык кризиске байланыштуу ар кандай күчтөр болушу мүмкүн. Өкмөт саясаты ошондой учурларды эске алган туура саясат жүргүзүш керек. Эгер туура эмес саясат жүрсө, көп маселелер ошондон да чыгып кетет.

Мурдагы тышкы иштер министри Аликбек Жекшенкуловдун пикиринде, эл аралык деңгээлдеги талдоолор сөзсүз тигил же бул мамлекеттин өнүгүүсүнө, түздөлүүсүнө пайда берет, бирок, айрым пикирлерди акыркы тыянак катары кабыл алууга да болбойт:

- Кээде окумуштуулар, публицисттер талдоолордун эң жаман вариантын атайылап, бийликтегилерди ыңгайсыз абалга коюу максатында ашыра айтышат. Анткени алып аткан акчасын акташы керек. Бирок,аларда макул болуучу жагдайлары да бар.

Саясатчы акыркы баяндамаларда белгиленген Фергана өрөөнүндөгү коопсуздук жалгыз эле Кыргызстандан көз каранды эмес дейт. Анын айтымында, Борбор Азия элдериндеги жакырчылык, ислам экстремизми, чабал бийликтер ар кандай жаңжалдарды шарттап тургандыгы башынан белгилүү. Бул коркунучтарды алдын алуунун, талдоолорду күчөтүүнүн ордуна азыр мамлекеттик лидерлер башкарууда жеке кызыкчылыктарга жетеленип баратат. Ошондуктан таасирдүү булактары бар эл аралык баяндамаларга, талдоолорго бийликтер, анын ичинде кыргыз өкмөтү да кылдат мамиле кылуу жөнү бар дейт:

- Мындай маалыматтарга өтө кылдат, жооптуу мамиле кылышыбыз керек. Бийликтегилер булар айта берет деп, кайдыгер карап койгон болбойт. Эгемендикти, коопсуздукту, чек араларды бекемдеген чараларды көрүшүбүз керек.

Кыргызстандын түштүк аймагында 2010-жылы 10-июнда чыккан улут аралык кагылыш жүздөгөн адамдардын өмүрүн алып, миңдеген жарандар үй-жайын таштап качууга аргасыз болушкан.