Талкуунун катышчуулары:
Дипломат жана саясатчы Ишенбай Абдуразаков, мурдагы тышкы иштер министри Аликбек Жекшенкулов жана Жогорку Кеңештин депутаты Равшан Жээнбеков.
“Азаттык”: Чындыгында Кыргызстанга кандай тышкы саясат керек? Өткөөл мезгилдеги президент Роза Отунбаева көп вектордуу тышкы саясат кала бериши керектигин 13-июнда билдирди. Бул туура саясатпы, Ишенбай мырза?
Ишенбай Абдуразаков: Буга жооп берүүнүн алдында тышкы саясат деген эмне экенин тактап кетсек. Тышкы саясат деген өлкөнүн ичиндеги маселелерди, ички саясатты, элге керектүү экономика болобу, башкасыбы, мүмкүн болушунча эл ыраазы болгондой саясатты тышкы рычагдар менен бекемдөө.
Тышкы саясат – адегенде өлкөнүн эгемендүүлүгүн сактоо. Экинчиден, өлкөнүн ичиндеги биздин экономикалык маселелерди кандай чечебиз – ошону тактоо. Эң негизги түпкү максаты – бакубат турмушту орнотуу үчүн аракет кылыш керек.
Кыргыз эли үчүн кайсы нерсе үзүрлүү натыйжа алып келе турган болсо, ошону ишке ашырыш керек. Биз бир эле өлкөнүн көзүн карап, этегин кармап калбашыбыз керек. Эгемендүүлүктүн эң негизги маселеси – биз өзүбүзгө өзүбүз ээ болушубуз керек.
“Азаттык”: Аликбек мырза, сиз кезинде көп вектордуу саясаттын концепциясын түзгөн элеңиз. Азыр андан баш тартып, бир жактуу болууну айтып жатасыз. Көп вектордуу саясаттын кемчилиги эмнеде экен? Сиздин оюңуз эмнеден улам өзгөрдү?
Аликбек Жекшенкулов: Убагында 15 жыл дипломатияда иштеп жүрдүм. Көп вектордуу дипломатия деп багыттарды аныктаганбыз. Тилекке каршы эгемендүү болгондон 20 жылдан бери көп тараптуу дипломатияга кабылып, аягы эмне болду?
Мисалы, Бакиев кетээрдин алдында Москвага барып бир сөздү айтат, Американын элчисине башканы айтат, Максим Кытайга барат, бир эле маселе боюнча 4-5 пикир пайда болуп кетти.
Ишенбай Абдуразаков
Бүгүнкү күндө кээ бир мамлекеттер 20 жылдан бери 1 млрд. ашык жардам берди деп айтып атпайбы. Мен бир тараптуу Орусия менен Казакстанга багыт алыш керек дейм. Муну биздин элибиз тандады. Бүгүн миллионго жакын кыргыздар чыгып кетти, Орусиядан 2 млрд. доллар келип турат.
Түштүктө Орусияда, же Казакстанда иштеген жарандар ата-энесин, бир туугандарын багып атат. Түштүк тарап Орусия менен Казакстандын жардамы менен көтөрүлүп кетти.
Былтыр 2010-жылдын башында Орусия 300 млн. кредит, 150 млн. грант бербеди беле. Ал кайда кеткенин Бакиевдер гана билет. 2-3 айдын ичинде ошол маселе чечилди. Кытайды албай эле койолу, башка мамлекеттер канча инвестиция алып келишти.
Биз улуттук кызыкчылыкты көздөшүбүз керек. Бардык мамлекеттер менен мамиле түзүшүбүз керек. Бирок стратегиялык, саясий, экономикалык маселелер боюнча эки мамлекетке багыт алсак бүгүнкү күндө кайсы бир мөөнөткө биздин мамлекеттин, элибиздин кызыкчылыгына туура келет деген ойдомун.
Чабал дипломатия
“Азаттык”: Ушундай эки мамлекетке артыкчылык берген, бир жакты көздөгөн саясаттын кемчилиги эмнеде деп ойлойсуз? Мисалы АКШ, Батыш, Жапония менен мамилебиз солгундаса, көп нерседен артта калбайбызбы?
Аликбек Жекшенкулов: Мен башка мамлекеттер менен мамилени солгундатыш керек деген маселени койгон жокмун. Баары менен алака түзүш керек. Бирок басымдуулук кылып Орусия менен Казакстанды көрсөтүп атам.
Равшан Жээнбеков: Бул жерде отурган үч адам тең Орусиянын дипломатиялык академиясына тиешебиз бар. Бизди мындай деп окуткан: тышкы саясат бул биздин ичибиздеги социалдык, экономикалык, саясий маселелерди чечүүгө жардам бере турган ички саясатыбыздын уландысы.
Равшан Жээнбеков
Эгерде биз бүгүнкү күндө ички саясатыбыздагы проблемаларды карай турган болсок, ошол проблемалардын бардыгын 1-2 эле мамлекет жардам бере ала турган болсо, анда биз стратегиялык партнер деп эки гана мамлекетке басым жасап, алар менен мамиле кылсак болот.
Эгерде биздин ички проблемаларыбыз көп мамлекеттердин эл аралык гуманитардык, финансылык жардамын талап кыла турган болсо, анда бардыгы менен мамиле түзүшкө туура келет. Бүгүнкү күндө биздин бир, же эки мамлекетке жасаган басымыбыз келечекте бизди кризиске, же кандайдыр бир кыйынчылыкка сөзсүз түрдө алып келет.
“Азаттык”: Дүйнөлүк саясатта кайсы бир мамлекетке тышкы саясат жүргүзүүдө артыкчылык берүү көнүмүш эле көрүнүш. Мисалы, АКШ Британия менен өтө ынак. Эмне кылбасын кол кармашып жүрөт. Израил менен АКШнын саясаты да ушундай. Мүмкүн Кыргызстан тышкы саясатта артыкчылык берген тарабын тандап алып, ошого жараша иш жүргүзсө бир майнап чыгаар беле?
Аликбек Жекшенкулов: АКШ туура эмес кадамдарды жасаса да туурабы, туура эмеспи – Англия ар дайым колдойт. Биздин саясатчылардын көпчүлүгү көп тараптуу дипломатия дегенди түшүнбөйт. Биздин президенттер көп тараптуу дегенде баарына эле сыйына беришкен, баарына эле макул боло беришкен.
Таразага салып көрсөңөр, бүгүнкү күндө биздин элибизге Орусия менен Казакстан канча пайда алып келет, башка мамлекеттерге бир тараза. Англия АКШ менен стратегиялык өнөктөш болуп, башка мамлекеттер менен да тыгыз байланышта иштейт. Биз ары-бери секирип атып, ушул даражага жеттик. Акыры эл аралык аброюбуз түштү, жоопкерчилик мамиле жасай албай бизге эч ким ишенбей калды.
“Азаттык”: Кыргызстан сымал мүмкүнчүлүгү чектелүү мамлекет көп вектордуу саясат жүргүзүүгө жөндөмдүүбү, Ишенбай мырза?
Ишенбай Абдуразаков: Аликбектин айтканы да чын. Мурдагы президенттердин убагында тигиге барып бирди айтып, буга барып бирди айткандын өзү өлкөнүн жетекчилеринин аброюн түшүрө турган нерсе. Дипломатияда ишеним, принцип деген болуш керек.
Кандай болгондо да чындыкты айтыш керек. Мисалы, АКШга, же Кытайга баратканда өзүбүздүн кызыкчылыгыбызды колдой турган маселелер болсо аны орустарга да айтыш керек, “биз ушундай себеп менен баратабыз, биздин экономиканы көтөрүш үчүн бул өбөлгө болгону турат” десек, алар да түшүнөт.
Өлкөнүн жетекчиси ойлонбой туруп иш жасаса бул аброй алып келбей турган нерсе. Ал мамлекеттин башында тургандан кийин анын көлөкөсү өлкөгө да тиет.
Экинчиден, биздин эң жакын кошуналар менен тарыхый жактан, көп жагынан чиркелишип, чырмалышып калганбыз. Алардан бизге керектүү нерселердин баарын колдонушубуз керек. Алар деле каршы болбойт. Бирок биздин кызыкчылыгыбыз ошону менен эле чектелбейт да, саясий, маданий, биздин алдыбызда турган көп көйгөйлөр, маселелер туруп атат.
Ошон үчүн тышкы саясатта чындыкты айтып, принцип менен иштесек өнөктөш өлкөлөрүбүз түшүнөт. Орусия, Казакстан дүйнөдөгү ар бир мамлекет менен бирдей мамиле кылалы деп атышат. Эгерде принциби ошондой болсо, анда алар башкаларга да жолтоо болбош керек.
Колдоо күткөн калк
“Азаттык”: Кыргызстан азыркы абалында сырттан жардамга өтө муктаж, бюджеттин тартыштыгы 21 млрд. сом. Аны ошол эле Батыштын жардамы менен жабууну өкмөт көздөп турат. Ички саясаттын уландысы тышкы саясат дегенде биз Батышка да, Орусияга да көз каранды болуп атабыз. Орусия менен Казакстан биздин ушул муктаждыктарды жаба алабы?
Аликбек Жекшенкулов: Бүгүнкү күндө бийлик менен элдин айырмасы чоң, эл өзүнчө жашап атат. Бизге түшкөн акчаны карап көрсөңөр, элдин турмушу азыр канчалык сындасак деле астыга жылып атат. Ал акча Орусия менен Казакстандан түшүп атат. АКШдан да түшүшү мүмкүн. Ал жерде 4 жарым миң биздин жарандар бар, бул жакта болсо 1 миллионго жакын, Казакстанда болсо 200-300 миң биздин жарандар бар. Менин билишимче андан да көп.
Эсептеп көрсөк 2,5-3 млрд. доллар бюджетке эмес, элибизди колдогонго алабыз. Орусия менен Казакстанга таянсак да, башка мамлекеттер менен алаканы үзбөш керек. Бүгүнкү күндө реалдуу инвестиция кайдан келет? Орусия, Казакстан, Кытайдан келет. Башка мамлекеттерде өтө аз.
“Азаттык”: Орусия менен Казакстан негизги стратегиялык өнөктөш дегенде, буларды орусча айтканда “раздражающий фактор” деп койгон Транзиттик борбор менен аскердик багыттагы айрым долбоорлор көбүнчө ушундай фактор болуп атат. Ушул факторлорду Орусия өзү жаба алабы? Америкадан көп вектордуу дегенде, бул багытта бир жактуу саясат эң негизги өнөктөштөр менен керектир? Ушул жагынан ойлонуштуруп көрсөк, кандай болуш керек?
Равшан Жээнбеков: Биздин саясатта өзгөчө Батышты, же Орусия, Казакстанды туу туткан саясатчылар дайыма Орусия менен АКШнын, же АКШ менен Кытайдын, Орусия менен Кытайдын ортосунда АКШнын, Еропанын, НАТОнун базасын конфликт катары карап көнүп калган. Бүгүнкү күндө бул база алардын ортосунда эч кандай жаңжалда эмес. Бул маселе эбак чечилген.
АКШ менен Орусия бизге караганда өздөрүнчө отуруп чечип алышат. Биз кыпчылбашыбыз керек. Анткени алар бизди өтө кичинекей, дүйнөлүк саясий аренада орду жок мамлекет катарында карап, биз менен эсептешпейт. Бүгүнкү күндө Ооганстанга кетип аткан көп нерселер транзит аркылуу Орусиядан өтүп атат. Аны Орусия, Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан колдоп атат. Биз аны проблема катарында карабашыбыз керек.
Биз, тескерисинче, бүгүн Орусия, Европа, АКШынын ортосунда болуп аткан нерселердин жакшысын алып, үйрөнүп, пайдаланышыбыз керек. Бирок ошону менен бирге эле башка мамлекеттер менен жакшы мамиле түзгөнгө мүмкүнчүлүгүбүз бар.
Мамлекет кызыкчылыгын ким ойлойт?
“Азаттык”: Ишенбай мырза, АКШ менен Орусиянын ортосунда бул база эч кандай карама-каршылык жаратпайт деген ойго кошула аласызбы?
Ишенбай Абдуразаков: Транзиттик борбор башынан макулдашылган нерсе болчу. Нью-Йорктогу окуядан кийин, “ал-Кайида” Ооганстанга келгенде, ушуну кантип жоготобуз деген чоң маселе турганда Орусия, Кытай өзү колдогон. Кийин эле кызганыч чыгып, ортодон маселелер чыгып атат.
Ооганстан тынч болуп кетсе, бул биздин коопсуздукка да чоң таасир берет. Эртең эле АКШ Ооганстандан кетип калса, анан талибдер, радикалдык ислам күчтөрү келсе, бизге коркунуч туулат.
Аликбек Жекшенкулов
Экинчи жагын айтсам, биз ким кандай жардам берет деп эле көнүп калдык, биз сурамчы болуп баратабыз. Азыр биз өзүбүздүн ички мүмкүнчүлүктү жакшы колдонсок, анда биз бутубузга туруп кетебиз. Коррупция деген жоголуш керек. Мамлекеттик башкарууда компетенттүүлүк деген жок болуп атат.
Эч нерсени билбеген кишилер келип теңирден тескери башкарып атат. Инвестициялык климатты мыйзамдуу түрдө жакшылап жасап, ошолор иштеп кете турган болсо, бизге ар кандай өлкөдөн инвестиция келиши мүмкүн. Азыр ошолор коркуп келбей атат. Оболу биз ички акыбалыбызды жакшыртышыбыз керек.
“Азаттык”: База боюнча сиздер референдум аркылуу чыгарыш керек деген маселени козгодуңар эле, Аликбек мырза?
Аликбек Жекшенкулов: Орусия менен АКШнын ортосунда эч карама-каршылык жок дегенге кошула албайм. Башында жок болчу. Кийин “Манас” аэропортуна учак разведчиктер “Авакс” келет, бүт Борбор Азияны, Кытайды, Сибирди карайт дегенден кийин карама-каршылык башталды.
Азыр Борбор Азиядагы абал, Кытайда, Монголияда, Тибетте кагылышуу, чоң геосаясий оюндар башталды. Ошого биз кыпчылып калышыбыз мүмкүн деген себеп менен биз ошондой демилге чыгардык. Эл чечсин деп атабыз, президенттик шайлоо күнү дагы бир бюллетен кошуп, “Ганси” базасы калсын, же кетсин деп добуш берсин деп атабыз. Бир президент келип ушул базаны жактырып, же жактырбайт деген туура эмес. Бул маселени кыргыз эли референдум аркылуу чечиши керек.
Равшан Жээнбеков: Бизде бүгүнкү күндө тышкы саясатыбыз мамлекеттик башкаруунун эффективсиздигинен өзүбүздү кордогон, уят кылган абалга келдик. Биз эффективдүү башкарууну, эффективдүү өкмөттү киргизе турган болсок, ички ресурстарыбызды активизация жасай турган болсок, анда бир топ эгемендүү, күнкорсуз мамлекетке айланат элек.
Тилекке каршы экономикалык өсүүнүн жоктугунан, энерго ресурстарды өндүрүп башкара албагандан кийин башка мамлекеттерге жалдырап барууга туура келүүдө. Биз башкарууну жакшыртышыбыз керек. Мамлекеттин башына патриот, түшүнүктүү, профессионалдуу, билимдүү, дүйнөлүк көз караштагы адам келиши керек. Биз ошондо өзүбүздү оңдогонго алып келебиз. Мен биздин ички ресурстарыбызды, эффективдүүлүктү жогорулатууга өкмөттү жана мамлекетибизди чакырат элем.
Ишенбай Абдуразаков: Биздин кыргыз элибиздин кызыкчылыгына туура келген саясатты жүргүзүшүбүз керек. Экинчиси, кандай гана болбосун азыркы заманда биз бир жактуу болуп, бирөөнүн көзүн карап, бирөөнүн этегин кармап калбашыбыз керек. Үчүнчүдөн, бирөөгө көз каранды болбошубуз үчүн адегенде ичибиздеги акыбалды ойлошубуз керек. Бирөөнүн оюнуна кирип кетип ошонун курмандыгы болбошубуз керек.
“Азаттык”: Рахмат.
Дипломат жана саясатчы Ишенбай Абдуразаков, мурдагы тышкы иштер министри Аликбек Жекшенкулов жана Жогорку Кеңештин депутаты Равшан Жээнбеков.
“Азаттык”: Чындыгында Кыргызстанга кандай тышкы саясат керек? Өткөөл мезгилдеги президент Роза Отунбаева көп вектордуу тышкы саясат кала бериши керектигин 13-июнда билдирди. Бул туура саясатпы, Ишенбай мырза?
Ишенбай Абдуразаков: Буга жооп берүүнүн алдында тышкы саясат деген эмне экенин тактап кетсек. Тышкы саясат деген өлкөнүн ичиндеги маселелерди, ички саясатты, элге керектүү экономика болобу, башкасыбы, мүмкүн болушунча эл ыраазы болгондой саясатты тышкы рычагдар менен бекемдөө.
Тышкы саясат – адегенде өлкөнүн эгемендүүлүгүн сактоо. Экинчиден, өлкөнүн ичиндеги биздин экономикалык маселелерди кандай чечебиз – ошону тактоо. Эң негизги түпкү максаты – бакубат турмушту орнотуу үчүн аракет кылыш керек.
Кандай гана болбосун азыркы заманда биз бир жактуу болуп, бирөөнүн көзүн карап, бирөөнүн этегин кармап калбашыбыз керек.
Кыргыз эли үчүн кайсы нерсе үзүрлүү натыйжа алып келе турган болсо, ошону ишке ашырыш керек. Биз бир эле өлкөнүн көзүн карап, этегин кармап калбашыбыз керек. Эгемендүүлүктүн эң негизги маселеси – биз өзүбүзгө өзүбүз ээ болушубуз керек.
“Азаттык”: Аликбек мырза, сиз кезинде көп вектордуу саясаттын концепциясын түзгөн элеңиз. Азыр андан баш тартып, бир жактуу болууну айтып жатасыз. Көп вектордуу саясаттын кемчилиги эмнеде экен? Сиздин оюңуз эмнеден улам өзгөрдү?
Аликбек Жекшенкулов: Убагында 15 жыл дипломатияда иштеп жүрдүм. Көп вектордуу дипломатия деп багыттарды аныктаганбыз. Тилекке каршы эгемендүү болгондон 20 жылдан бери көп тараптуу дипломатияга кабылып, аягы эмне болду?
Мисалы, Бакиев кетээрдин алдында Москвага барып бир сөздү айтат, Американын элчисине башканы айтат, Максим Кытайга барат, бир эле маселе боюнча 4-5 пикир пайда болуп кетти.
Түштүктө Орусияда, же Казакстанда иштеген жарандар ата-энесин, бир туугандарын багып атат. Түштүк тарап Орусия менен Казакстандын жардамы менен көтөрүлүп кетти.
Былтыр 2010-жылдын башында Орусия 300 млн. кредит, 150 млн. грант бербеди беле. Ал кайда кеткенин Бакиевдер гана билет. 2-3 айдын ичинде ошол маселе чечилди. Кытайды албай эле койолу, башка мамлекеттер канча инвестиция алып келишти.
Биз улуттук кызыкчылыкты көздөшүбүз керек. Бардык мамлекеттер менен мамиле түзүшүбүз керек. Бирок стратегиялык, саясий, экономикалык маселелер боюнча эки мамлекетке багыт алсак бүгүнкү күндө кайсы бир мөөнөткө биздин мамлекеттин, элибиздин кызыкчылыгына туура келет деген ойдомун.
Чабал дипломатия
“Азаттык”: Ушундай эки мамлекетке артыкчылык берген, бир жакты көздөгөн саясаттын кемчилиги эмнеде деп ойлойсуз? Мисалы АКШ, Батыш, Жапония менен мамилебиз солгундаса, көп нерседен артта калбайбызбы?
Аликбек Жекшенкулов: Мен башка мамлекеттер менен мамилени солгундатыш керек деген маселени койгон жокмун. Баары менен алака түзүш керек. Бирок басымдуулук кылып Орусия менен Казакстанды көрсөтүп атам.
Равшан Жээнбеков: Бул жерде отурган үч адам тең Орусиянын дипломатиялык академиясына тиешебиз бар. Бизди мындай деп окуткан: тышкы саясат бул биздин ичибиздеги социалдык, экономикалык, саясий маселелерди чечүүгө жардам бере турган ички саясатыбыздын уландысы.
Эгерде биздин ички проблемаларыбыз көп мамлекеттердин эл аралык гуманитардык, финансылык жардамын талап кыла турган болсо, анда бардыгы менен мамиле түзүшкө туура келет. Бүгүнкү күндө биздин бир, же эки мамлекетке жасаган басымыбыз келечекте бизди кризиске, же кандайдыр бир кыйынчылыкка сөзсүз түрдө алып келет.
“Азаттык”: Дүйнөлүк саясатта кайсы бир мамлекетке тышкы саясат жүргүзүүдө артыкчылык берүү көнүмүш эле көрүнүш. Мисалы, АКШ Британия менен өтө ынак. Эмне кылбасын кол кармашып жүрөт. Израил менен АКШнын саясаты да ушундай. Мүмкүн Кыргызстан тышкы саясатта артыкчылык берген тарабын тандап алып, ошого жараша иш жүргүзсө бир майнап чыгаар беле?
Аликбек Жекшенкулов: АКШ туура эмес кадамдарды жасаса да туурабы, туура эмеспи – Англия ар дайым колдойт. Биздин саясатчылардын көпчүлүгү көп тараптуу дипломатия дегенди түшүнбөйт. Биздин президенттер көп тараптуу дегенде баарына эле сыйына беришкен, баарына эле макул боло беришкен.
Таразага салып көрсөңөр, бүгүнкү күндө биздин элибизге Орусия менен Казакстан канча пайда алып келет, башка мамлекеттерге бир тараза. Англия АКШ менен стратегиялык өнөктөш болуп, башка мамлекеттер менен да тыгыз байланышта иштейт. Биз ары-бери секирип атып, ушул даражага жеттик. Акыры эл аралык аброюбуз түштү, жоопкерчилик мамиле жасай албай бизге эч ким ишенбей калды.
“Азаттык”: Кыргызстан сымал мүмкүнчүлүгү чектелүү мамлекет көп вектордуу саясат жүргүзүүгө жөндөмдүүбү, Ишенбай мырза?
Ишенбай Абдуразаков: Аликбектин айтканы да чын. Мурдагы президенттердин убагында тигиге барып бирди айтып, буга барып бирди айткандын өзү өлкөнүн жетекчилеринин аброюн түшүрө турган нерсе. Дипломатияда ишеним, принцип деген болуш керек.
Кандай болгондо да чындыкты айтыш керек. Мисалы, АКШга, же Кытайга баратканда өзүбүздүн кызыкчылыгыбызды колдой турган маселелер болсо аны орустарга да айтыш керек, “биз ушундай себеп менен баратабыз, биздин экономиканы көтөрүш үчүн бул өбөлгө болгону турат” десек, алар да түшүнөт.
Өлкөнүн жетекчиси ойлонбой туруп иш жасаса бул аброй алып келбей турган нерсе. Ал мамлекеттин башында тургандан кийин анын көлөкөсү өлкөгө да тиет.
Экинчиден, биздин эң жакын кошуналар менен тарыхый жактан, көп жагынан чиркелишип, чырмалышып калганбыз. Алардан бизге керектүү нерселердин баарын колдонушубуз керек. Алар деле каршы болбойт. Бирок биздин кызыкчылыгыбыз ошону менен эле чектелбейт да, саясий, маданий, биздин алдыбызда турган көп көйгөйлөр, маселелер туруп атат.
Ошон үчүн тышкы саясатта чындыкты айтып, принцип менен иштесек өнөктөш өлкөлөрүбүз түшүнөт. Орусия, Казакстан дүйнөдөгү ар бир мамлекет менен бирдей мамиле кылалы деп атышат. Эгерде принциби ошондой болсо, анда алар башкаларга да жолтоо болбош керек.
Колдоо күткөн калк
“Азаттык”: Кыргызстан азыркы абалында сырттан жардамга өтө муктаж, бюджеттин тартыштыгы 21 млрд. сом. Аны ошол эле Батыштын жардамы менен жабууну өкмөт көздөп турат. Ички саясаттын уландысы тышкы саясат дегенде биз Батышка да, Орусияга да көз каранды болуп атабыз. Орусия менен Казакстан биздин ушул муктаждыктарды жаба алабы?
Аликбек Жекшенкулов: Бүгүнкү күндө бийлик менен элдин айырмасы чоң, эл өзүнчө жашап атат. Бизге түшкөн акчаны карап көрсөңөр, элдин турмушу азыр канчалык сындасак деле астыга жылып атат. Ал акча Орусия менен Казакстандан түшүп атат. АКШдан да түшүшү мүмкүн. Ал жерде 4 жарым миң биздин жарандар бар, бул жакта болсо 1 миллионго жакын, Казакстанда болсо 200-300 миң биздин жарандар бар. Менин билишимче андан да көп.
Эсептеп көрсөк 2,5-3 млрд. доллар бюджетке эмес, элибизди колдогонго алабыз. Орусия менен Казакстанга таянсак да, башка мамлекеттер менен алаканы үзбөш керек. Бүгүнкү күндө реалдуу инвестиция кайдан келет? Орусия, Казакстан, Кытайдан келет. Башка мамлекеттерде өтө аз.
“Азаттык”: Орусия менен Казакстан негизги стратегиялык өнөктөш дегенде, буларды орусча айтканда “раздражающий фактор” деп койгон Транзиттик борбор менен аскердик багыттагы айрым долбоорлор көбүнчө ушундай фактор болуп атат. Ушул факторлорду Орусия өзү жаба алабы? Америкадан көп вектордуу дегенде, бул багытта бир жактуу саясат эң негизги өнөктөштөр менен керектир? Ушул жагынан ойлонуштуруп көрсөк, кандай болуш керек?
Равшан Жээнбеков: Биздин саясатта өзгөчө Батышты, же Орусия, Казакстанды туу туткан саясатчылар дайыма Орусия менен АКШнын, же АКШ менен Кытайдын, Орусия менен Кытайдын ортосунда АКШнын, Еропанын, НАТОнун базасын конфликт катары карап көнүп калган. Бүгүнкү күндө бул база алардын ортосунда эч кандай жаңжалда эмес. Бул маселе эбак чечилген.
АКШ менен Орусия бизге караганда өздөрүнчө отуруп чечип алышат. Биз кыпчылбашыбыз керек. Анткени алар бизди өтө кичинекей, дүйнөлүк саясий аренада орду жок мамлекет катарында карап, биз менен эсептешпейт. Бүгүнкү күндө Ооганстанга кетип аткан көп нерселер транзит аркылуу Орусиядан өтүп атат. Аны Орусия, Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан колдоп атат. Биз аны проблема катарында карабашыбыз керек.
Биз, тескерисинче, бүгүн Орусия, Европа, АКШынын ортосунда болуп аткан нерселердин жакшысын алып, үйрөнүп, пайдаланышыбыз керек. Бирок ошону менен бирге эле башка мамлекеттер менен жакшы мамиле түзгөнгө мүмкүнчүлүгүбүз бар.
Мамлекет кызыкчылыгын ким ойлойт?
“Азаттык”: Ишенбай мырза, АКШ менен Орусиянын ортосунда бул база эч кандай карама-каршылык жаратпайт деген ойго кошула аласызбы?
Ишенбай Абдуразаков: Транзиттик борбор башынан макулдашылган нерсе болчу. Нью-Йорктогу окуядан кийин, “ал-Кайида” Ооганстанга келгенде, ушуну кантип жоготобуз деген чоң маселе турганда Орусия, Кытай өзү колдогон. Кийин эле кызганыч чыгып, ортодон маселелер чыгып атат.
Ооганстан тынч болуп кетсе, бул биздин коопсуздукка да чоң таасир берет. Эртең эле АКШ Ооганстандан кетип калса, анан талибдер, радикалдык ислам күчтөрү келсе, бизге коркунуч туулат.
Эч нерсени билбеген кишилер келип теңирден тескери башкарып атат. Инвестициялык климатты мыйзамдуу түрдө жакшылап жасап, ошолор иштеп кете турган болсо, бизге ар кандай өлкөдөн инвестиция келиши мүмкүн. Азыр ошолор коркуп келбей атат. Оболу биз ички акыбалыбызды жакшыртышыбыз керек.
“Азаттык”: База боюнча сиздер референдум аркылуу чыгарыш керек деген маселени козгодуңар эле, Аликбек мырза?
Аликбек Жекшенкулов: Орусия менен АКШнын ортосунда эч карама-каршылык жок дегенге кошула албайм. Башында жок болчу. Кийин “Манас” аэропортуна учак разведчиктер “Авакс” келет, бүт Борбор Азияны, Кытайды, Сибирди карайт дегенден кийин карама-каршылык башталды.
Азыр Борбор Азиядагы абал, Кытайда, Монголияда, Тибетте кагылышуу, чоң геосаясий оюндар башталды. Ошого биз кыпчылып калышыбыз мүмкүн деген себеп менен биз ошондой демилге чыгардык. Эл чечсин деп атабыз, президенттик шайлоо күнү дагы бир бюллетен кошуп, “Ганси” базасы калсын, же кетсин деп добуш берсин деп атабыз. Бир президент келип ушул базаны жактырып, же жактырбайт деген туура эмес. Бул маселени кыргыз эли референдум аркылуу чечиши керек.
Равшан Жээнбеков: Бизде бүгүнкү күндө тышкы саясатыбыз мамлекеттик башкаруунун эффективсиздигинен өзүбүздү кордогон, уят кылган абалга келдик. Биз эффективдүү башкарууну, эффективдүү өкмөттү киргизе турган болсок, ички ресурстарыбызды активизация жасай турган болсок, анда бир топ эгемендүү, күнкорсуз мамлекетке айланат элек.
Тилекке каршы экономикалык өсүүнүн жоктугунан, энерго ресурстарды өндүрүп башкара албагандан кийин башка мамлекеттерге жалдырап барууга туура келүүдө. Биз башкарууну жакшыртышыбыз керек. Мамлекеттин башына патриот, түшүнүктүү, профессионалдуу, билимдүү, дүйнөлүк көз караштагы адам келиши керек. Биз ошондо өзүбүздү оңдогонго алып келебиз. Мен биздин ички ресурстарыбызды, эффективдүүлүктү жогорулатууга өкмөттү жана мамлекетибизди чакырат элем.
Ишенбай Абдуразаков: Биздин кыргыз элибиздин кызыкчылыгына туура келген саясатты жүргүзүшүбүз керек. Экинчиси, кандай гана болбосун азыркы заманда биз бир жактуу болуп, бирөөнүн көзүн карап, бирөөнүн этегин кармап калбашыбыз керек. Үчүнчүдөн, бирөөгө көз каранды болбошубуз үчүн адегенде ичибиздеги акыбалды ойлошубуз керек. Бирөөнүн оюнуна кирип кетип ошонун курмандыгы болбошубуз керек.
“Азаттык”: Рахмат.
