Мунайга баанын кымбаттоосун күйүүчү май ташып келип саткан ири компаниялар биринчиден, Омск шаарынын мунайзат ишканасында өндүрүлгөн мунай продуктуларынын өздүк баасынын көтөрүлүшү, экинчиден, Орусия экспорттолгон күйүүчү майларына кошумча бажы төлөмдөрүн киргизиши менен түшүндүрүп келишкен.
Өткөн жылдын соңунда кыргыз өкмөт башчысы Алмаз Ататмбаев Орусияга иш сапары менен барып келди. Сапардын жыйынтыктарынын бири катары, Кыргызстанга экспорттолуп жаткан мунайга кошумча бажы төлөмдөрдү жаңы жылдан кийин алып салууну макулдашып келгенин билдирген. Бирок мунай базарында баалар дале арзандай элек. Мунун себептерин “Газпром Нефть Азия” ишканасынын маалымат катчысы Өмүрбек Сатаев мындайча түшүндүрдү:
- Азырынча Орусия тарабынан тийиштүү токтом чыга элек. Буга Орусияда 10-январга чейин болуп жаткан каникулдар себеп. Азырынча биздин кампаларда бир, бир жарым айга жете тургандай эски запастарыбыз бар. Алар болсо, өзүңүздөр билгендей, эски баалар менен алынган. Ошондуктан жаңы баадагы күйүүчү майларды айдын аягында сата баштайбыз деген пландар бар.
Ал эми Экономиканы тескөө министрлигинин тышкы соода саясаты боюнча башкармалыгынын жетекчиси Анархан Рахманова учурда Орусия өкмөтү менен Кыргызстанга экспорттолло турчу күйүүчү майдын көлөмү такталып жаткандыгын билдирди:
- Баягыда биз Орусияга барганда бензин боюнча баланс түзүп келдик. Кыргызстан канча күйүүчү май сарптады, үстүбүздөгү жылы канча талап кылынат, ушунун баарын тактап туруп келишим түзөбүз. Маселен 2009-жылы Кыргызстан 1 млн. 277 миң тонна күйүүчү май керектеген. Жаңы жылда 1 млн. 300 миң тоннадай импорт кылабыз го.
Кымбаттоо апрелде башталган
Орусия Кыргызстанга экспорттолуп жаткан мунайга бажы төлөмдөрүн 2010 жылы 1-апрелден тарта киргизген. Айрым адистер мындай кадам менен Орусия КМШ мамлекеттер ортосундагы “Эркин соода кылуу зонасы” боюнча келишимди бузганын айтышкан. Бирок КМШ жана ЕврАзЭШ иштери боюнча Кыргызстан өкүлү Базарбай Мамбетов мурдагы бийлик маалында Орусиядан арзан баада келген мунайды Кыргызстан реэкспорт кылып Орусиянын ачуусуна тийген деп билдирди. Анын айтымында, мындай коррупциялык схеманын башында мурдагы президенттин уулу Максим Бакиев турган.
- Жеңилдетилген тариф менен келип жаткан мунай продуктуларынын чоң бөлүгү реэкспорт менен Кытайга, Ооганстанга кетип турган. Ушундай кылгандан кийин биз силерге азыр, 1-апрелден тарта күйүүчү майларды кошумча бажы төлөмдөрдү киргизүү менен жөнөтөбүз деген талапты коюп, ошондой күнөө менен 1-апрелде киргизген.
Базарбай Мамбетов Орусиянын мындай талаптары жүйөлүү болгонун кошумчалап, азыркы тапта кыргыз өкмөтү Орусиядан алып келинген күйүүчү майды ал өлкөнүн уруксатысыз реэкспорт кылбайбыз деген шарт менен мунайга бажы төлөмдөрдү алдырууга көндүрүп жатканын билдирди.
Дегинкиси, эгер мунай базарында кырдаал туруктуу болуп турса Кыргызстанда күйүүчү майлардын баасы жакынкы айларда 6-7 сомго арзандайт деп адистер ишендиришүүдө.
Ал эми 38 сом 30 тыйын деген баада май куюп, унаасы менен такси кызматын көрсөткөн Болот мырза "күйүүчү майдын баасы көтөрүлгөн сайын үйдөгү азык-түлүктүн көлөмү азайат" деп кабатыр:
- Бизге окшогон таксисттерге эмес, бардык эле карапайым элдин чөнтөгүнө кыйын болуп жатат. Бензин кымбаттап, кирешебиз эки эсе азайды. Азыр үйгө анча-мынча эле чайлык алып барабыз, болду. Негизинен тапкан акчаңдын көбү эле кайра унаа тетиктерине кетет.
Өткөн жылдын соңунда кыргыз өкмөт башчысы Алмаз Ататмбаев Орусияга иш сапары менен барып келди. Сапардын жыйынтыктарынын бири катары, Кыргызстанга экспорттолуп жаткан мунайга кошумча бажы төлөмдөрдү жаңы жылдан кийин алып салууну макулдашып келгенин билдирген. Бирок мунай базарында баалар дале арзандай элек. Мунун себептерин “Газпром Нефть Азия” ишканасынын маалымат катчысы Өмүрбек Сатаев мындайча түшүндүрдү:
- Азырынча Орусия тарабынан тийиштүү токтом чыга элек. Буга Орусияда 10-январга чейин болуп жаткан каникулдар себеп. Азырынча биздин кампаларда бир, бир жарым айга жете тургандай эски запастарыбыз бар. Алар болсо, өзүңүздөр билгендей, эски баалар менен алынган. Ошондуктан жаңы баадагы күйүүчү майларды айдын аягында сата баштайбыз деген пландар бар.
Ал эми Экономиканы тескөө министрлигинин тышкы соода саясаты боюнча башкармалыгынын жетекчиси Анархан Рахманова учурда Орусия өкмөтү менен Кыргызстанга экспорттолло турчу күйүүчү майдын көлөмү такталып жаткандыгын билдирди:
- Баягыда биз Орусияга барганда бензин боюнча баланс түзүп келдик. Кыргызстан канча күйүүчү май сарптады, үстүбүздөгү жылы канча талап кылынат, ушунун баарын тактап туруп келишим түзөбүз. Маселен 2009-жылы Кыргызстан 1 млн. 277 миң тонна күйүүчү май керектеген. Жаңы жылда 1 млн. 300 миң тоннадай импорт кылабыз го.
Кымбаттоо апрелде башталган
Орусия Кыргызстанга экспорттолуп жаткан мунайга бажы төлөмдөрүн 2010 жылы 1-апрелден тарта киргизген. Айрым адистер мындай кадам менен Орусия КМШ мамлекеттер ортосундагы “Эркин соода кылуу зонасы” боюнча келишимди бузганын айтышкан. Бирок КМШ жана ЕврАзЭШ иштери боюнча Кыргызстан өкүлү Базарбай Мамбетов мурдагы бийлик маалында Орусиядан арзан баада келген мунайды Кыргызстан реэкспорт кылып Орусиянын ачуусуна тийген деп билдирди. Анын айтымында, мындай коррупциялык схеманын башында мурдагы президенттин уулу Максим Бакиев турган.
- Жеңилдетилген тариф менен келип жаткан мунай продуктуларынын чоң бөлүгү реэкспорт менен Кытайга, Ооганстанга кетип турган. Ушундай кылгандан кийин биз силерге азыр, 1-апрелден тарта күйүүчү майларды кошумча бажы төлөмдөрдү киргизүү менен жөнөтөбүз деген талапты коюп, ошондой күнөө менен 1-апрелде киргизген.
Базарбай Мамбетов Орусиянын мындай талаптары жүйөлүү болгонун кошумчалап, азыркы тапта кыргыз өкмөтү Орусиядан алып келинген күйүүчү майды ал өлкөнүн уруксатысыз реэкспорт кылбайбыз деген шарт менен мунайга бажы төлөмдөрдү алдырууга көндүрүп жатканын билдирди.
Дегинкиси, эгер мунай базарында кырдаал туруктуу болуп турса Кыргызстанда күйүүчү майлардын баасы жакынкы айларда 6-7 сомго арзандайт деп адистер ишендиришүүдө.
Ал эми 38 сом 30 тыйын деген баада май куюп, унаасы менен такси кызматын көрсөткөн Болот мырза "күйүүчү майдын баасы көтөрүлгөн сайын үйдөгү азык-түлүктүн көлөмү азайат" деп кабатыр:
- Бизге окшогон таксисттерге эмес, бардык эле карапайым элдин чөнтөгүнө кыйын болуп жатат. Бензин кымбаттап, кирешебиз эки эсе азайды. Азыр үйгө анча-мынча эле чайлык алып барабыз, болду. Негизинен тапкан акчаңдын көбү эле кайра унаа тетиктерине кетет.
