“Азаттык”: 2010-жыл Кыргызстанга оор сыноолорду алып келди, бирок биз эми такыр башка мамлекетпиз деп билдирдиңиз. Кыязы, Сиз апрель жана июнь окуяларын айттыңыз окшойт.
Алмазбек Атамбаев: Ооба, апрель революциясы, айрыкча июнь каргашасы баарыбыздын көзүбүздү ачты. Бизди көрө албаган, Кыргызстанды бөлүп жарам деген күчтөр көп экенине күбө болдук. Ата-бабадан аманат калган мамлекетти, эгемендикти сактап калуу, биз өзүнчө мамлекет экенбиз, аны жок кылам дегендер бар экен – ушуну түшүнүп баштадык. Мына июнда көрбөдүкпү, кыргыз менен өзбекти эмес, Кыргызстан менен Өзбекстанды кагыштырып, биздин мамлекетти жок болсун деген аракеттер болду. Кудай сактады чынында. Апрелде да, июнда да Кыргызстан үчүн жанын берген эр көкүрөктөр болду. Алардын жаткан жери жайлуу, топурагы торко болсун!
7-апрелдеги каргаша.
“Азаттык”: Премьер катары Кыргызстандын экономикасы оор экенин мойнуңузга алып жатасыз. Ушундай шартта кандай өлөрман адам өкмөт башкарат?
Алмазбек Атамбаев: Чынын айтсам, экономикалык оорчулуктан такыр коркпойм. Эл-жерибизде тынчтык, ынтымак болсо, кудайым буюрса, анын баарын чечебиз. 2007-жылы деле экономика оор абалда турганда мен премьерликке келип, сегиз ай ичинде бюджеттеги дефицитти профицитке чыгарганга жетишкем. 2011-жылы экономиканы оң нукка салып беребиз, азыр айткандай, тынччылык, биримдик болсо. Бөлүнгөндү токтотуп, эми болоору болду да, биз 100 миллион эмеспиз, тырмактай элбиз, ошону эске тутуп, бирикпесек болбойт.
“Азаттык”: Азыр Кыргызстандын казынасы бош, дефолт болот деген сөздөр туш-туштан угулат. Бюджеттин, дегеле экономиканын абалына сереп салып бербейсизби?
Алмазбек Атамбаев: Бюджеттин дефицити азыр 16 миллиард сом. Бирок бир нерсени билип коёлу. Бакиевдин бийлиги 2010-жылга 13,5 миллиард сом дефицитти пландаштырган экен. Айырмасы 2,5 млрд. Бирок эмне деген алаамат окуяларды башыбыздан өткөрдүк! Ошого карабастан, жылыштар болуп жатат. Жолдор салынууда, Камбар-Ата-2 ишке кирди.
Албетте, 2011-жылы да бюджетте дефицит болот. Бирок, апрелде жанын берген жигиттер бизди эмне кылып өзгөрттү? Мындан ары, кудай буюрса, кен байлыктарыбыз, сууларыбыз, башкаларыбыз бир үй-бүлөнүн чөнтөгүнө эмес, элдин казынасына бурулат.
“Азаттык”: Кыргызстандын тарыхында мугалимдердин козголоңу болуп көрбөптүр. Эми алар айлыкты он миң сомго көтөрүүнү талап кылууда. Эксперттер эсептеп көрсө, бул үчүн бери дегенде жети млрд. сом керек экен. Сиз айлыктарын көтөрөм дедиңиз, качан көтөрөсүз, кандай булактар бар?
Алмазбек Атамбаев: Дароо айтайын: пенсия менен айлыктар дароо көтөрүлбөйт. Январдын аягында кайсы айда канчага көтөрүлөрүн айтабыз. Ар нерсени жети өлчөп, бир кесүү керек. Дароо көтөрөбүз, баарыңды жыргатабыз деген жарабайт. Мугалимдердин жарандык сезими ойгонуп, укуктарын жактап жатканына кубанып турам. Бирок элибиз сабырдуу, түшүнүктүү, айрыкча мугалимдер. Мисалы, мугалимдикин дароо көтөрүү үчүн башкадан алуу керек болот. Анда эмне, козголоңго чыкпайт деп пенсионерлердикин же майыптардыкын кыркабызбы? Жалаң мугалимдердики эмес, врачтардыкы да начар, пенсионерлердики андан беш бетер. Баарыныкын чогуу карап, анан мөөнөттөрүн так айтабыз.
2010-жыл, эсиңиздерде болсо керек, оорчулуктан, тарифтердин өсүшү менен башталган. 2011-жылы, буюрса, бензин, солярка арзандайт. Анын арты менен башкалар да аздыр-көптүр арзандайт. Свет менен газдын кымбатташына жол бербейбиз. Айтору, жайга же күзгө чейин элибиз жеңилденип калат деп ойлойм.
“Азаттык”: Уурулукту колго чаап, коррупцияны азайтуу менен бюджетти 1,5 эсеге чейин көтөрөм деп жарыялаганыңыз бар. Ал максат качан орундалат, анткени, мына эки тизгин, бир чылбыр колуңузга тийбедиби?
Алмазбек Атамбаев: 2011-жылдын жыйынтыгында көрөсүздөр, ошол коррупцияны азайтуудан, элдин байлыгын элдин өзүнө бургандан тартып, ошондой болот. Мына, айталык, ошол эле “Центерранын” акциясын башкага сатпай, өзүбүзгө иштетебиз. Эки млрд. долларга жакын акча бар. Ошол эле алтын кендерин алсак, анын куну миллиард долларга тете. Бирок ал башка жакка керек болсо 300 сомго берилип кеткени бар. Байлыктын баары мамлекетке, элге бурулгандан кийин, буюрса, Кыргызстан өсүп-өнүп, келечекте Борбор Азияда эң бай мамлекет болот.
“Азаттык”: Белгилүү экономист жана финансист Жоомарт Оторбаев бизге берген маегинде Кыргызстандын көмүскө экономикасынын үлүшү өтө чоң деп айтты эле. Жаңы бийликтер катканыңарды алып чыккыла, эч кимди жазага тартпайбыз деп мунапыс да жарыялаган, бирок, алгылыктуу жыйынтык болбоду көрүнөт.
Алмазбек Атамбаев: Натыйжа чыкпаган себеби: анча ишеним болбоду окшойт. Көмүскө экономика, албетте, терең тамырлап кеткен. Аны жоюш үчүн мамлекет өзүнөн башташы керек да. Мына азыр ишкерлерди текшербеген ким гана жок? Милициясы, СНБсы, салыкчылары, финполициясы, толтура. Ошол текшерүүлөрдү азайтсак, ачыкка чыга башташат. Экинчиден, ачык иштесек болот тура деген ишенимди апкелиш керек. Азыр бир бай чыкты дегиче текшерүүчүлөр, анын артынан криминал баса калат бөлүш деп. Ушунун баарына чекит коёбуз.
Орусиядан эмне олжо болду?
“Азаттык”: Сизди Орусиядан олжолуу кайтып келди деп жатышат. Ошол эле учурда айрым күмөн сөздөр жүрүүдө. Мисалы, не себептен Орусия ар бир тонна бензинге коюлган 200 доллар салыкты бир жарым айга эле алат дегендей, ушул жерин ачыктап берсеңиз?
Алмазбек Атамбаев: Ырас, Москвадан жаман кайткан жокпуз. ЕврАзЭС фондунан 200 миллион доллар жеңилдетилген кредит сурадык, ага Орусия жардам бермек болду, буюрса, январдын 15инен кийин болот деп турабыз. Ал эми пошлина тууралу айтсам, Орусия өкмөтүндөгүлөр эки өлкө ортосунда талаштуу маселелерди 1-1,5 айда карап, анан чечпейлиби дешти, ачыгын айтканда. Биз айттык, ал талаштуу маселелердин баары Кыргызстанга керек, ошон үчүн 1,5 ай күтпөй эле бизге жаңы жылдык белек кылып, алып койгула, калганы бара-бара өкмөттөр аралык комиссия аркылуу өз жолу менен чечиле берет деп.
Алмазбек Атамбаев орус өкмөт башчысы Владимир Путин менен жолугушууда.
Орус өкмөтүнүн бир топ мүчөлөрү каршы болгонуна карабастан, Путин чечкиле деди. Ошол эле “Газпром” келип, нефть-газ таап берсе жаманбы, же Нарында дагы ГЭСтерди бирге курсак болбойбу, же карыздарыбызды кессе жаманбы? Мындан бир жаман нерсе издебеш керек.
“Азаттык”: Эксперттер Орусия кантип эле жөн берип койсун, алгандын бергени бар, мисалы, ошол эле АКШ базасы тегерегинде соода болгондур дегендей ойлорду айтып жатышат.
Алмазбек Атамбаев: Мурда ошондой соодалар болчу экен. Качып кеткен президент мен базаны чыгарам деп, анан Орусиядан колуна 450 миллион доллар грант менен кредит тийгенден кийин америкалыктар менен базаны дагы беш жылга калтыруу келишимине кол коюп бериптир. Мен Путин менен баш-аягы жети жолу жолуктум, ага баарын айттым, базага байланыштуу жагын да. Эң негизгиси: мындан ары өз ара ишенишүү болсун, досчулук болсун деген бүтүмгө келдик.
Ошону менен катар биз башка мамлекеттер менен да – АКШ болобу, Кытай болобу, башкасыбы, мамилебизди бузбашыбыз керек. Айрыкча коңшулар менен тез арада мамилени оңдош керек, айрыкча Өзбекстан менен. Мына июнда Өзбек президенти Ислам Каримовдун достук мамилесин көрбөдүкпү.
Түштүккө башка мамиле керек
“Азаттык”: Эми Түштүктү калыбына келтирүү маселесине токтололу. Ал жакта бул жараян оор өтүп жатканы, убактылуу үйлөр суук болуп жатканы айтылууда. Сиз кырдаалды жакшы билесиз да?
Алмазбек Атамбаев: Премьер катары биринчи сапарымды Ошко жасадым. Албетте, проблема көп. Бирок, дагы кайталайын: экономикалык проблемаларды чечебиз. Мисалы, Ош шаарына такыр башкача мамиле жасоо керек. Анда калп эле 200 миңдей киши жашайт дебеш керек. Чынында ал жерде жарым миллион адам жашайт, жер алалбай жүргөн 40-50 миңдей киши бар. Эми Ошко көп кабаттуу үйлөрдү салып, такыр башка шаар кылабыз.
Оштун көчөсүнөн бир көрүнүш, 18-июнь
Азыр негизги проблема – эл арасындагы нааразылыкты, ишенбөөчүлүктү жоюу, 400дөн ашуун адам каза тааптыр, жара терең чынында. Ушул балээни баштаган сепаратисттердин үйлөрү өрттөнгөн жок, өздөрү башка мамлекеттерде ээн-эркин жүрөт. Кыргызыбы, өзбегиби, каратаман калкка убал болду да, ошолордун үйлөрү бүлүндү, балдары курман болду. Аларга бул кагылыштын кереги жок болучу.
“Азаттык”: Бир катар укук коргоочулар Кыргызстанда аз улуттар басмырланып, ал эми кыргыз калкында улутчулдук сезим күч алды деген билдирүү таратууда, буга көз карашыңыз кандай?
Алмазбек Атамбаев: Ушул сөздөрдү айткандар кичине кудайдан коркушса. Ошол эле коңшу өлкөлөрдө кыргыздар кандай акыбалда турат? Карашпайбы. Жанагы сепаратисттер тайраңдап жүрбөдүбү. Ошол эле Батыров, ошол эле Абдрасулов “Алга, Кыргызстан” болобу, “Ак жол” болобу, дайыма депутат болуп, Акаев менен Бакиевдин каалгасын тээп кирип жүрүшкөн да. Ушу “Ватан”, “Содружество” деген партиялардын башчыларын көтөргөндө, же мына кыргызча билбеген саясатчыларды түрткөндө кыргыздарды да ойлосоңор деп кээ бир мамлекет башчыларына айткам.
Менимче, бул мыйзам ченемдүү көрүнүш, анткени, кыргыздар деле өз мамлекетин коргогусу, сактагысы келет. Башка мамлекеттерге жем болбосун дейт да. Ошол эле түштүктө 90-жылдары да автономия кылабыз деген сөз чыккан. Ошол себептен каршы маанай болуп жатат да. Менин оюмча, Кыргызстанда жашаган кайсы улут болбосун, өзүн Кыргызстан жараны деп эсептеш керек. Керек болсо паспортторго Кыргызстан жараны, кыргыз жараны деп жазыш керек.
Улутчулдук маселеси чыйрала элек, экономикасы өнүкпөгөн өлкөлөргө мүнөздүү. Мына Москвадагы Манежный майданында эмне болду? Улутчулдук бизге эле тиешелүү эмес экен. Американы алалы, ал жерде кайсы бир штаттын автономия талап кылганын элестетүү мүмкүн эмес. Ал жакта англичаны, немиси, орусу, кала берсе кыргыз менен түркү да бар, бирок баары өзүлөрүн америкалык жаран дейт. Биз да ошондой сезимге алып келишибиз керек. Ошон үчүн бул максатка эч каражат аябаш керек. Эми түштүк маселесин аягына чыгарууга тийишпиз. 90-жылдардагыдай болоору болду деп таштап салбай, уюштургандарды таап жазалоо керек. Ансыз чекит коюлбайт бул каргашага.
Кайнаса каны кошулат экен
“Азаттык”: Жаңы өкмөт “кайнаса каны кошулбаган” фракциялардын куралды, кулаган бийликтин өкүлдөрү менен революция жасагандар бирикти деп жазып жатышат, өзүңүз деле окуп жатсаңыз керек. Эгер андай болсо, сиз кечээ эле каршы чыккан оппоненттериңиз менен кантип ийин тирешип иштешесиз?
Алмазбек Атамбаев: Кыргызстандын биримдиги үчүн, келечеги үчүн бардык саясый күчтөр бирикпесе болбойт. Албетте, биз деле кээ бир партиялардай болуп, апакай бойдон калалы деп, терс бурулуп, басып кетсек болот эле. Эгер азыр өкмөт түзүлбөсө, Кыргызстандын тагдыры кандай болот эле, жаңы жылды тосот белек? Дагы бир шайлоону өлкө көтөрө алабы-жокпу? Же такыр Кыргызстан жок болуп кетеби?
Алмазбек Атамбаев президент Роза Отунбаева менен, 20-декабрь.
Баягы көнүмүш сөздөр чыгып жатат Атамбаев кызматка сатылды дегендей. Бир нерсени айтып коёюн: мектепте 8-9-класста окуп жатканда жайкысын ата-энеме жардам болсун деп, сугатка чыгаар элем. Ошондо какшыган жерге суу жайгың келсе, бутуң булганат, баткакка батасың. Ансыз кантип жерди көгөртөсүң? Ошондуктан, Кыргызстандын акыбалы минтип турганда бутту булгабайбыз деген, менимче, туура эмес. Кыргызстанды сактап калыш үчүн ылай болобу, жаман сөздөр болобу, коркпош керек, керек болсо өз тагдырыңды унутуп коюшуң керек.
“Азаттык”: Бизге берген маегинде өлкө президенти Роза Отунбаева демократтык күчтөрдүн парламенттик шайлоодо ойдогудай мөрөй албай калган жөнүн талдап, алардын лидерлеринин ашкере амбициясын, биз жеңдик деп кенебестик кылганын белгиледи. Демократтык лидерлердин бири катары Сиз буга кошуласызбы?
Алмазбек Атамбаев: Мисалы, биздин СДПК андай жеңил ойлуулук кылган жок. Тескерисинче биз апрелден кийин келген лидерлердин ынтымагы жок болгонун, эл ичинде ишеним азайып кеткенин сезип турганбыз. Чынында булардын ыркы жок экен, буларга ишенбеш керек деген сөз эл ичине кеткен. Айрым оппозиционерлер бийликке жеткенден кийин элин деле унутуп койбодубу. Аны моюнга алыш керек. Урматтуу президентибиздин амбицияга алдырышты дегени туура. Ошондуктан, биз башкача мамиле кылдык, экинчи болгонубуз ошондон.
Анан 29 партияны карасаң, бир тобу “атың чыкпаса, жер өрттө” деп, биз революция жасадык деп, жабыла шайлоого чыгып алышты, добуштарды бөлүп кетпедиби.
“Азаттык”: Демократиянын көзүрү – сөз эркиндиги. Азыр сиздин дарекке ар кандай сөздөр айтылып жатат. Тамашабы, сынбы, же жалаабы, сиз эми оппозиционер эмес, бийлик адамы катары кандай мамиле кыласыз, чычалабайсызбы?
Алмазбек Атамбаев: Эми саясатка чыккан соң ушак-айыңга, ылайга – баарына даяр болушуң керек. Мен эми ар кандай ушактарга көңүл деле бурбай калдым. Албетте, кайгырасың. 95-жылы мени эл душманы деп КТР шыбаганда апам чыдабай өтүп кеткен. Куран-керимде ушак таратуу, ак адамды жамандоо кишини өлтүрүүгө барабар деп айтылган. Библияда деле “клевета – смертный грех” деп жүрөт. Баарына чыдаш керек. Бирок, бирөөнү калп жеринен каралоо акыры жакшы болбосун турмуш көрсөттү. Мен эми андай жалаакорлорго кудайга койдум деп гана жооп берем.
“Азаттык”: Парламенттик өлкөлөрдүн тажрыйбасы көргөзгөндөй, элестүү айтсак, өкмөттүн өмүрү кыска келет экен. Эгер айткан убадаларыңыздын өтөөсүнө чыга албай калсаңыз, кызматты тапшырууга даярсызбы?
Алмазбек Атамбаев: Жана айткандай, мектепте сугатчы болгонумда сууну башынан жакшы бир нукка салып койсоң, суу өзү кете берет жайылып. Жарым жылбы, тогуз айбы же бир жылбы, ошо арада экономиканы бир нукка салып алсам, кийинкилери өзү кете берет эле. Мен беш-он жыл же өмүр бою ушу кызматта иштейин деп жулунган эмесмин. Кудайдын жазганын көрөм, канча иштесем да, экономиканы бир жолго салууга далалат жасайм.
Эми силердин угармандарга, кыргыз элине каалоом: жакшылык болсун, бөөдө кырсыктан тышкары бололу, ар бир үйгө кут-кубаныч кирсин, бир бололу, бар бололу!
Алмазбек Атамбаев: Ооба, апрель революциясы, айрыкча июнь каргашасы баарыбыздын көзүбүздү ачты. Бизди көрө албаган, Кыргызстанды бөлүп жарам деген күчтөр көп экенине күбө болдук. Ата-бабадан аманат калган мамлекетти, эгемендикти сактап калуу, биз өзүнчө мамлекет экенбиз, аны жок кылам дегендер бар экен – ушуну түшүнүп баштадык. Мына июнда көрбөдүкпү, кыргыз менен өзбекти эмес, Кыргызстан менен Өзбекстанды кагыштырып, биздин мамлекетти жок болсун деген аракеттер болду. Кудай сактады чынында. Апрелде да, июнда да Кыргызстан үчүн жанын берген эр көкүрөктөр болду. Алардын жаткан жери жайлуу, топурагы торко болсун!
“Азаттык”: Премьер катары Кыргызстандын экономикасы оор экенин мойнуңузга алып жатасыз. Ушундай шартта кандай өлөрман адам өкмөт башкарат?
Алмазбек Атамбаев: Чынын айтсам, экономикалык оорчулуктан такыр коркпойм. Эл-жерибизде тынчтык, ынтымак болсо, кудайым буюрса, анын баарын чечебиз. 2007-жылы деле экономика оор абалда турганда мен премьерликке келип, сегиз ай ичинде бюджеттеги дефицитти профицитке чыгарганга жетишкем. 2011-жылы экономиканы оң нукка салып беребиз, азыр айткандай, тынччылык, биримдик болсо. Бөлүнгөндү токтотуп, эми болоору болду да, биз 100 миллион эмеспиз, тырмактай элбиз, ошону эске тутуп, бирикпесек болбойт.
Мындан ары, кудай буюрса, кен байлыктарыбыз, сууларыбыз, башкаларыбыз бир үй-бүлөнүн чөнтөгүнө эмес, элдин казынасына бурулат.
“Азаттык”: Азыр Кыргызстандын казынасы бош, дефолт болот деген сөздөр туш-туштан угулат. Бюджеттин, дегеле экономиканын абалына сереп салып бербейсизби?
Алмазбек Атамбаев: Бюджеттин дефицити азыр 16 миллиард сом. Бирок бир нерсени билип коёлу. Бакиевдин бийлиги 2010-жылга 13,5 миллиард сом дефицитти пландаштырган экен. Айырмасы 2,5 млрд. Бирок эмне деген алаамат окуяларды башыбыздан өткөрдүк! Ошого карабастан, жылыштар болуп жатат. Жолдор салынууда, Камбар-Ата-2 ишке кирди.
Албетте, 2011-жылы да бюджетте дефицит болот. Бирок, апрелде жанын берген жигиттер бизди эмне кылып өзгөрттү? Мындан ары, кудай буюрса, кен байлыктарыбыз, сууларыбыз, башкаларыбыз бир үй-бүлөнүн чөнтөгүнө эмес, элдин казынасына бурулат.
“Азаттык”: Кыргызстандын тарыхында мугалимдердин козголоңу болуп көрбөптүр. Эми алар айлыкты он миң сомго көтөрүүнү талап кылууда. Эксперттер эсептеп көрсө, бул үчүн бери дегенде жети млрд. сом керек экен. Сиз айлыктарын көтөрөм дедиңиз, качан көтөрөсүз, кандай булактар бар?
Алмазбек Атамбаев: Дароо айтайын: пенсия менен айлыктар дароо көтөрүлбөйт. Январдын аягында кайсы айда канчага көтөрүлөрүн айтабыз. Ар нерсени жети өлчөп, бир кесүү керек. Дароо көтөрөбүз, баарыңды жыргатабыз деген жарабайт. Мугалимдердин жарандык сезими ойгонуп, укуктарын жактап жатканына кубанып турам. Бирок элибиз сабырдуу, түшүнүктүү, айрыкча мугалимдер. Мисалы, мугалимдикин дароо көтөрүү үчүн башкадан алуу керек болот. Анда эмне, козголоңго чыкпайт деп пенсионерлердикин же майыптардыкын кыркабызбы? Жалаң мугалимдердики эмес, врачтардыкы да начар, пенсионерлердики андан беш бетер. Баарыныкын чогуу карап, анан мөөнөттөрүн так айтабыз.
2010-жыл, эсиңиздерде болсо керек, оорчулуктан, тарифтердин өсүшү менен башталган. 2011-жылы, буюрса, бензин, солярка арзандайт. Анын арты менен башкалар да аздыр-көптүр арзандайт. Свет менен газдын кымбатташына жол бербейбиз. Айтору, жайга же күзгө чейин элибиз жеңилденип калат деп ойлойм.
“Азаттык”: Уурулукту колго чаап, коррупцияны азайтуу менен бюджетти 1,5 эсеге чейин көтөрөм деп жарыялаганыңыз бар. Ал максат качан орундалат, анткени, мына эки тизгин, бир чылбыр колуңузга тийбедиби?
Алмазбек Атамбаев: 2011-жылдын жыйынтыгында көрөсүздөр, ошол коррупцияны азайтуудан, элдин байлыгын элдин өзүнө бургандан тартып, ошондой болот. Мына, айталык, ошол эле “Центерранын” акциясын башкага сатпай, өзүбүзгө иштетебиз. Эки млрд. долларга жакын акча бар. Ошол эле алтын кендерин алсак, анын куну миллиард долларга тете. Бирок ал башка жакка керек болсо 300 сомго берилип кеткени бар. Байлыктын баары мамлекетке, элге бурулгандан кийин, буюрса, Кыргызстан өсүп-өнүп, келечекте Борбор Азияда эң бай мамлекет болот.
“Азаттык”: Белгилүү экономист жана финансист Жоомарт Оторбаев бизге берген маегинде Кыргызстандын көмүскө экономикасынын үлүшү өтө чоң деп айтты эле. Жаңы бийликтер катканыңарды алып чыккыла, эч кимди жазага тартпайбыз деп мунапыс да жарыялаган, бирок, алгылыктуу жыйынтык болбоду көрүнөт.
Алмазбек Атамбаев: Натыйжа чыкпаган себеби: анча ишеним болбоду окшойт. Көмүскө экономика, албетте, терең тамырлап кеткен. Аны жоюш үчүн мамлекет өзүнөн башташы керек да. Мына азыр ишкерлерди текшербеген ким гана жок? Милициясы, СНБсы, салыкчылары, финполициясы, толтура. Ошол текшерүүлөрдү азайтсак, ачыкка чыга башташат. Экинчиден, ачык иштесек болот тура деген ишенимди апкелиш керек. Азыр бир бай чыкты дегиче текшерүүчүлөр, анын артынан криминал баса калат бөлүш деп. Ушунун баарына чекит коёбуз.
Орусиядан эмне олжо болду?
“Азаттык”: Сизди Орусиядан олжолуу кайтып келди деп жатышат. Ошол эле учурда айрым күмөн сөздөр жүрүүдө. Мисалы, не себептен Орусия ар бир тонна бензинге коюлган 200 доллар салыкты бир жарым айга эле алат дегендей, ушул жерин ачыктап берсеңиз?
Алмазбек Атамбаев: Ырас, Москвадан жаман кайткан жокпуз. ЕврАзЭС фондунан 200 миллион доллар жеңилдетилген кредит сурадык, ага Орусия жардам бермек болду, буюрса, январдын 15инен кийин болот деп турабыз. Ал эми пошлина тууралу айтсам, Орусия өкмөтүндөгүлөр эки өлкө ортосунда талаштуу маселелерди 1-1,5 айда карап, анан чечпейлиби дешти, ачыгын айтканда. Биз айттык, ал талаштуу маселелердин баары Кыргызстанга керек, ошон үчүн 1,5 ай күтпөй эле бизге жаңы жылдык белек кылып, алып койгула, калганы бара-бара өкмөттөр аралык комиссия аркылуу өз жолу менен чечиле берет деп.
Орус өкмөтүнүн бир топ мүчөлөрү каршы болгонуна карабастан, Путин чечкиле деди. Ошол эле “Газпром” келип, нефть-газ таап берсе жаманбы, же Нарында дагы ГЭСтерди бирге курсак болбойбу, же карыздарыбызды кессе жаманбы? Мындан бир жаман нерсе издебеш керек.
“Азаттык”: Эксперттер Орусия кантип эле жөн берип койсун, алгандын бергени бар, мисалы, ошол эле АКШ базасы тегерегинде соода болгондур дегендей ойлорду айтып жатышат.
Алмазбек Атамбаев: Мурда ошондой соодалар болчу экен. Качып кеткен президент мен базаны чыгарам деп, анан Орусиядан колуна 450 миллион доллар грант менен кредит тийгенден кийин америкалыктар менен базаны дагы беш жылга калтыруу келишимине кол коюп бериптир. Мен Путин менен баш-аягы жети жолу жолуктум, ага баарын айттым, базага байланыштуу жагын да. Эң негизгиси: мындан ары өз ара ишенишүү болсун, досчулук болсун деген бүтүмгө келдик.
Ошону менен катар биз башка мамлекеттер менен да – АКШ болобу, Кытай болобу, башкасыбы, мамилебизди бузбашыбыз керек. Айрыкча коңшулар менен тез арада мамилени оңдош керек, айрыкча Өзбекстан менен. Мына июнда Өзбек президенти Ислам Каримовдун достук мамилесин көрбөдүкпү.
Түштүккө башка мамиле керек
“Азаттык”: Эми Түштүктү калыбына келтирүү маселесине токтололу. Ал жакта бул жараян оор өтүп жатканы, убактылуу үйлөр суук болуп жатканы айтылууда. Сиз кырдаалды жакшы билесиз да?
Алмазбек Атамбаев: Премьер катары биринчи сапарымды Ошко жасадым. Албетте, проблема көп. Бирок, дагы кайталайын: экономикалык проблемаларды чечебиз. Мисалы, Ош шаарына такыр башкача мамиле жасоо керек. Анда калп эле 200 миңдей киши жашайт дебеш керек. Чынында ал жерде жарым миллион адам жашайт, жер алалбай жүргөн 40-50 миңдей киши бар. Эми Ошко көп кабаттуу үйлөрдү салып, такыр башка шаар кылабыз.
Азыр негизги проблема – эл арасындагы нааразылыкты, ишенбөөчүлүктү жоюу, 400дөн ашуун адам каза тааптыр, жара терең чынында. Ушул балээни баштаган сепаратисттердин үйлөрү өрттөнгөн жок, өздөрү башка мамлекеттерде ээн-эркин жүрөт. Кыргызыбы, өзбегиби, каратаман калкка убал болду да, ошолордун үйлөрү бүлүндү, балдары курман болду. Аларга бул кагылыштын кереги жок болучу.
“Азаттык”: Бир катар укук коргоочулар Кыргызстанда аз улуттар басмырланып, ал эми кыргыз калкында улутчулдук сезим күч алды деген билдирүү таратууда, буга көз карашыңыз кандай?
Алмазбек Атамбаев: Ушул сөздөрдү айткандар кичине кудайдан коркушса. Ошол эле коңшу өлкөлөрдө кыргыздар кандай акыбалда турат? Карашпайбы. Жанагы сепаратисттер тайраңдап жүрбөдүбү. Ошол эле Батыров, ошол эле Абдрасулов “Алга, Кыргызстан” болобу, “Ак жол” болобу, дайыма депутат болуп, Акаев менен Бакиевдин каалгасын тээп кирип жүрүшкөн да. Ушу “Ватан”, “Содружество” деген партиялардын башчыларын көтөргөндө, же мына кыргызча билбеген саясатчыларды түрткөндө кыргыздарды да ойлосоңор деп кээ бир мамлекет башчыларына айткам.
Менимче, бул мыйзам ченемдүү көрүнүш, анткени, кыргыздар деле өз мамлекетин коргогусу, сактагысы келет. Башка мамлекеттерге жем болбосун дейт да. Ошол эле түштүктө 90-жылдары да автономия кылабыз деген сөз чыккан. Ошол себептен каршы маанай болуп жатат да. Менин оюмча, Кыргызстанда жашаган кайсы улут болбосун, өзүн Кыргызстан жараны деп эсептеш керек. Керек болсо паспортторго Кыргызстан жараны, кыргыз жараны деп жазыш керек.
Улутчулдук маселеси чыйрала элек, экономикасы өнүкпөгөн өлкөлөргө мүнөздүү. Мына Москвадагы Манежный майданында эмне болду? Улутчулдук бизге эле тиешелүү эмес экен. Американы алалы, ал жерде кайсы бир штаттын автономия талап кылганын элестетүү мүмкүн эмес. Ал жакта англичаны, немиси, орусу, кала берсе кыргыз менен түркү да бар, бирок баары өзүлөрүн америкалык жаран дейт. Биз да ошондой сезимге алып келишибиз керек. Ошон үчүн бул максатка эч каражат аябаш керек. Эми түштүк маселесин аягына чыгарууга тийишпиз. 90-жылдардагыдай болоору болду деп таштап салбай, уюштургандарды таап жазалоо керек. Ансыз чекит коюлбайт бул каргашага.
Кайнаса каны кошулат экен
“Азаттык”: Жаңы өкмөт “кайнаса каны кошулбаган” фракциялардын куралды, кулаган бийликтин өкүлдөрү менен революция жасагандар бирикти деп жазып жатышат, өзүңүз деле окуп жатсаңыз керек. Эгер андай болсо, сиз кечээ эле каршы чыккан оппоненттериңиз менен кантип ийин тирешип иштешесиз?
Алмазбек Атамбаев: Кыргызстандын биримдиги үчүн, келечеги үчүн бардык саясый күчтөр бирикпесе болбойт. Албетте, биз деле кээ бир партиялардай болуп, апакай бойдон калалы деп, терс бурулуп, басып кетсек болот эле. Эгер азыр өкмөт түзүлбөсө, Кыргызстандын тагдыры кандай болот эле, жаңы жылды тосот белек? Дагы бир шайлоону өлкө көтөрө алабы-жокпу? Же такыр Кыргызстан жок болуп кетеби?
Баягы көнүмүш сөздөр чыгып жатат Атамбаев кызматка сатылды дегендей. Бир нерсени айтып коёюн: мектепте 8-9-класста окуп жатканда жайкысын ата-энеме жардам болсун деп, сугатка чыгаар элем. Ошондо какшыган жерге суу жайгың келсе, бутуң булганат, баткакка батасың. Ансыз кантип жерди көгөртөсүң? Ошондуктан, Кыргызстандын акыбалы минтип турганда бутту булгабайбыз деген, менимче, туура эмес. Кыргызстанды сактап калыш үчүн ылай болобу, жаман сөздөр болобу, коркпош керек, керек болсо өз тагдырыңды унутуп коюшуң керек.
“Азаттык”: Бизге берген маегинде өлкө президенти Роза Отунбаева демократтык күчтөрдүн парламенттик шайлоодо ойдогудай мөрөй албай калган жөнүн талдап, алардын лидерлеринин ашкере амбициясын, биз жеңдик деп кенебестик кылганын белгиледи. Демократтык лидерлердин бири катары Сиз буга кошуласызбы?
Алмазбек Атамбаев: Мисалы, биздин СДПК андай жеңил ойлуулук кылган жок. Тескерисинче биз апрелден кийин келген лидерлердин ынтымагы жок болгонун, эл ичинде ишеним азайып кеткенин сезип турганбыз. Чынында булардын ыркы жок экен, буларга ишенбеш керек деген сөз эл ичине кеткен. Айрым оппозиционерлер бийликке жеткенден кийин элин деле унутуп койбодубу. Аны моюнга алыш керек. Урматтуу президентибиздин амбицияга алдырышты дегени туура. Ошондуктан, биз башкача мамиле кылдык, экинчи болгонубуз ошондон.
Анан 29 партияны карасаң, бир тобу “атың чыкпаса, жер өрттө” деп, биз революция жасадык деп, жабыла шайлоого чыгып алышты, добуштарды бөлүп кетпедиби.
“Азаттык”: Демократиянын көзүрү – сөз эркиндиги. Азыр сиздин дарекке ар кандай сөздөр айтылып жатат. Тамашабы, сынбы, же жалаабы, сиз эми оппозиционер эмес, бийлик адамы катары кандай мамиле кыласыз, чычалабайсызбы?
Алмазбек Атамбаев: Эми саясатка чыккан соң ушак-айыңга, ылайга – баарына даяр болушуң керек. Мен эми ар кандай ушактарга көңүл деле бурбай калдым. Албетте, кайгырасың. 95-жылы мени эл душманы деп КТР шыбаганда апам чыдабай өтүп кеткен. Куран-керимде ушак таратуу, ак адамды жамандоо кишини өлтүрүүгө барабар деп айтылган. Библияда деле “клевета – смертный грех” деп жүрөт. Баарына чыдаш керек. Бирок, бирөөнү калп жеринен каралоо акыры жакшы болбосун турмуш көрсөттү. Мен эми андай жалаакорлорго кудайга койдум деп гана жооп берем.
“Азаттык”: Парламенттик өлкөлөрдүн тажрыйбасы көргөзгөндөй, элестүү айтсак, өкмөттүн өмүрү кыска келет экен. Эгер айткан убадаларыңыздын өтөөсүнө чыга албай калсаңыз, кызматты тапшырууга даярсызбы?
Алмазбек Атамбаев: Жана айткандай, мектепте сугатчы болгонумда сууну башынан жакшы бир нукка салып койсоң, суу өзү кете берет жайылып. Жарым жылбы, тогуз айбы же бир жылбы, ошо арада экономиканы бир нукка салып алсам, кийинкилери өзү кете берет эле. Мен беш-он жыл же өмүр бою ушу кызматта иштейин деп жулунган эмесмин. Кудайдын жазганын көрөм, канча иштесем да, экономиканы бир жолго салууга далалат жасайм.
Эми силердин угармандарга, кыргыз элине каалоом: жакшылык болсун, бөөдө кырсыктан тышкары бололу, ар бир үйгө кут-кубаныч кирсин, бир бололу, бар бололу!
