- Жакында кыргызстандык делегация Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу боюнча сүйлөшүү үчүн Кытайга сапар алат экен. Бул сапарда маселенин кайсы өңүтүнө көңүл бурулат?
- Буга чейин темир жол маселеси боюнча жумушчу топ түзүлгөн. Анын төрагалык милдети биздин министр Калыкбек Султановго ыйгарылган. Бул топто ар кыл мамлекеттик органдардан өкүлдөр бар. Андан кийин мекемелер аралык комиссия да түзүлдү. Анын төрагасы биринчи вице-премьер-министр Аалы Карашев. Бул топтор темир жол боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп келишет.
Азырынча темир жолдун толук техникалык жана экономикалык негиздемеси жок. Деталдуу долбоору да даярдалып бүтө элек. Ошондуктан бул сүйлөшүүлөрдө ушул маселелерге көңүл бурулуп, аны каржылоо жагы тууралуу сөз болсо керек.
- Бул темир жолдун тагдыры канча убакыттан бери талкууланып келе жатат. Аны куруу үчүн каражат маселеси кандай чечилип жатат?
- Мурда Аскар Акаев менен Курманбек Бакиевдин убагында кен байлыктарды инвестицияга алмаштырсак болот деген схема каралган экен. Азыркы убакта президент Алмазбек Атамбаев менен премьер-министр Өмүрбек Бабанов “бул схеманы карабайбыз, кыргыз элинин байлыгы эч кандай курулушка алмаштырылбайт” деп акыркы чекитти койгон. Бул схема каралбайт.
- Анда темир жол курулушун каржылоонун башка кандай жолдору, булактары бар?
- Буга чейин өкмөттүн кепилдиги аркылуу кредит алууну көздөгөн экинчи бир схема бар болчу. Ал схема да каралбайт. Демек, бир гана нерсе бар. Кыргызстан башка донорлор менен же чоң компаниялар менен сүйлөшүп, бирдиктүү ишкана түзүшү керек. Ал мекеме керектүү каражатты таап, жолду куруп, өзүнүн акчасын жолду эксплуатациялоо аркылуу кайтарып алса болот. Өкмөт эч кандай каржылык тобокелчиликке барбайт.
- Кайсы өлкөлөр же компаниялар Кыргызстанга донор болуп бере алат?
- Азырынча донор тууралуу сөз болбосо керек. Темир жол курулушунун техникалык-экономикалык негиздемеси бүтүп, деталдуу долбоор даярдалгандан кийин донорлорго сунушталат. Донорлор курулушка алы жетип жетпегенин карап чыгышы керек.
- Темир жолдун техникалык-экономикалык негиздемеси качан даяр болуп калат?
- Бул боюнча министрдин тапшырмасы бар. Бир жылдын ичинде бүткүлө деп жатат. Бир жылга жеткирбей бүткөрүү маселеси талкууланып жатат.
- Үч өлкөнү байланыштырган темир жолду куруу боюнча Кытайдын өзүнүн позициясы кандай?
- Азыр эми сүйлөшүүлөргө барып келгенден кийин Кытай тараптын позициясы белгилүү болсо керек. Азыр алдын ала айтууга кыйын го.
- Аны айтканым, айрым маалымат каражаттарында Кытайдын темир жолго Кыргызстандагы үч кенди алмаштыруу талабы күч деген сөздөр бар...
- Жок, андай болушу мүмкүн эмес. Себеби, биздеги маалыматтар менен алар деле таанышат да. Натыйжада алар деле укту, билди. Расмий түрдө президент менен өкмөт башчынын ою айтылгандан кийин Кытай тарап бул максатты көздөбөйт.
Демек, Кыргызстан айтып жаткандай биргелешкен мекеме түзүп туруп, ал мекеме жолдуу курууга каражат таап, өкмөттү тобокелчиликтен куткарышы керек. Менимче, Кытай тараптын деле бул тууралуу маалыматы болушу керек.
- Эми Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу курулса, Кыргызстанга кандай пайда алып келет?
- Темир жол курулса, Кыргызстанда өндүрүш иштеп кетсе, товарларды четке чыгарганга мүмкүнчүлүк түзүлөт. Экинчиси, транзиттен салык түшөт.
- Буга чейин темир жол маселеси боюнча жумушчу топ түзүлгөн. Анын төрагалык милдети биздин министр Калыкбек Султановго ыйгарылган. Бул топто ар кыл мамлекеттик органдардан өкүлдөр бар. Андан кийин мекемелер аралык комиссия да түзүлдү. Анын төрагасы биринчи вице-премьер-министр Аалы Карашев. Бул топтор темир жол боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп келишет.
Азырынча темир жолдун толук техникалык жана экономикалык негиздемеси жок. Деталдуу долбоору да даярдалып бүтө элек. Ошондуктан бул сүйлөшүүлөрдө ушул маселелерге көңүл бурулуп, аны каржылоо жагы тууралуу сөз болсо керек.
- Бул темир жолдун тагдыры канча убакыттан бери талкууланып келе жатат. Аны куруу үчүн каражат маселеси кандай чечилип жатат?
- Мурда Аскар Акаев менен Курманбек Бакиевдин убагында кен байлыктарды инвестицияга алмаштырсак болот деген схема каралган экен. Азыркы убакта президент Алмазбек Атамбаев менен премьер-министр Өмүрбек Бабанов “бул схеманы карабайбыз, кыргыз элинин байлыгы эч кандай курулушка алмаштырылбайт” деп акыркы чекитти койгон. Бул схема каралбайт.
- Анда темир жол курулушун каржылоонун башка кандай жолдору, булактары бар?
- Буга чейин өкмөттүн кепилдиги аркылуу кредит алууну көздөгөн экинчи бир схема бар болчу. Ал схема да каралбайт. Демек, бир гана нерсе бар. Кыргызстан башка донорлор менен же чоң компаниялар менен сүйлөшүп, бирдиктүү ишкана түзүшү керек. Ал мекеме керектүү каражатты таап, жолду куруп, өзүнүн акчасын жолду эксплуатациялоо аркылуу кайтарып алса болот. Өкмөт эч кандай каржылык тобокелчиликке барбайт.
- Кайсы өлкөлөр же компаниялар Кыргызстанга донор болуп бере алат?
- Азырынча донор тууралуу сөз болбосо керек. Темир жол курулушунун техникалык-экономикалык негиздемеси бүтүп, деталдуу долбоор даярдалгандан кийин донорлорго сунушталат. Донорлор курулушка алы жетип жетпегенин карап чыгышы керек.
- Темир жолдун техникалык-экономикалык негиздемеси качан даяр болуп калат?
- Бул боюнча министрдин тапшырмасы бар. Бир жылдын ичинде бүткүлө деп жатат. Бир жылга жеткирбей бүткөрүү маселеси талкууланып жатат.
- Үч өлкөнү байланыштырган темир жолду куруу боюнча Кытайдын өзүнүн позициясы кандай?
- Азыр эми сүйлөшүүлөргө барып келгенден кийин Кытай тараптын позициясы белгилүү болсо керек. Азыр алдын ала айтууга кыйын го.
- Аны айтканым, айрым маалымат каражаттарында Кытайдын темир жолго Кыргызстандагы үч кенди алмаштыруу талабы күч деген сөздөр бар...
- Жок, андай болушу мүмкүн эмес. Себеби, биздеги маалыматтар менен алар деле таанышат да. Натыйжада алар деле укту, билди. Расмий түрдө президент менен өкмөт башчынын ою айтылгандан кийин Кытай тарап бул максатты көздөбөйт.
Демек, Кыргызстан айтып жаткандай биргелешкен мекеме түзүп туруп, ал мекеме жолдуу курууга каражат таап, өкмөттү тобокелчиликтен куткарышы керек. Менимче, Кытай тараптын деле бул тууралуу маалыматы болушу керек.
- Эми Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу курулса, Кыргызстанга кандай пайда алып келет?
- Темир жол курулса, Кыргызстанда өндүрүш иштеп кетсе, товарларды четке чыгарганга мүмкүнчүлүк түзүлөт. Экинчиси, транзиттен салык түшөт.
