Парламенттин акыйкатчы шайлоо жыйынында көпчүлүк коалициянын башында турган Социал-демократтар фракциясы сунуштаган Токон Мамытовдун талапкерлигин бир топ депутаттар кескин сындады. Алардын бири депутат Рыскелди Момбеков “адамды кордогондор укук коргойм дейт", – деп Мамытовдун буга чейинки атайын кызматтардагы ишмердүүлүгүн эске салып, анын шайланышына каршы чыкты.
Ал эми “Ата Мекен" фракциясынын лидери Алмамбет Шыкмаматов "акыйкатчылыкка Мамытовду бекитүү жалпы парламенттин кадыр-баркына шек келтирет" деди.
Депутат Жанар Акаев КСДП фракциясын да сындап, акыйкатчылыкка Токон Мамытовдун көрсөтүү менен буга чейин коомчулук сынга алган кадр саясатында дагы бир кемчилик кетирип жатканын баса белгиледи.
- Соңку учурда мен таң калып жатам. Элдин кыжырына тийген талапкерлерди каяктан издеп табасыңар, таң калам. Бишкектин мэри, министрлер, соттор, бирине да эл ыраазы эмес. Коомчулуктун сыны абдан катуу болуп жатат. Ага карабай, коомчулуктун кыжырын келтирген кишилерди улам-улам сунуштап жатасыңар. Акыйкатчы институтунун жалпы саясатын өзгөртүү, реформа жасоо үчүн башкарууга духу бар адамдарды алып келишибиз керек. Андай кишилер талапкерлердин арасында бар. Тил алчаак акыйкатчы болбошу керек. Токон Болотбекович адам катары абдан жакшы киши, бирок акыйкатчы кызматына жарабайт. Мурдагы бийликтердин тушунда элдин таламын талашкан билдирүү жасабаган адам карапайым калктын укугун коргой албайт.
Мына ушундай ачык жана ачуу сындарга карабай көпчүлүк депутаттар акыйкатчылык кызматына 65 жаштагы чекист генерал Токон Мамытовго добуш беришти. Мамытовду сүрөгөн Социал-демократтар фракциясынын лидери Иса Өмүркулов талапкердин кесипкөйлүгүнө көңүл бурулганын белгилеп, жогоруда айтылган сындарга кошулбай турганын билдирди.
Эки айдан бери бош турган кызматка КСДП фракциясы Токон Мамытовду, “Бир Бол” үч талапкерди – Маматурайым Момуновду, Рита Карасартованы, Рыскул Бактыбаевди, “Ата Мекен” фракциясы Канат Азизди сунуштаган эле. Эл өкүлдөрүнүн элегинен өтпөй калган талапкердин бири Рита Карасартова парламенттен өзгөрүү күткөнүн, бирок бул ирет да бийлик каалаган талапкер жеңишке жетишкенине нааразычылыгын билдирди.
Акыйкатчы шайланып жаткан учурда социалдык тармактарда коомдук ишмерлер, саясатчы, жарандык коом өкүлдөрү парламентти Рита Карасартова менен Канат Азиздин талапкерлигин колдоого чакырып жатышты.
Адам укугу жаатында эксперт, Кыйноолорго каршы улуттук борбордун мурдагы жетекчиси Бакыт Рысбековдун пикиринде, кыргыз бийлиги эң ириде Акыйкатчы институтунун ролун жакшы түшүнө албай жатат. "Учурда Акыйкатчы институту өлкөдө негизги органдардын катарында эмес, арыздарды каттаган статистикалык мекемеге айланып калды" деп сындады Рысбеков.
- Шайланып келген акыйкатчы суу, ал эми "Акыйкатчы жөнүндө" мыйзам чыны. Чыны кандай формада болсо, суу ошондой болот. Ким шайланып келбесин бир калыпка түшүп, ошол система менен кете берет. Акыйкатчынын көз карандысыздыгын камсыздаш керек. Качан мамлекет адам укугун камсыздай алганда гана коррупция азаймак. Адам укугу чындап корголгон учурда тиричилик деңгээлиндеги арыздар жок болот. Анан тышкы жана ички инвесторлор да келе баштайт. Мамлекет адам укугунун корголушунун ролун жакшы түшүнүшү керек. Болбосо акыйкатчылыкка шайлоо, анын ишмердүүлүгүнө болгон азыркыдай мамиле уланат берет.
Атайын кызматта жүрүп генерал наамына жеткен чекисттин акыйкатчы болуп шайлануусу президент Сооронбай Жээнбековдун Улуттар Уюмунун Башкы ассамблеясында "Кыргызстан адам укуктарын коргойт" деп сүйлөгөн учурга туш келди.
Токон Мамытов Кыргызстандын бешинчи акыйкатчысы болуп калды. Ал кайсы бийлик тушунда болбосун жогорку мамлекеттик кызматтарды аркалап келген.
Башкы прокуратура Гуревич менен эмнеге кызматташкан эмес?
Кыргызстандын Башкы прокуратурасы Америкада шарттуу абакта отурган Евгений Гуревич менен тергөөчүлөр жолукканын ырастап, убагында Бакиевдердин каржылык кеңешчиси болгон АКШ жаранынын айткандары боюнча күч органдары парламентте түшүндүрмө берди.
2015-жылы, ал кезде Алабамада жазасын өтөп жаткан Гуревич менен Башкы прокуратуранын тергөө башкармалыгынын жетекчисинин орун басары Мелис Мурзаканов жолуккан экен.
Башкы прокурор Өткүрбек Жамшитов Гуревич ал жолугушууда кыргыз бийлигине өз талаптарын койгон. Анын сөздөрүндө конкреттүү маалыматтар камтылбаганы үчүн Кыргызстандын расмий органдары бул ишти уланткан эмес.
- Гуревич бизге конкреттүү далилдер менен айтса, биз иштейт элек. Ал бир да конкреттүү далил келтирбестен, оозеки түрдө эле 200-300 миллион доллар деп койду. Биздин тергөөчүлөр барып жолукканда деле кайсы банк, кайсы эсептер экени тууралуу эч кандай маалымат берген эмес. Ал Кыргызстандын үч баскычтагы сотунун чечими менен күнөөлүү деп табылып, сыртынан 25 жылга соттолгон. Гуревич "ушул иштерди башынан карап, актап берсеңер" маалыматты берүү боюнча ойлоном деп жатат.
Башкы көзөмөл органдын Жогорку Кеңешке берген маалыматы бир катар депутаттарды канааттандырган жок. Алар күч органдары ушул убакыт аралыгында Кыргызстан үчүн абдан зарыл болгон каражаттарды кайтаруу боюнча жетиштүү аракет көрбөгөнүн айтышты. Мурдагы ички иштер министри, учурдагы депутат Зарылбек Рысалиев прокуратура өкүлү Евгений Гуревич менен жолугардын алдында башка күч органдары менен бирдиктүү аракет көрбөгөнүн сындады.
Кезинде Бакиевдердин финансылык кеңешчиси болгон Евгений Гуревич жакында “Азаттыкка” берген маегинде мурдагы президент Курманбек Бакиевдин үй-бүлөсү Кыргызстандан 200-300 миллион доллар чыгарып кеткенин билдирген. Ал 2015-жылы Кыргызстандын прокуратурасынын өкүлдөрү Алабамага келип, аны менен жолукканын айткан.
Евгений Гуревичтин "Азаттыкка" курган акыркы маегинен соң Бакиевдердин өлкөдөн каражат чыгарып кеткенине байланыштуу козголгон кылмыш иштери кайрадан жанданганын башкы прокурор маалымдады.
Гуревич Америкада финансылык мыйзам бузууга айыпталып, учурда абак жазасын өтөп жатат. Евгений Гуревич Кыргызстанда бир нече айып боюнча күнөөлүү деп табылып, сыртынан 25 жылга эркинен ажыратылган.
Солсбериге барган "орус тыңчысы" атын өзгөрткөн
"Bellingcat" жана "The Insider" иликтөө агенттиктери Англияда мурдагы орус тыңчысы Серней Скрипаль менен анын кызы Юлияны ууландырган деп шектелген эки кишинин бири - өзүн “жөнөкөй турист” катары тааныштырган "Руслан Бошировдун" чыныгы тек-жайын аныктап чыкты. Анда Руслан Бошировдун өз аты-жөнү Анатолий Чепига экенин айтылат. Ал Орусиянын Чалгын башкармалыгынын полковниги жана 2014-жылы Орусиянын баатыры наамын да алган.
"Bellingcat" менен "The Insider" 26-сентябрда жарыяланган иликтөөлөрүнүн үчүнчү бөлүгүндө “Руслан Боширов” 1979-жылы Амур облусунун Николаевка айылында туулган Анатолий Владимирович Чепига экенин айтып чыкты. Алардын маалыматына караганда, "Руслан Боширов" – Орусиянын Чалгын башкармалыгынын полковниги Анатолий Чепиганын каймана аты.
"Bellingcat" "Бошировдун" чыныгы тек-жайын бышыктаган бир нече булактарына таянууда. Ал Хабаровскиде армиянын атайын бөлүгүнүн 14-бригадасында кызмат өтөгөн. Экинчи чечен согушунда маанилүү роль ойноп, 2014-жылы орус-украин чек арасына жакын жерде жүргөнү да белгиленет.
Бирок Орусия президентинин маалымат катчысы Дмитрий Песков Башкы чалгын кызматынын полковниги Анатолий Чепигага Орусиянын баатыры деген наам ыйгарылбаганын билдирди. Бул тууралуу "Медуза" басылмасы жазды.
5-сентябрда британ полициясы Скрипалдарды ууландырууга тиешеси бар деп, орусиялык эки жарандын - Руслан Боширов менен Александр Петровдун атын атаган. 12-сентябрда президент Владимир Путин бул адамдар тууралуу орус бийлиги “маалымат алганын”, алар “аскер адамдары эмес” экенин айтып, Лондондун айыптоолорун четке каккан.
Ушундан бир күндөн кийин Руслан Боширов менен Александр Петров Орусиянын өкмөтү каржылаган "Russia Today" телеканалына маек берип, британ полициясынын дооматтарын четке кагышкан. Бир катар талдоочулар алардын маегинде дал келбестиктер бар экенин белгилешкен.
БУУда кандай маселе көтөрүлдү?
Узап бараткан жумада Улуттар Уюмунда дүйнө лидерлери чогулган Башкы ассамблеянын 73-сессиясы болду. Ага 82 мамлекеттин башчысы жана 42 өлкөнүн премьер-министри катышты. Жалпы жыйында дүйнө өкмөттөрү маңзат көйгөйүнө каршы күрөшүүгө убада берип, бул үчүн долбоорун Кошмо Штаттар даярдаган документке 129 мамлекет гана кол койду. Атайын жыйында маңзат көйгөйү дүйнөдө мурдагыдан күчөп кеткени айтылды.
Улуттар Уюмунда “Дүйнөнүн маңзат көйгөйү боюнча глобалдык аракет” деп аталган кеңешмени Кошмо Штаттар менен бирге 31 мамлекет уюштурду. Ал жыйынга долбоорун АКШ даярдаган, бирок укуктук күчү жок билдирүүгө кол койгон мамлекеттер эми мыйзамсыз маңзаттарына каршы суроо-талапты азайтуу үчүн аракеттенүүнүн улуттук пландарын иштеп чыгышы керек.
Улуттар Уюмунун Маңзат жана кылмыштуулук боюнча кеңсесинин быйыл июндагы акыркы баяндамасына караганда, дүйнөдө азыр жыл сайын баңгизатты кеминде бир жолу колдонгондордун саны 275 миллиондун тегерегинде. Бул 15-64 курактагы дүйнө калкынын болжол менен 5,6% түзөт. Ал эми 2016-2017-жылдардын аралыгында дүйнөдө апийим өндүрүшү 65% жогорулап, 10 00 тоннага жеткен. 2017-жылы Ооганстандын өзүндө 9 000 тонна апийим өндүрүлүп, көлөмү мурдагы жылдарга салыштырмалуу 87% өскөн.
Ал эми Улуттар уюмунун Башкы ассамблеясынын жалпы дебаттары баш катчы Антонио Гутеррештин дүйнө мамлекеттерин бир тараптуулукка эмес, кызматташтыкка үндөгөн сөзү менен ачылды. Гутерреш дүйнө азыр “ишеним таңкыстыгынан” жабыр тартып жатканын эске салды.
Ал эми трибунага үчүнчү болуп чыккан АКШ президенти Дональд Трамп Иранды сөзүнүн экинчи бөлүгүндө кескин айыптады. Трамп дүйнө мамлекеттерин Иран өкмөтүн ал “агрессиялык” деп атаган саясатты улантып жатканы үчүн изоляциялоого чакырды.
- Биз терроризмдин дүйнөдөгү башкы демөөрчүсүнө планетанын эң опурталдуу куралына ээлик кылуусуна жол бере албайбыз. "Америкага өлүм" деп кыйкырган, Израилди жок кылуу менен коркуткан режимге өзөктүк дүрмөттү дүйнөдөгү кайсы шаар болсун жеткире алгыдай каражатка ээ болуусуна жол бере албайбыз. Биз бардык мамлекеттерди Ирандын режимин агрессиясын улантып жаткан шартта изоляциялоого чакырабыз, биз бардык өлкөлөрдү Иран элин колдоого үндөйбүз, - деди Трамп.
Өз кезегинде Иран президенти Хасан Роухани АКШны “экономикалык терроризм” үчүн айыптап, Трамптын бийлигинин дарегине ачуу сөздөрүн жолдоду:
- Кошмо Штаттардын өкмөтү, бери дегенде азыркы администрациясы эл аралык институттардын баарын натыйжасыз кылууну көздөп тургандай. Коопсуздук кеңеши жактырган көп тараптуу келишимден бардык эл аралык нормаларды бузуу менен баш тарткан бул өкмөт бүгүн Иранды эки тараптуу сүйлөшүүлөргө чакырууда, - деди Роухани.
Иранды изоляциялоо чакырыгын Башкы ассамблеядагы сөздөрүндө АКШнын НАТО боюнча өнөктөштөрү: Түркия менен Франциянын президенттери Режеп Тайып Эрдоган жана Эммануэл Макрон дагы сынга алышты.
АКШ президенти Ирандын талаштуу өзөктүк программасы боюнча 2015-жылкы көп тараптуу келишимден чыкканын быйыл майда жарыялаганда Тегеран баллистикалык ракеталарын сыноо, террорчул топторду колдоо менен ал келишимдин маңызын бузуп жатканын жүйө келтирген.
Андан бери АКШнын Иранга каршы экономикалык санкцияларынын биринчи бөлүгү август айында калыбына келди. Экинчи жана негизги, мунай-газ секторун бутага алган санкциялар ноябрь айынан тарта күчкө киргени турат.
Кыргызстандын президенти Сооронбай Жээнбеков Башкы ассамблеяда сүйлөгөндө экология, суу, терроризм жана экстремизм коркунучуна токтолуп, парламенттик демократия кыргыз коомунун табиятына шайкеш келерин белгиледи.
- Мамлекеттик башкаруу ар бир адамдын муктаждыктарына, анын укуктарын, эркиндигин жана коомдогу адилеттүүлүктү камсыз кылууга багытталган. Жогоруда айтылган бардык орто мөөнөттүк реформалар Кыргызстанды 2040-жылга чейин өнүктүрүүнүн Улуттук стратегиясына киргизилген. Ушуга байланыштуу биз Кыргызстандын өнүгүү үчүн аракеттерин БУУ жана өнөктөш өлкөлөр мындан ары да колдойт деп үмүттөнөбүз.
Президент Жээнбеков Борбор Азиядагы маселелерге токтолуп, акыркы он жылда чөлкөмдө суу-энергетикалык ресурстарды пайдалануу практикасы жаңы ыкмаларды иштеп чыгуу зарылдыгын көрсөтүп жатканын белгиледи.
