Жамин Акималиев: - Былтыркы жылдын сабагын алып, быйыл күздүк буудай көбүрөөк жерге, 250 миң гектардын тегерегинде себилди. Күздүктүн акыбалы жакшы, жакында талаадан көрүп келдик. Эми калганы өзүбүздөн. Биринчиден, аны жакшылап багып, жер семирткич берип, суугарыш керек. Эгиндин камсыз кыла турган очогу ошол. Жазында да негизинен буудай жана арпаны 200 миң гектарга себүү керек. Бул иштер дээрлик башталды. Бул жерде үрөн маселеси кыйын болуп турат, өзгөчө, арпанын уругу жетпей жатат. Анын үстүнө Кыргызстан мал-чарбасына да жакын республика болгондуктан, элдин арпага болгон суроо-талабы жогору. Азык-түлүк коопсуздугу дегенде эт, сүт менен да камсыз кылыш керек да. Ал эми мал-чарбасы жем болбосо өнүгө албайт.
“Азаттык”: – Дыйкандарга насыя берүү маселеси дагы да болсо алдыга жылбай жаткандыгы айтылып келет?
Жамин Акималиев: - Насыя маселеси дагы деле чечилбей жатат. “Айыл банкы” буга чейин насыяны 22% үстөк менен берип жатышкан. Аны көпчүлүк дыйкандар көтөрө албайт. Быйыл ошол бөлүнгөн акча өз максатына пайдаланылып, учурунда банкка кайтарылса, үстөк пулдун 10% кайра дыйкандарга берилип жатат. Ошондо үстөк 12% төмөндөдү. Ошону пайдаланабыз деген дыйкандар көбөйдү.
“Азаттык”: – Өкмөт дыйкандарга кандай шарттарды түзүп бергени оң деп ойлойсуз?
Жамин Акималиев: - Өкмөт айыл-чарбасына жок дегенде жыл сайын 1 млрд. сом бөлүшү керек. Айыл-чарбасы болбосо жалпы экономика эч убакта алдыга жылбайт. Ошол себептүү бул тармакка жакшы көңүл буруп, каражат бөлүш керек. Азыр ундун 40%, жер-жемиштин 40%, өсүмдүк майынын 85% сырттан алынып келинет. Жанды күйгүзгөнү - өзүбүздө шарт туруп, быйыл кум шекер да 100% сырттан келгени турат. Бул - биздин өтө чоң кемчилигибиз. Ушулардын бардыгын өзүбүз өндүрүп эле, элибизди камсыз кылсак азык-түлүк арзан болмок. Мунун үстүнөн көп иштеш керек. Биринчиден, өзүбүздүн өндүрүүчүлөргө көңүл бурулбай, шарт түзүлбөй жатат. Мисалы, быйыл Казакстандан, Орусиядан 500 млн. сомго эгин ташып келдик. Эгер ошол акчаны мурдатан дыйкандарга берсек же алардын колунда турган буудайды жакшы баада сатып алсак, жер иштетүүгө кызыккандар да көп болмок. Бул жалпы мамлекеттин, өкмөттүн, Айыл-чарба министрлигинин кемчилиги деп ойлойм.
“Азаттык”: – Быйыл кант кызылчасынын маселеси кандай чечилгени турат?
Жамин Акималиев: - Абдан кыйын. Былтыр болгону сегиз гектар сээп, аны да өткөрө албай малга берип коюшту. Быйыл бир заводду иштетебиз деп жатышат, бирок ушул убакка чейин дыйкандар себе турган шарты жана келишими жок. Ошондуктан муну эртерээк колго албаса, быйыл да кум шекерсиз калабыз. Бирок өкмөт азыр ушунун үстүндө иштеп жатат, апрель айында чечилип калат го.
“Азаттык”: – Өткөн жылдары эгин көп жерге себилбей калган эле. Быйыл кандай болот?
Жамин Акималиев: - Жылда 135 миң гектарга эгин себилбей, пайдаланылбай кала турган болсо, быйыл 108 миң гектар деп айтылууда. Бирок бул деле биз үчүн көп. Жерди иштетүүгө дыйкандарды кызыктырыш керек. Өткөн жылы мактанып айткан менен, чындыгында, 700 миң тонна буудай өндүрүп калбадыкпы. Быйыл 900 миң тонна алууга шарт бар деп ойлойм.
“Азаттык”: - Айыл-чарба министрлигиндеги системанын жоктугун айтып жатасыз. Адис катары кандай реформаны сунуш кыласыз?
Жамин Акималиев: - Азыркы турумунда Айыл-чарба министрлиги эч убакта өзүн актай албайт. Реформанын негизги максаты - министрликтин ишин азыркы, чыныгы турмушка ылайыкташтыруу. Биринчиден, министрлик дыйкандардын мүдөөсүн көтөрүп, өкмөттөн, Жогорку Кеңештен алардын маселесин чечип туруш керек. Экинчиден, дыйкандарды тейлеш керек, ошолорго кызмат көрсөтүп, үрөн маселесин чечүү зарыл. Үчүнчүдөн, дыйкандарды техника менен камсыз кылыш керек. Дагы бир чоң маселе - майдаланган 200 майда чарбаларды ирилештирип, ага ылайыктап министрликтин структурасы түзүлүшү абзел. Азыр эскиче бойдон турат.
“Азаттык”: – Дыйкандарга насыя берүү маселеси дагы да болсо алдыга жылбай жаткандыгы айтылып келет?
Жамин Акималиев: - Насыя маселеси дагы деле чечилбей жатат. “Айыл банкы” буга чейин насыяны 22% үстөк менен берип жатышкан. Аны көпчүлүк дыйкандар көтөрө албайт. Быйыл ошол бөлүнгөн акча өз максатына пайдаланылып, учурунда банкка кайтарылса, үстөк пулдун 10% кайра дыйкандарга берилип жатат. Ошондо үстөк 12% төмөндөдү. Ошону пайдаланабыз деген дыйкандар көбөйдү.
“Азаттык”: – Өкмөт дыйкандарга кандай шарттарды түзүп бергени оң деп ойлойсуз?
Жамин Акималиев: - Өкмөт айыл-чарбасына жок дегенде жыл сайын 1 млрд. сом бөлүшү керек. Айыл-чарбасы болбосо жалпы экономика эч убакта алдыга жылбайт. Ошол себептүү бул тармакка жакшы көңүл буруп, каражат бөлүш керек. Азыр ундун 40%, жер-жемиштин 40%, өсүмдүк майынын 85% сырттан алынып келинет. Жанды күйгүзгөнү - өзүбүздө шарт туруп, быйыл кум шекер да 100% сырттан келгени турат. Бул - биздин өтө чоң кемчилигибиз. Ушулардын бардыгын өзүбүз өндүрүп эле, элибизди камсыз кылсак азык-түлүк арзан болмок. Мунун үстүнөн көп иштеш керек. Биринчиден, өзүбүздүн өндүрүүчүлөргө көңүл бурулбай, шарт түзүлбөй жатат. Мисалы, быйыл Казакстандан, Орусиядан 500 млн. сомго эгин ташып келдик. Эгер ошол акчаны мурдатан дыйкандарга берсек же алардын колунда турган буудайды жакшы баада сатып алсак, жер иштетүүгө кызыккандар да көп болмок. Бул жалпы мамлекеттин, өкмөттүн, Айыл-чарба министрлигинин кемчилиги деп ойлойм.
“Азаттык”: – Быйыл кант кызылчасынын маселеси кандай чечилгени турат?
Жамин Акималиев: - Абдан кыйын. Былтыр болгону сегиз гектар сээп, аны да өткөрө албай малга берип коюшту. Быйыл бир заводду иштетебиз деп жатышат, бирок ушул убакка чейин дыйкандар себе турган шарты жана келишими жок. Ошондуктан муну эртерээк колго албаса, быйыл да кум шекерсиз калабыз. Бирок өкмөт азыр ушунун үстүндө иштеп жатат, апрель айында чечилип калат го.
“Азаттык”: – Өткөн жылдары эгин көп жерге себилбей калган эле. Быйыл кандай болот?
Жамин Акималиев: - Жылда 135 миң гектарга эгин себилбей, пайдаланылбай кала турган болсо, быйыл 108 миң гектар деп айтылууда. Бирок бул деле биз үчүн көп. Жерди иштетүүгө дыйкандарды кызыктырыш керек. Өткөн жылы мактанып айткан менен, чындыгында, 700 миң тонна буудай өндүрүп калбадыкпы. Быйыл 900 миң тонна алууга шарт бар деп ойлойм.
“Азаттык”: - Айыл-чарба министрлигиндеги системанын жоктугун айтып жатасыз. Адис катары кандай реформаны сунуш кыласыз?
Жамин Акималиев: - Азыркы турумунда Айыл-чарба министрлиги эч убакта өзүн актай албайт. Реформанын негизги максаты - министрликтин ишин азыркы, чыныгы турмушка ылайыкташтыруу. Биринчиден, министрлик дыйкандардын мүдөөсүн көтөрүп, өкмөттөн, Жогорку Кеңештен алардын маселесин чечип туруш керек. Экинчиден, дыйкандарды тейлеш керек, ошолорго кызмат көрсөтүп, үрөн маселесин чечүү зарыл. Үчүнчүдөн, дыйкандарды техника менен камсыз кылыш керек. Дагы бир чоң маселе - майдаланган 200 майда чарбаларды ирилештирип, ага ылайыктап министрликтин структурасы түзүлүшү абзел. Азыр эскиче бойдон турат.
