7-январда күчүнө кирген жаңы мыйзамга ылайык, казак атуулдары же чет өлкөлүк жарандар туруктуу жашаган жеринен бир айга башка жакка кете турган болсо, барган жеринде он күндөн калбай каттоого турушу керек.
Казакстандагы жарандарды тейлөө борборлорунда мынчалык узун кезек түзүлө элек болчу. Жаңы жыл майрамдарынан кийин мыйзамды бузуп албайын деген жарандар мындай борборлорго агылып келип жатат. Себеби убактылуу каттоо жөнүндө жаңы мыйзам боюнча, атуулдар өз үйүнөн башка аймакка бир айдан ашык убакытка бара турган болсо, он күн ичинде жаңы даректе каттоого турушу зарыл. Ал үчүн жарым доллардан ашыгыраак акча төлөшөт. Бирок катталды деген тил кат алуу үчүн кеминде үч сааттай кезекте турууга туура келүүдө. Мындай жагдай жарандардын ачуусун келтирип жатат:
«Телевизордон 15-20 мүнөт эле кетет дешкен. Мен эки сааттан бери отурам. Баламды үйгө таштап келгем. Ал ачка отурат».
«Мени өз батиримен чыгып, кызымдыкына каттоого турууга мажбурлашты. Эми кайра өз үйүмө каттоого турууну талап кылышууда. Эмне деген башаламандык?»
Жаңы эрежеге башка шаарда иштеген же башка аймактагы ооруканада дарыланып жаткан атуулдар да баш ийүүгө тийиш. Айып пул аз эмес – 50 доллар. Казакстандык укук коргоочулар жаңы мыйзам Казакстан ратификациялаган эл аралык конвенцияларга каршы келерин, бул жобо полиция жана текшерүүчү органдардагы коррупцияга жол ачарын айтып чыгышты. Алардын бири укук коргоочу Сергей Дуванов:
- Казакстан калкынын жарымына чукулунун үйү жок. Аларды кыйын абалга калтырышты. Алар ары-бери чуркап, кезекке турушу керек. Болбосо качан текшерип келет деп күтүүгө туура келет. Анын үстүнө биздин полиция Бельгияныкы же Польшаныкы сыяктуу эмес да. Биздикилер акча сыгып алуунун жолун жакшы билишет.
Бул жобону интернеттеги социалдык түйүндөрдүн колдонуучулары да сынга алып, айрымдары сүрөт, карикатуралар менен шылдыңдап чыгышты. Биринчи күндөрү эле Avaaz.org сайтында мыйзамга каршы петиция башталып, төрт күндө эле 10 миң кол топтолгон. Бирок көп өтпөй бул сайт ачылбай калды.
Каттоого туруудагы мындай жагдай Дүйнөлүк универсиаданын алдында Алматыда үймө-үй текшерүүлөр жүрүп жаткан учурга туш келди. Тейлөө борборлору 12 сааттык түшкү тыныгуусуз, дем алышсыз иш режимине өттү. Соңку үч күндө мындай борборлорго 40 миңдей казак жарандары келип кетти.
Жаңы мыйзамга тейлөө мекемелери даяр эместигин жогорку бийлик өкүлдөрүнүн реакциясы да айгинелеп турат. Премьер-министр Бакытжан Сагинтаев түзүлгөн кырдаал үчүн ички иштер министри Калмуханбет Касымовду сынга алды:
- Мыйзамга качан кол коюлду эле? 22-декабрда. Ал эми алгачкы түшүндүрүү иштерин качан баштадык? Биз тейлөө борборлорунда узун кезектер түзүлгөндөн кийин кириштик. 22исинен тарта түшүндүрө башташыбыз керек эле.
Өкмөттөгү жыйындан кийин ички иштер министри биринчи айда полицейлер айыппул салбастан эскертүү менен гана чектелет деп убада берди. Тейлөө борборлоруна болсо бир адамды каттоого кеткен убакытты кыскартуу милдети тапшырылды. Казак бийлиги жаңы эреже из жашырып жүргөн кылмышкер же экстремисттерди аныктоого жардам берет деп ишенет.
