Казакстан президентин шайлоо күткөндөй натыйжа алып келбегенин ЕККУнун демократиялык институттар жана адам укуктары боюнча бюросунун миссия башчысы Даан Эвертс дүйшөмбүдө мониторингдин алдын ала жыйынтыктарын жарыялап жатып билдирди.
«Тилекке каршы, шайлоолор биз да, сиздер да күтүп жаткан деңгээлде өткөн жок. Мурдагы шайлоо маалында ашкереленген кемчиликтер бул жолу да орун алды», - деди ЕККУ миссия башчысы. Анын айтымында, мамлекеттик уюмдарда, анын ичинде университеттерде, аскер бөлүктөрүндө, ооруканаларда добуш берүү санын камсыз кылуу үчүн шайлоочуларга кысым жасалды.
Мындан тышкары эл аралык 17 команданын добуштарды саноого көз салуу аракетине тоскоолдуктар болгону, ар алтынча шайлоо участогунда добуштарды саноо күмөн туудурарын 4-апрелде таратылган документте белгиленген. 27 урнада мурдатан салынган добуш берүү кагаздарынын таңгагы чыккан, ондогон участоктордо документи жок адамдар добуш беришкен.
ЕККУнун байкоочулар миссиясынын координатору Тонино Пиккула шайлоого карата сын пикирин билдирди: «Казакстан экономикалык өсүшү менен сыймыктанса болот. Бирок бул шайлоо демократиялык институттар ошондой тездикте өнүгө албай жатканын көрсөттү. Өкүнүчтүүсү: шайлоо биз үмүт эткендей болгон жок. Мисалы, добуш берүү күнү элге катуу кысымдар жасалды деген кабарларды алдык».
Ошону менен бирге ЕККУ миссиясы азыркы кемчиликтерди эске алуу менен Казакстан алдыдага парламенттик шайлоого чейин реформаларга барууга тийиш деген оюн билдирди.
Бир катар жергиликтүү байкоочулар жана шайлоочулар добуш берүү маалында мыйзам бузуулар болгонун, көбүнчө айланма амал менен, б.а., шайлоочулар тобунун кыдырып добуш бергендерин айтып жатышат.
«Бир чоң апа келип, бул жерден добуш берээр замат аны башка жакка добуш берүүгө жиберишти», – деди жергиликтүү байкоочулардын бири.
Ал эми жатаканалардын биринин тургуну мугалим аялдар тизмелерди көтөрүп алып, ким барган-койгонун тактап жүрүшкөндөрүн журналисттерге айтып берди.
4-апрелде Нурсултан Назарбаев өз жактоочуларынын «Лидерибиз менен бирге - алга!» деп аталган форумда сүйлөп жатканда утур-утур кол чабуулар жана кубаттоолор менен анын сөзүн токтотуп жатышат. Шайлоонун алдын ала жыйынтыктарын Назарбаев мындайча баалады:
- Эгемендигибиздин 20 жылдыгында үлкөн шайлоо өткөрүп, дүйнө көңүлүн Казакстанга бурдук. Казакстандын 90 пайыздан ашык шайлоочусу мени колдоп добуш берди. Бул бардык казакстандыктардын жеңиши, келечекти, биримдикти жана бейпилдикти туу туткан эл экенибизге бүт дүйнөнү ишендирдик. Шайлоого көз салган чет жердик 1059 байкоочунун бири да бир да кемчилик, мыйзам бузууну таба албады. Казакстандын эгемендигин чыңдоо, өркөнүн өстүрүп, алдыңкы мамлекеттер менен теңөө биздин муундун бешенеси жазылган деп түшүнүү абзел. Менин колдоочуларыма, коомдук штаб мүчөлөрүнө, жер-жерлердеги волонтерлорго терең ыраазылыгымды билдирем!
Даан ЭвертсКазак телеканалдары түз көрсөткөн бул форумда бир катар аттуу-баштуу адамдар Назарбаевдин саясатын берилүү менен колдой турганын айтып жатышты. Айрыкча республикалык ооган жоокерлеринин уюмунун төрагасы Бахытбек Смагуловдун:
Кыраан куштай канатыңды серме, ага
Намысыңды эч кимге бербе, ага
Сиз жасаган эркин бейкут күн үчүн
Биз өзүңө ант беребиз Нурага.
деген жалындуу сөздөрүн көпчүлүк уу-дуу боло сүрөп турушту.
Нурсултан Назарбаевге атаандаш болуп чыккан Гани Касымов, Жамбыл Ахметбеков жана Мэлс Елеусизов аны жеңиши менен куттуктап, шайлоонун жүрүшүнө карата дооматтары жок экенин белгилешти. Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы Куандык Турганкуловдун алдын ала жарыясы боюнча талапкерлер төмөнкүдөй добуш алды.
- Жамбыл Ахметбеков 1,4 пайыз
- Мэлс Елеусизов - 1,2 пайыз
- Ганы Касымов 1,9 пайыз
- Нурсултан Назарбаев 95,5 пайыз.
Боршайком добуш берүүнүн расмий жыйынтыктарын 9-апрелден кеч эмес жарыялоого тийиш.
Нурсултан Назарбаев 1989-жылдан бери оболу Казакстан коммунисттик партиясынын башчысы, өлкө эгемендик алгандан бери Казакстандын алмашкыс президенти катары бийлик башында келатат. Айтмакчы, шайлоо жуп болоор алдында Назарбаевдин кеңешчиси Ермухамет Ертысбаев АКШнын «Foreign Policy» журналына берген маегинде Назарбаев 2016-жылга чейин, а мүмкүн, 2020-жылга чейин бийлик башында калып, өлкөнү жаңылоону аягына чыгуу ниети бар экенин белгилеген эле.
«Тилекке каршы, шайлоолор биз да, сиздер да күтүп жаткан деңгээлде өткөн жок. Мурдагы шайлоо маалында ашкереленген кемчиликтер бул жолу да орун алды», - деди ЕККУ миссия башчысы. Анын айтымында, мамлекеттик уюмдарда, анын ичинде университеттерде, аскер бөлүктөрүндө, ооруканаларда добуш берүү санын камсыз кылуу үчүн шайлоочуларга кысым жасалды.
ЕККУнун байкоочулар миссиясынын координатору Тонино Пиккула шайлоого карата сын пикирин билдирди: «Казакстан экономикалык өсүшү менен сыймыктанса болот. Бирок бул шайлоо демократиялык институттар ошондой тездикте өнүгө албай жатканын көрсөттү. Өкүнүчтүүсү: шайлоо биз үмүт эткендей болгон жок. Мисалы, добуш берүү күнү элге катуу кысымдар жасалды деген кабарларды алдык».
Ошону менен бирге ЕККУ миссиясы азыркы кемчиликтерди эске алуу менен Казакстан алдыдага парламенттик шайлоого чейин реформаларга барууга тийиш деген оюн билдирди.
«Бир чоң апа келип, бул жерден добуш берээр замат аны башка жакка добуш берүүгө жиберишти», – деди жергиликтүү байкоочулардын бири.
Ал эми жатаканалардын биринин тургуну мугалим аялдар тизмелерди көтөрүп алып, ким барган-койгонун тактап жүрүшкөндөрүн журналисттерге айтып берди.
4-апрелде Нурсултан Назарбаев өз жактоочуларынын «Лидерибиз менен бирге - алга!» деп аталган форумда сүйлөп жатканда утур-утур кол чабуулар жана кубаттоолор менен анын сөзүн токтотуп жатышат. Шайлоонун алдын ала жыйынтыктарын Назарбаев мындайча баалады:
- Эгемендигибиздин 20 жылдыгында үлкөн шайлоо өткөрүп, дүйнө көңүлүн Казакстанга бурдук. Казакстандын 90 пайыздан ашык шайлоочусу мени колдоп добуш берди. Бул бардык казакстандыктардын жеңиши, келечекти, биримдикти жана бейпилдикти туу туткан эл экенибизге бүт дүйнөнү ишендирдик. Шайлоого көз салган чет жердик 1059 байкоочунун бири да бир да кемчилик, мыйзам бузууну таба албады. Казакстандын эгемендигин чыңдоо, өркөнүн өстүрүп, алдыңкы мамлекеттер менен теңөө биздин муундун бешенеси жазылган деп түшүнүү абзел. Менин колдоочуларыма, коомдук штаб мүчөлөрүнө, жер-жерлердеги волонтерлорго терең ыраазылыгымды билдирем!
Кыраан куштай канатыңды серме, ага
Намысыңды эч кимге бербе, ага
Сиз жасаган эркин бейкут күн үчүн
Биз өзүңө ант беребиз Нурага.
деген жалындуу сөздөрүн көпчүлүк уу-дуу боло сүрөп турушту.
Нурсултан Назарбаевге атаандаш болуп чыккан Гани Касымов, Жамбыл Ахметбеков жана Мэлс Елеусизов аны жеңиши менен куттуктап, шайлоонун жүрүшүнө карата дооматтары жок экенин белгилешти. Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы Куандык Турганкуловдун алдын ала жарыясы боюнча талапкерлер төмөнкүдөй добуш алды.
- Жамбыл Ахметбеков 1,4 пайыз
- Мэлс Елеусизов - 1,2 пайыз
- Ганы Касымов 1,9 пайыз
- Нурсултан Назарбаев 95,5 пайыз.
Боршайком добуш берүүнүн расмий жыйынтыктарын 9-апрелден кеч эмес жарыялоого тийиш.
Нурсултан Назарбаев 1989-жылдан бери оболу Казакстан коммунисттик партиясынын башчысы, өлкө эгемендик алгандан бери Казакстандын алмашкыс президенти катары бийлик башында келатат. Айтмакчы, шайлоо жуп болоор алдында Назарбаевдин кеңешчиси Ермухамет Ертысбаев АКШнын «Foreign Policy» журналына берген маегинде Назарбаев 2016-жылга чейин, а мүмкүн, 2020-жылга чейин бийлик башында калып, өлкөнү жаңылоону аягына чыгуу ниети бар экенин белгилеген эле.
