Социалдык тармактарга жарыяланган видеолордон Ирандын борбордук бөлүгүндөгү Кахдерижан шаарында демонстранттар полиция бөлүмүнө чабуул койгону көрүнөт. Ирандын мамлекеттик телеканалы 2-январга караган түнү каза болгон тогуз кишинин алтоо бул полиция бекетинен "курал-жарак уурдоого аракет кылган" деп кабарлады.
"Тасним" жаңылыктар агенттиги Нажабад шаарында бир полиция куралчан демонстранттын огунан каза тапканын жазды. Иранда беш күн мурда башталган өкмөткө каршы демонстрацияларда коопсуздук кызматкерлеринин арасында курмандыктар каттала элек болчу.
Миңдеген адамдар катышкан митингдер Ирандын Керманшах, Ахвах, Санандаж сыяктуу ондогон ири жана чакан шаарларында өтүп жатат. Башкалаа Тегерандын бир катар райондорунда өкмөткө каршы акциялар катталды.
Демонстранттар "Диктаторго өлүм!" деген сыяктуу саясий чакырыктарды айтып жатканын Тегерандагы акцияларда тартылган видео тасмалар күбөлөп турат. Башка шаарлардагы митингдерде өлкөнүн диний лидерлери менен молдолоруна да сын айтылууда. Айрым демонстранттар Иранды 1989-жылдан бери башкарып келе жаткан диний жолбашчысы Али Хаменеинин сүрөттөрүн айрыганга чейин барышкан.
Демонстрациялар алгач 28-декабрда Мешхед шаарында башталып, ага чогулгандар өлкөдө азык-түлүк баалары кымбаттаганына жана экономикалык кыйынчылыктарга нааразы болушкан. Бирок андан бери митингдер башка шаарларга да жайылып, ар кыл кагылыштарда мерт болгондордун саны кеминде 22 адамга жетти.
Ирандын жогорку лидери Аятолла Али Хаменеи митингдер боюнча 2-январда үн катып, "өкмөткө каршы демонстрацияларга шыкак берди" деп өлкөнүн "душмандарын" айыптады.
Ирандын президенти Хасан Роухани да 1-январда парламент комитетинин жыйынында нааразылык акцияларын "сырткы душмандардын" өч алуу аракети катары баалап, ошол эле учурда өлкөдө маселелер бар экенин моюнга алды:
- Менин оюмча, соңку бир канча күндө болуп өткөндөр үстүртөдөн коркунуч сыяктуу көрүнөт, бирок биз аны мүмкүнчүлүккө айлантышыбыз керек. Маселе эмнеде экенин аныкташыбыз зарыл. Көчөгө чыккандардын баары эле башка өлкөлөрдөн буйрук алган деп айта албайбыз. Кеп экономикалык маселелерде эле эмес, башка талаптар да бар. Алардын бири - эркинирээк шарттын түзүлүшү.
Күч органдарынын жообу
Роухани бир күн мурдагы кайрылуусунда коомдук тартипти бузгандарга, мамлекеттик мүлккө зыян келтиргендерге чара көрүлөрүн эскерткен.
Соңку бир канча күндө башкалаанын Фирдоуси аянтында чогулган демонстранттарды полиция суу чачып таратууга аракет кылды. Митингчилер менен полициянын кагылышы Ирандын башка шаарларында да катталды. Беш күн ичинде Ирандын аймактарында 450дөй демонстрант кармалганы кабарланууда.
- Негиздүү талаптарды айткандарга мыйзамдуу жол көрсөтүлүшү керек. Атайылап зыян келтиргендерге, зомбулукка баргандарга жана мамлекеттик, жеке менчик имараттарга от койгондорго кескин чара көрүлөт, - деп эскертти Ирандын сот системасынын башчысы Аятолла Садих Амоли Ларижани Тегерандагы жыйында.
Өкмөт Иранда кеңири колдонулган "Инстаграм" жана "Телеграм" социалдык түйүндөрүнө бөгөт койгону белгилүү болду. Бул эки Интернет түйүнү өкмөткө нааразы тараптардын митингге чогулушу үчүн кеңири колдонулганы кабарланып жатат.
Ирандын Улуттук коопсуздук боюнча жогорку кеңешинин катчысы Али Шамхани демонстрациялардын күчөгөнүн Интернеттеги социалдык тармактардан көрүп, айрым чет өлкөлөр Ирандын ички ишине кийлигишип жатканын айтты.
- Ирандагы кырдаал боюнча билдирүүлөр жана хэштегдер АКШдан, Британиядан жана Сауд Арабиясынан келип жатат, - деди ал.
Дүйнөнүн реакциясы
АКШнын президенти Доналд Трамп Иранда өкмөткө каршы нааразылык билдирип чыккандарды кубаттап, "өзгөрүүгө мезгил жеткенин" "Твиттердеги" барагына жазды.
Германиянын тышкы иштер министри Зигмар Габриэл демонстранттардын өлүмүнө тынчсыздануусун билдирип, Иран бийлигин адам укуктарын сыйлоого чакырды. Британиянын тышкы иштер министри Борис Жонсон демонстранттар көтөргөн маселелерди маңыздуу талкууга алыш керек экенин жазды. Ирандын Сирия согушундагы тарапташы Орусиянын Тышкы иштер министрлиги окуяны өлкөнүн ички иши деп баалады.
Израилдин премьер-министри Биньянмин Нетаньяху 1-январдагы видео кайрылуусунда митингчилерди "эр жүрөк ирандыктар" деп атады:
- Бүгүн Ирандын президенти Роуханинин "митингдердин артында Израил турат деген" сөзүн уктум. Бул жалган гана эмес, күлкү келтирерлик. Роуханиден айырмаланып, мен Иран элин мазактабайм. Алар мындан жакшы жашоого татыктуу. Эр жүрөк ирандыктар көчөгө чыгышты. Алар эркиндикти, акыйкаттыкты, ондогон жылдардан бери жетпей келген жөнөкөй эркиндикти каалашат.
Иранда жумушсуздук 12 пайыздын тегерегинде, бирок быйыл жаштар арасындагы жумушсуздук 28 пайызга өскөн.
Роухани 31-декабрдагы кайрылуусунда митингчилер бийликти сынга алууга укуктуу экенин айтып, бирок демонстрациялар коомчулуктун коопсуздугуна шек келтирбеши керек деп айткан. Ал ошондой эле Трамптын "Твиттерге" жазгандарын сынга алып, АКШ президенти бир канча ай мурда эле Ирандын элин "террорист" деп атаганын белгилеген.
Иранда саясий митингдер сейрек өтөт. Бул өлкөдөгү акциялардын басымдуу бөлүгүнө айлык акы, баалар сыяктуу экономикалык маселелер себеп болот.
Бул өлкөдө 2009-жылы Махмуд Ахмединежаддын экинчи ирет президент болушун шарттаган талаштуу шайлоодон кийин ири нааразылык акциялары өтүп, анда 30дай адамдын өмүрү кыйылган эле.
