«Азаттыктын» бүгүнкү «бетме-бет» пикир алышуусунун меймандары: жазуучулар Илгиз Талип менен Токтобай Мүлкүбатов улут адабитянынын учурдагы абалы тууралу кеп кылышат.
- Илгиз ага, азыркы адабиятттын ахывалы тууралуу пикириңиз кандай? Себеп дегенде ал жөнүндө кеп кылганда эле арыз-армандан башка кеп айтылбай калды.
Илгиз Талип: - Жаңы муун, көч артынан көч келүүдө. Тыным болуп калды деп айтыш кыйын. Аалы Токомбаев, Түгөлбай Сыдыкбеков атабыз, Чыңгыз Айтматов агабыз жашаган доордо чыгармачылыкка аралашкандардын баары ошондой чыгарма жазсак экен тилеги менен көбүрөөк алектенип калдык окшойт.
- Токтобай ага, сиз тарыхый темага кайрылып келатасыз. Мурда бул темага кайрылуу опурталдуу болчу. Азыр кол-жол бош. Бирок да кокту-колот баатырларынан өйдө көтөрүлгөн чыгармалар аз жазылууда. Адабияттын азыркы абалы тууралуу пикириңиз кандай?
Токтобай Мүлкүбатов: - Азыр деле адабиятта мурдагы кылымдын 70-жылдарындагыдай дымып калуунун үстүндө олтурабыз. Азыр деле чыгармалар чыгып жатат. Бирок алар кокту-колот баатырларын мактап жазмай, ыр китептерин түзмөйдөн өйдө көтөрүлбөй жатат. Жакшы чыгармалар жазылып жаткандыр, бирок алар элге жеткиче жакшы боло албайт. Ар нерсе өзүнүн идеологиясы менен өнүгүп келген. Токтогул баш болуп эл шайырлары элге сөз өнөрүн тараткан. Эл ошолордун сөзүн, ырын угуп сөз кадырын бийик тутутшкан. Анан мезгилине жараша Павлик Морозов чыкса, кыргыз адабиятында ал Кычан Жакыпов менен түгөлдөнгөн.
Мына азыр бизде эмне үчүн Ч.Айтматовдун сыйлыгы Т.Касымбековдун сыйлыгы белгиленбейт? Поэзия боюнча эмне үчүн С.Эралиевдин сыйлыгын уюштурганга болбосун? Көзү тирүүсүндө эле жарыялаш керек.
- Илгиз ага, калктын белгилүү бир саны, айталы, 3 – 7% китеп окуса адабияттын өнүгүшүнө ал жакшы шарт түзөрү айтылып келатат. Азыр китеп дүкөндөрүндө китеп толтура турганы менен элдин көбү китеп окубайт.
Илгиз Талип: - Биздин муунда китепке сый-урмат күчтүү. Ар бирибиздин үйүбүздө 1000 жакын китеп бар. Андан аз эмес. Китеп сатып алыш, издеш, анан аны окуп чыгыш өзүнчө бир дилгирлик менен жасалчу. Азыр эми ошол жыйылган китептердин көбү кокту-колот баатырлары тууралуу чыгармалар. Мисалы, Хан Ормон, Балбай, Байтик, Медет датка, Жайыл баатыр. Деги айланайын, сан жетпеген китептер тирелип турат. Жана айтылган Морозов, Кычан, Стахановдорду каарман кылган адабият болгон.
Мына эми азыр алардан үлгү ала турган адабий каармандар кимдер? Буржуазиялык дүйнөдө массалык маданият үстөмдүк кылып, сары басылмалардын күнү тууп жатпайбы! Адамды асылдыкка чакырган көркөм дүйнө сыртка сүрүлүп, адамды тескери жолго тарбиялай турган нерселер басып кетти. Азыр китеп окуюн деген бала жок.
- Массалык маданият демекчи, азыркы жаштардын бир “жылдызы” Түгөлбай Сыдыкбеков комузчу деп балп эттирип салды. Журналисттердин иликтөөсү жаштардын, болгондо да студент жаштардын көбү Атай, Ыбрай, Муса деген элдик таланттар ким экенин билбей тургандыгын айгинеледи. Токтобай ага, жаңы муундун чыныгы көркөм сөздөн алыс калып калышы кандай натыйжага алып келиши мүмкүн?
Токтобай Мүлкүбатов: - Жаштарды тарбиялаш керек. Жаштар Интернетте олтурушат. Борбор Азия академиясынын программасы боюнча Кыргызстан, Өзбекстан, Тажикстан, Казакстан, Түркмөнстанды кыдырдык. Бир ай ичинде көп жерлерде болдук. Бир машине китебибиз бар эле. Ошолордун көбүн эл сатып алышты. Калк китепке суусаган экен.
- Илгиз ага, адабиятты элге жеткириштин дагы кандай жолдору бар?
Илгиз Талип: - Көп жерлерде, мисалы, чет өлкөлөрдө ошол радиону колдонуп келатышат. Биздин классиктер, айталы, Чыңгыз аганын чыгармаларын табак түрүндө чыгарып коюшат экен. Жолдо бараткан жүргүнчүлөр аны коюп коюп угуп кете беришет.
- Токтобай ага, Жазуучулар союзу бийлик башчылары, мамлекеттик катчы, президент менен жолугушуп жатышат. Көп маселелер козголот. Ошолордон жыйынтык болуп жатабы?
Токтобай Мүлкүбатов: - Натыйжа болсо ал угулат эле, көзгө көрүнөт эле. Азыр өнөр жайыбыз мынча, айыл чарбабыз тигинче өсүп жатканын айтып жатышпайбы. Ошону өкмөт айтпай, жазуучулар, өнөр адамдары айтса кыйла жугумдуу болмок. Мен жанатан бери идеология жөнүндө айтып жатпаймбы. Өзбекстан, Түркмөнстанда бул маселе чечилген. Мен көркөм чыгармачылыкка мамиле кандай болушу керектигин көрсөтүп президенттин өзүнө 2- 3 жолу кат жаздым. Жоопту башкалар беришти. Бизде президенттер көп окшойт деп ойлоп калдым. Орусиянын өкмөт башчысы В.Путин президент кезинде жылына 1,5 миллион кишинин катына, өтүнүчүнө өз атынан жооп бергенин уккам.
Илгиз Талип: - Жазуучулар союзу аны аткарса жакшы болот эле. Бирок алар жаатташып алып талаштан башы чыкпай жатышпайбы. Бул саясат эмес да. Карапайым калктын арыз-муңу эч жерден чечилбей калганда анан бийлик башындагыларга кайрылат. Элдин көңүлүн калтыруу ушул жерде башталат. Биртоп аттуу-баштуу адамдардын президент, акимчилик башчысына, катчыларга жазган каттарына жооп албаганын айтышат. Аны өз башымдан да өткөрдүм. Менин а кездеги мамлекеттик катчы А.Мадумаровго жазган катым жоопсуз эле калды.
- Урматтуу мырзалар, ишиңиздерге ийгилик болсун!
- Илгиз ага, азыркы адабиятттын ахывалы тууралуу пикириңиз кандай? Себеп дегенде ал жөнүндө кеп кылганда эле арыз-армандан башка кеп айтылбай калды.
- Токтобай ага, сиз тарыхый темага кайрылып келатасыз. Мурда бул темага кайрылуу опурталдуу болчу. Азыр кол-жол бош. Бирок да кокту-колот баатырларынан өйдө көтөрүлгөн чыгармалар аз жазылууда. Адабияттын азыркы абалы тууралуу пикириңиз кандай?
Токтобай Мүлкүбатов: - Азыр деле адабиятта мурдагы кылымдын 70-жылдарындагыдай дымып калуунун үстүндө олтурабыз. Азыр деле чыгармалар чыгып жатат. Бирок алар кокту-колот баатырларын мактап жазмай, ыр китептерин түзмөйдөн өйдө көтөрүлбөй жатат. Жакшы чыгармалар жазылып жаткандыр, бирок алар элге жеткиче жакшы боло албайт. Ар нерсе өзүнүн идеологиясы менен өнүгүп келген. Токтогул баш болуп эл шайырлары элге сөз өнөрүн тараткан. Эл ошолордун сөзүн, ырын угуп сөз кадырын бийик тутутшкан. Анан мезгилине жараша Павлик Морозов чыкса, кыргыз адабиятында ал Кычан Жакыпов менен түгөлдөнгөн.
Мына азыр бизде эмне үчүн Ч.Айтматовдун сыйлыгы Т.Касымбековдун сыйлыгы белгиленбейт? Поэзия боюнча эмне үчүн С.Эралиевдин сыйлыгын уюштурганга болбосун? Көзү тирүүсүндө эле жарыялаш керек.
- Илгиз ага, калктын белгилүү бир саны, айталы, 3 – 7% китеп окуса адабияттын өнүгүшүнө ал жакшы шарт түзөрү айтылып келатат. Азыр китеп дүкөндөрүндө китеп толтура турганы менен элдин көбү китеп окубайт.
Илгиз Талип: - Биздин муунда китепке сый-урмат күчтүү. Ар бирибиздин үйүбүздө 1000 жакын китеп бар. Андан аз эмес. Китеп сатып алыш, издеш, анан аны окуп чыгыш өзүнчө бир дилгирлик менен жасалчу. Азыр эми ошол жыйылган китептердин көбү кокту-колот баатырлары тууралуу чыгармалар. Мисалы, Хан Ормон, Балбай, Байтик, Медет датка, Жайыл баатыр. Деги айланайын, сан жетпеген китептер тирелип турат. Жана айтылган Морозов, Кычан, Стахановдорду каарман кылган адабият болгон.
Мына эми азыр алардан үлгү ала турган адабий каармандар кимдер? Буржуазиялык дүйнөдө массалык маданият үстөмдүк кылып, сары басылмалардын күнү тууп жатпайбы! Адамды асылдыкка чакырган көркөм дүйнө сыртка сүрүлүп, адамды тескери жолго тарбиялай турган нерселер басып кетти. Азыр китеп окуюн деген бала жок.
- Массалык маданият демекчи, азыркы жаштардын бир “жылдызы” Түгөлбай Сыдыкбеков комузчу деп балп эттирип салды. Журналисттердин иликтөөсү жаштардын, болгондо да студент жаштардын көбү Атай, Ыбрай, Муса деген элдик таланттар ким экенин билбей тургандыгын айгинеледи. Токтобай ага, жаңы муундун чыныгы көркөм сөздөн алыс калып калышы кандай натыйжага алып келиши мүмкүн?
- Илгиз ага, адабиятты элге жеткириштин дагы кандай жолдору бар?
Илгиз Талип: - Көп жерлерде, мисалы, чет өлкөлөрдө ошол радиону колдонуп келатышат. Биздин классиктер, айталы, Чыңгыз аганын чыгармаларын табак түрүндө чыгарып коюшат экен. Жолдо бараткан жүргүнчүлөр аны коюп коюп угуп кете беришет.
- Токтобай ага, Жазуучулар союзу бийлик башчылары, мамлекеттик катчы, президент менен жолугушуп жатышат. Көп маселелер козголот. Ошолордон жыйынтык болуп жатабы?
Токтобай Мүлкүбатов: - Натыйжа болсо ал угулат эле, көзгө көрүнөт эле. Азыр өнөр жайыбыз мынча, айыл чарбабыз тигинче өсүп жатканын айтып жатышпайбы. Ошону өкмөт айтпай, жазуучулар, өнөр адамдары айтса кыйла жугумдуу болмок. Мен жанатан бери идеология жөнүндө айтып жатпаймбы. Өзбекстан, Түркмөнстанда бул маселе чечилген. Мен көркөм чыгармачылыкка мамиле кандай болушу керектигин көрсөтүп президенттин өзүнө 2- 3 жолу кат жаздым. Жоопту башкалар беришти. Бизде президенттер көп окшойт деп ойлоп калдым. Орусиянын өкмөт башчысы В.Путин президент кезинде жылына 1,5 миллион кишинин катына, өтүнүчүнө өз атынан жооп бергенин уккам.
Илгиз Талип: - Жазуучулар союзу аны аткарса жакшы болот эле. Бирок алар жаатташып алып талаштан башы чыкпай жатышпайбы. Бул саясат эмес да. Карапайым калктын арыз-муңу эч жерден чечилбей калганда анан бийлик башындагыларга кайрылат. Элдин көңүлүн калтыруу ушул жерде башталат. Биртоп аттуу-баштуу адамдардын президент, акимчилик башчысына, катчыларга жазган каттарына жооп албаганын айтышат. Аны өз башымдан да өткөрдүм. Менин а кездеги мамлекеттик катчы А.Мадумаровго жазган катым жоопсуз эле калды.
- Урматтуу мырзалар, ишиңиздерге ийгилик болсун!
