Жекшембиде (27-декабрда) Өзбекстанда парламенттик шайлоо өттү. Шайлоого катышууга расмий каттоодон өткөн өкмөтчүл төрт гана партия уруксат алган.
Өзбекстандагы шайлоого чыныгы демократияны көздөгөн партиялар катыша алышпады. "Буга Ислам Каримовдун катаал диктатурасы жол бербейт", - деп айтты Борбордук Азиядагы Демократиялык Конгресстин төрагасы, "Бириккен Элдик Кыймылдын" мүчөсү Топчубек Тургуналиев.
"Азаттык үналгысынын" кабарчысы саясатчы, философия илимдеринин кандидаты Т. Тургуналиев менен жекшемби күнү, 27-декабрда маек курду.
- Ошол куугунтукка кабылган партиялар азыр жок болуп кетиштиби?
- 1991-жылдан бери Борбордук Азиядагы демократиялык конгресстин төрагасы болуп иштеп жатам. Буга Кыргызстан,Тажикстан, Өзбекстан, Түркмөнстан жана Казаксnандын демократиялык уюмдары кирет. Акыркы жылдары 2-3 жолу Европага барып качып жүргөн демократия лидерлери менен жолугушуп келдим.
Өзбекстанда эч качан чыныгы демократия баштала элек жана болгон эмес. “Эрк” партиясынын лидери Мухамед Салих - атактуу акын, ал Европада качып жүрөт үй-бүлөсү менен. “Бирлик” деген партия адегенде 1989-жылы абдан күчтүү коомдук кыймыл болуп турган. Ал андан кийин партияга айланган. Анын башчысы атактуу, техника илимдеринин доктору Абдурахим Пулаттын башы-көзүн жарып, ал тиги 1993-жылы качып кеткенге мажбур болгон. Анын инисин укук коргоочу Абдуманап Пулатты болсо өзбектин тыңчылары уруп согуп Бишкектен уурдап кетишкен. Дагы бир партия бар “Озод дехконлар” деген, анын башчысы аял кишини да куугунтуктаган.
Ал эми учурдагы Өзбекстандагы 4-5 партия - алардын бүт бардыгы Ислам Каримов эмне десе ошону кайталай турган "ляппайчы" партиялар. Алар чыныгы демократия үчүн күрөшкөн эмес жана күрөшпөйт да. Ал жакта да үй-бүлөлүк бийлик. Каримовдун жоон таягы эчак эле үй-бүлөлүк диктатураны орноткон. Ал 1991-жылы комунисттик партияны бир түндүн ичинде “Элдик демпартия” деп атап, ага 260 миң киши компартиядан ошол аты өзгөргөн партияга өткөн. Азыркы Каримовдун партиясы ошол кездеги компартиядан көп деле айырмасы жок.
- Ошол сиз атап кеткен куугунтукка алынган “Эрк”, “Бирлик” партиялары кандайдыр бир денгээлде Өзбекстан элин кайрадан өзүнө ишендире, бура алабы?
- Жок. Мисалы“Бирлик” партиясына тыюу салынган, “Эрк” ,“Озод дехконлар”партиялары ачык иштей алышпайт. Бир кезде “Бирлик” партиясы аябай күчтүү болуп турган. Азыр дагы “Бирликтин” мүчөлөрү өлкөнүн баардык дубандарында бар. Бирок алардын башчыларын эчен жолу куугунтуктап, камап, өлтүргөнүн өлтүрүп, бир канчасын түрмөгө салган.
- Айрым саясат таануучулар Кыргызстанда да Өзбекстандагыдай саясат орноп жатат, сталинизмдин жаңы жумшак түрү түптөлүп жатат деп айтып жатышат.
- Акаевдин мезгилинде авторитардык бийлик дечү элек. Эми Бакиевдин учурунда авторитардык бийлик өтө тездик менен тоталитардык диктатурага айланды. Саясий куугунтук репрессия - террорго айланып кетти. Ал эми сталиндик бийликти канчалык "тигиндей-мындай" дегенибиз менен, ал эч качан атадан балага кала турган хандыкты жүргүзгөн эмес. Ал диктатуранын таптакыр башка түрү болгон. Ал эми учурда бизде болсо, ошол эле Өзбекстанда, Казакстанда, атадан балага кала турган байыркы хандыкты көздөгөн саясат жүрүп жатат.
- Рахмат маегиңиз үчүн.
Өзбекстандагы шайлоого чыныгы демократияны көздөгөн партиялар катыша алышпады. "Буга Ислам Каримовдун катаал диктатурасы жол бербейт", - деп айтты Борбордук Азиядагы Демократиялык Конгресстин төрагасы, "Бириккен Элдик Кыймылдын" мүчөсү Топчубек Тургуналиев.
"Азаттык үналгысынын" кабарчысы саясатчы, философия илимдеринин кандидаты Т. Тургуналиев менен жекшемби күнү, 27-декабрда маек курду.
- Ошол куугунтукка кабылган партиялар азыр жок болуп кетиштиби?
- 1991-жылдан бери Борбордук Азиядагы демократиялык конгресстин төрагасы болуп иштеп жатам. Буга Кыргызстан,Тажикстан, Өзбекстан, Түркмөнстан жана Казаксnандын демократиялык уюмдары кирет. Акыркы жылдары 2-3 жолу Европага барып качып жүргөн демократия лидерлери менен жолугушуп келдим.
Өзбекстанда эч качан чыныгы демократия баштала элек жана болгон эмес. “Эрк” партиясынын лидери Мухамед Салих - атактуу акын, ал Европада качып жүрөт үй-бүлөсү менен. “Бирлик” деген партия адегенде 1989-жылы абдан күчтүү коомдук кыймыл болуп турган. Ал андан кийин партияга айланган. Анын башчысы атактуу, техника илимдеринин доктору Абдурахим Пулаттын башы-көзүн жарып, ал тиги 1993-жылы качып кеткенге мажбур болгон. Анын инисин укук коргоочу Абдуманап Пулатты болсо өзбектин тыңчылары уруп согуп Бишкектен уурдап кетишкен. Дагы бир партия бар “Озод дехконлар” деген, анын башчысы аял кишини да куугунтуктаган.
Ал эми учурдагы Өзбекстандагы 4-5 партия - алардын бүт бардыгы Ислам Каримов эмне десе ошону кайталай турган "ляппайчы" партиялар. Алар чыныгы демократия үчүн күрөшкөн эмес жана күрөшпөйт да. Ал жакта да үй-бүлөлүк бийлик. Каримовдун жоон таягы эчак эле үй-бүлөлүк диктатураны орноткон. Ал 1991-жылы комунисттик партияны бир түндүн ичинде “Элдик демпартия” деп атап, ага 260 миң киши компартиядан ошол аты өзгөргөн партияга өткөн. Азыркы Каримовдун партиясы ошол кездеги компартиядан көп деле айырмасы жок.
- Ошол сиз атап кеткен куугунтукка алынган “Эрк”, “Бирлик” партиялары кандайдыр бир денгээлде Өзбекстан элин кайрадан өзүнө ишендире, бура алабы?
- Жок. Мисалы“Бирлик” партиясына тыюу салынган, “Эрк” ,“Озод дехконлар”партиялары ачык иштей алышпайт. Бир кезде “Бирлик” партиясы аябай күчтүү болуп турган. Азыр дагы “Бирликтин” мүчөлөрү өлкөнүн баардык дубандарында бар. Бирок алардын башчыларын эчен жолу куугунтуктап, камап, өлтүргөнүн өлтүрүп, бир канчасын түрмөгө салган.
- Айрым саясат таануучулар Кыргызстанда да Өзбекстандагыдай саясат орноп жатат, сталинизмдин жаңы жумшак түрү түптөлүп жатат деп айтып жатышат.
- Акаевдин мезгилинде авторитардык бийлик дечү элек. Эми Бакиевдин учурунда авторитардык бийлик өтө тездик менен тоталитардык диктатурага айланды. Саясий куугунтук репрессия - террорго айланып кетти. Ал эми сталиндик бийликти канчалык "тигиндей-мындай" дегенибиз менен, ал эч качан атадан балага кала турган хандыкты жүргүзгөн эмес. Ал диктатуранын таптакыр башка түрү болгон. Ал эми учурда бизде болсо, ошол эле Өзбекстанда, Казакстанда, атадан балага кала турган байыркы хандыкты көздөгөн саясат жүрүп жатат.
- Рахмат маегиңиз үчүн.
