Мамлекеттер аралык чек араларды аныктоо боюнча эки тараптуу сүйлөшүүлөр кайра жанданаар алдында Жалал-Абад облусунун чек ара аймактарында кооптуу жагдай жаралды. 17-январда облустун Ноокен районундагы Момбеков айыл өкмөтүнүн Чек айылына куралчан эки өзбек жоокери өтүп келген.
Өзбек чек арачылары кыргыз жеринде ок чыгарышты
Райондун акими Үсөнбай Рыскуловдун айтымында, алар эмне үчүн кыргыз аймагына өткөн себебин сураган Момбеков чек ара бекетинин жоокерлерине чап салышкан. Коңшу өлкө жоокерлерине чек ара тилкесинде турган өзбекстандык 15 адам да жардам берип, кыргызстандыктарды таш бараңга алышкан. Жардамга жете келген өзбекстандык үчүнчү чек арачы аткан ок кыргыз жоокеринин биринин бутуна тийген. Жарадар жоокерди алар дароо өз тарабына алып кирип кетүүгө үлгүргөн. Ал ушул күнгө дейре Кыргызстанга кайтарыла элек.
Окуя болгон жеринде эки өлкөнүн чек аралаш райондорунун тиешелүү тармак башчыларынын катышуусу менен талкууланганда, өзбекстандыктар чек арадагы мыйзамсыздыкты мойнуна алышкан. Өзбекстандын Пахта-Абад районунун акими жарадар жигит айыккандан кийин кайтарылаарын билдирген:
Сөз Ноокендин акими Үсөнбай Рыскуловдо:
- Чек ара тилкеси менен келаткан Момбеков чек ара бөлүгүнүн сержанты, 1979-жылы туулган Нурбек Орункулов өзбек чек арачыларына "биздин чек арага туура эмес өттүңөр” деп айтса, алар сөзгө келбей эле биздин сержантты урат. Ошо маалда өздөрү казган аңдын жанында өзбекстандык он бештей жаран таш менен уруп, биздин эки жоокерди ошо аңдын боюндагы үйгө качырып киришет. Нурбек Орункулов жыгылып калып, экинчи жоокер кармаша кеткенде, алар ок ата баштайт. Биздин чек арада беш жолу атылган автоматтын он беш огу окчонтою менен, өзбек жоокерлеринин погондору жатат. Биздин жоокерди, сержант Нурбек Орункуловду сүйрөп барышып, бутуна атышат да, кийин машиналарына салып алып кетишет. Медициналык алгачкы жардам көрсөтүлөт деген жообун беришти. Кечээ түнкү саат он бирге дейре “ тез жардам” автоунаасы менен чек арада күтүп турдук, жоокерди кайтарышкан жок. Бүгүн да беришпеди.
Чек ара такталса эле маселе чечилеби?
Облустун жарандары чек ара сүйлөшүүлөрүнө аруу тилек менен карашууда. Өкмөттөр аралык комиссиялардын ал жолугушуусу эки жыл мурда токтогон эле. Өзбекстанга коңшу жашаган айылда турган Рустам Абдурасулов барс жылында катталган чыр-чатактарга тынчсызданат. Анын ырасташынча, тартип катаал болгону менен чек ара кыштактардарында түрдүү мыйзамсыздык өкүм сүрүүдө:
Өзбек тарап былтыр чек араны бойлой аң казып салган
- Өзбекстан менен чек ара маселеси өтө кооптуу болуп калды. Мурда чек арада эл мал бага турган ачык, жайык жерлер бар эле, эл ошо жерлерге малын бакчу. Эми ага мүмкүнчүлүк жок. Эми жоокери эмес, өзбекстандын жөнөкөй эле жарандары малыбызды күп- күндүзү эле айдап кетишет. Пахта эксең, пахтаңды койбойт. Жүгөрү эксең, аныңды да оруп кетишет. Буудай эксең тебелеп-тепсеп, чөбүңдү оруп алышат. Чек арада кооптуу кырдаал күчөдү, айрыкча акыркы эки жылдан бери чек ара жакшы болбой калды.
Чек аралардын башы ачылбагандыгынан карапайым калкка кыйын болууда. Көз каранды эмес серепчи Фуркат Мендикуловдун белгилешинче, Ноокен районундагы Сакалды айыл өкмөтүндөгү Чек айылынын тагдыры да олуттуу. Аталган айыл кандайча Өзбекстанга өтүп кеткенине жергиликтүү калктын башы маң ,чек арага адам эмес, бодо малдын жакындоосу коркунучтуу. Анткени, чек ара али толук тактала элек болсо да, кишилер менен малдарды кармап кетүү жоруктары дагыле күчүндө.
- Чек аралар акырына дейре такталып, чечим чыкпаганынан карапайым элге эле кыйын болуп атат. Чек арадан өтүү кыйын. Мурда Сакалды чек ара бекетинен өтүүчү эле бажы аркылуу. Аны жаап койгондон кийин Маданият жактан декларация толтуруп, паспорт менен өтө турган тартип киргизишкен. Бул жактан өткөндөргө айып пул салышат, Чек деген айылыбызды Өзбекстандын карамагына өтүп кетти деп эл жүрөт.
Облбийликтен алынган маалыматка караганда , өзбекстандыктар 2- январда да Ала-Бука районундагы чек араны кайтарган эки жоокерди туткунга алып кетишкен. Алар эки тараптуу сүйлөшүүлөрдүн натыйжасында арадан 4-5 күн өткөндөн кийин бошотулган. Декабрь айында 12 уй менен аны кайтарган өспүрүм өзбекстандыктардын колунда жүрүп келгени белгилүү.
Облус губернатору Кошбай Масиров жалалабаддык жарандарды чек ара аймактарында этият болууга чакырды. Такталбаган жайларды аныктоого коңшу өлкө да аракет кылууда. Анын айтымында, кенен кыргыз жайыттары турганда облус тургундары Өзбекстандын жерине малдарын агытпай эле койсо болмок:
Губернатор К. Масиров
- Өзүбүздө жер кенен туруп, Өзбекстандын жерине малды эмнеге жайышат дейм да? Ала-Бука районунда жер кандай кенен экенин билесиз. Бирөөлөрдөн шектенгенди койсок. Өзбекстандыктар ошо райондогу Биринчи май чек ара бекетин ачып коюшту, эми ошо райондун четинде Өзбекстан менен чектешкен аркы Көк- Ташка айылына дейре бара беришет. Мурда алар Биринчи май айыл өкмөтү аркылуу бизди өткөрбөй коюшкан да. Өзбекстандын да көп жакшы жактары бар...
Облус башчысы мындай дегени менен чек арадагы кыйынчылыктардан карапайым калк азап тартууда. Чек ара аймактарында жашаган эл маселе чече албаган бийликтегилерге нааразы.
Өзбек чек арачылары кыргыз жеринде ок чыгарышты
Райондун акими Үсөнбай Рыскуловдун айтымында, алар эмне үчүн кыргыз аймагына өткөн себебин сураган Момбеков чек ара бекетинин жоокерлерине чап салышкан. Коңшу өлкө жоокерлерине чек ара тилкесинде турган өзбекстандык 15 адам да жардам берип, кыргызстандыктарды таш бараңга алышкан. Жардамга жете келген өзбекстандык үчүнчү чек арачы аткан ок кыргыз жоокеринин биринин бутуна тийген. Жарадар жоокерди алар дароо өз тарабына алып кирип кетүүгө үлгүргөн. Ал ушул күнгө дейре Кыргызстанга кайтарыла элек.
Окуя болгон жеринде эки өлкөнүн чек аралаш райондорунун тиешелүү тармак башчыларынын катышуусу менен талкууланганда, өзбекстандыктар чек арадагы мыйзамсыздыкты мойнуна алышкан. Өзбекстандын Пахта-Абад районунун акими жарадар жигит айыккандан кийин кайтарылаарын билдирген:
Сөз Ноокендин акими Үсөнбай Рыскуловдо:
Өзбек чек арачылары биздин Нурбек Орункулов аттуу жоокерди бутуна атышат да, машинасына салып алып кетип калышкан.
- Чек ара тилкеси менен келаткан Момбеков чек ара бөлүгүнүн сержанты, 1979-жылы туулган Нурбек Орункулов өзбек чек арачыларына "биздин чек арага туура эмес өттүңөр” деп айтса, алар сөзгө келбей эле биздин сержантты урат. Ошо маалда өздөрү казган аңдын жанында өзбекстандык он бештей жаран таш менен уруп, биздин эки жоокерди ошо аңдын боюндагы үйгө качырып киришет. Нурбек Орункулов жыгылып калып, экинчи жоокер кармаша кеткенде, алар ок ата баштайт. Биздин чек арада беш жолу атылган автоматтын он беш огу окчонтою менен, өзбек жоокерлеринин погондору жатат. Биздин жоокерди, сержант Нурбек Орункуловду сүйрөп барышып, бутуна атышат да, кийин машиналарына салып алып кетишет. Медициналык алгачкы жардам көрсөтүлөт деген жообун беришти. Кечээ түнкү саат он бирге дейре “ тез жардам” автоунаасы менен чек арада күтүп турдук, жоокерди кайтарышкан жок. Бүгүн да беришпеди.
Чек ара такталса эле маселе чечилеби?
Облустун жарандары чек ара сүйлөшүүлөрүнө аруу тилек менен карашууда. Өкмөттөр аралык комиссиялардын ал жолугушуусу эки жыл мурда токтогон эле. Өзбекстанга коңшу жашаган айылда турган Рустам Абдурасулов барс жылында катталган чыр-чатактарга тынчсызданат. Анын ырасташынча, тартип катаал болгону менен чек ара кыштактардарында түрдүү мыйзамсыздык өкүм сүрүүдө:
- Өзбекстан менен чек ара маселеси өтө кооптуу болуп калды. Мурда чек арада эл мал бага турган ачык, жайык жерлер бар эле, эл ошо жерлерге малын бакчу. Эми ага мүмкүнчүлүк жок. Эми жоокери эмес, өзбекстандын жөнөкөй эле жарандары малыбызды күп- күндүзү эле айдап кетишет. Пахта эксең, пахтаңды койбойт. Жүгөрү эксең, аныңды да оруп кетишет. Буудай эксең тебелеп-тепсеп, чөбүңдү оруп алышат. Чек арада кооптуу кырдаал күчөдү, айрыкча акыркы эки жылдан бери чек ара жакшы болбой калды.
Чек аралардын башы ачылбагандыгынан карапайым калкка кыйын болууда. Көз каранды эмес серепчи Фуркат Мендикуловдун белгилешинче, Ноокен районундагы Сакалды айыл өкмөтүндөгү Чек айылынын тагдыры да олуттуу. Аталган айыл кандайча Өзбекстанга өтүп кеткенине жергиликтүү калктын башы маң ,чек арага адам эмес, бодо малдын жакындоосу коркунучтуу. Анткени, чек ара али толук тактала элек болсо да, кишилер менен малдарды кармап кетүү жоруктары дагыле күчүндө.
- Чек аралар акырына дейре такталып, чечим чыкпаганынан карапайым элге эле кыйын болуп атат. Чек арадан өтүү кыйын. Мурда Сакалды чек ара бекетинен өтүүчү эле бажы аркылуу. Аны жаап койгондон кийин Маданият жактан декларация толтуруп, паспорт менен өтө турган тартип киргизишкен. Бул жактан өткөндөргө айып пул салышат, Чек деген айылыбызды Өзбекстандын карамагына өтүп кетти деп эл жүрөт.
Облбийликтен алынган маалыматка караганда , өзбекстандыктар 2- январда да Ала-Бука районундагы чек араны кайтарган эки жоокерди туткунга алып кетишкен. Алар эки тараптуу сүйлөшүүлөрдүн натыйжасында арадан 4-5 күн өткөндөн кийин бошотулган. Декабрь айында 12 уй менен аны кайтарган өспүрүм өзбекстандыктардын колунда жүрүп келгени белгилүү.
Облус губернатору Кошбай Масиров жалалабаддык жарандарды чек ара аймактарында этият болууга чакырды. Такталбаган жайларды аныктоого коңшу өлкө да аракет кылууда. Анын айтымында, кенен кыргыз жайыттары турганда облус тургундары Өзбекстандын жерине малдарын агытпай эле койсо болмок:
- Өзүбүздө жер кенен туруп, Өзбекстандын жерине малды эмнеге жайышат дейм да? Ала-Бука районунда жер кандай кенен экенин билесиз. Бирөөлөрдөн шектенгенди койсок. Өзбекстандыктар ошо райондогу Биринчи май чек ара бекетин ачып коюшту, эми ошо райондун четинде Өзбекстан менен чектешкен аркы Көк- Ташка айылына дейре бара беришет. Мурда алар Биринчи май айыл өкмөтү аркылуу бизди өткөрбөй коюшкан да. Өзбекстандын да көп жакшы жактары бар...
Облус башчысы мындай дегени менен чек арадагы кыйынчылыктардан карапайым калк азап тартууда. Чек ара аймактарында жашаган эл маселе чече албаган бийликтегилерге нааразы.
