Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) 16-апрелде Чалбаев 200 миң доллар пара алып жаткан жеринен кармалганын кабарлаган жана айыпталуучу колго түшүрүү учурунда кан басымы көтөрүлүп кетип ооруканага жатып калганы белгилүү болгон. Кийин атайын кызматтын тергөө абагына камалган Чалбаевдин ишиндеги жаңы жагдайлар айтыла баштады.
УКМК Башкы прокуратуранын Мамлекеттик айыптоону колдоо жана соттордун ыйгарым укуктарын камсыз кылуу башкармалыгынын башчысы Улан Чалбаевге Кылмыш-жаза кодексинин 313-беренеси, тактап айтканда, "пара алуу" боюнча айып такты. Биринчи май райондук соту тергөө аяктаганга чейин аны атайын кызматтын тергөө абагында камоо тууралуу чечим чыгарды.
Улан Чалбаев камалганда ал башында 500 миң доллар талап кылганы тууралуу маалымат жарыяланган, бирок атайын кызмат муну бышыктаган да, жокко чыгарган да эмес.
УКМК да, Башкы прокуратура дагы Улан Чалбаевдин пара менен камалышынын чоо-жайы тууралуу азырынча кеңири түшүндүрмө тарата элек. УКМКнын Коррупцияга каршы күрөш кызматына "Башкы прокуратуранын кызматкери пара доолап жатат" деп ким арыз жазганы да сыр бойдон калып жатат.
"Азаттыктын" прокуратура жана сот органдарындагы ишенимдүү булактарынан алган маалыматтарына ылайык, Улан Чалбаевдин камалышы "Ага Хан" фондунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты Карганбек Самаковдон сатып алган жерин камактан чыгарууга байланыштуу болушу мүмкүн.
Карганбек Самаковдун ишин былтыр Бишкек шаарындагы Октябрь райондук соту карап жатканда "Ага Хан" фондунун өкүлдөрү кызыкчылыгы бар тарап катары сот жараяндарына катышып, көрсөтмө беришкен. Алар жердин камакка алынганы мыйзамсыз болгонун айтып, камактан чыгарып берүүнү өтүнүп жүрүшкөнү белгилүү.
Сот материалдарына ылайык, Эл аралык "Ага Хан" фондунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгү 2012-жылы Чүйдүн Аламүдүн районуна караштуу Байтик айылынан 84 гектар жерди 8,3 миллион долларга сатып алган. Фонддун финансы маселелери боюнча кеңешчилери, жалдаган юридикалык компаниялар да жерди сатып алып жатканда "документтердин баары жайында" деп корутунду чыгарып беришкен.
"Ага Хан" фонду бул жерге 1-11-класстын окуучулары үчүн жатаканасы бар эл аралык билим берүү академиясын курууну пландаштырып жаткан.
Байтик айыл өкмөтүнүн башчысы Бакыт Жунушбаев "Карганбек Самаков сатып алган" деген 80ден ашык гектар жерге эч нерсе курула электигин айтып берди:
Ал жеке менчик жер болуп калгандыктан "Ага Хан" фонду сатып алганын билбейт экенмин.
- Башында бул үлүш жерлер болчу. Анан Самаковдор үлүш жердин ээлери менен жеке келишим түзүп сатып алган. Жердин кайсы бир бөлүгү трансформация болуп, кайсы бир бөлүгү бүтпөй калган. Ал жеке менчик жер болуп калгандыктан "Ага Хан" фонду сатып алганын билбейт экем. Биз деле "Ага Хан" фонду сатып алыптыр" деп мындай эле уктук. Ошондуктан расмий айта албайм. Байтик айылынын үстүндөгү болжол менен 25 гектардай жерге VIP шаарча салынган. Ылдый жагы 80 бир канча гектар жер. Ошол 80 гектар жерге эч нерсе салына элек.
"Ага Хан" өнүктүрүү уюмунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн өкүлү Адылбек Исмаилов маалыматы жоктугун айтып, комментарий берүүдөн баш тартты:
- Чынын айтканда, биздин өкүлчүлүктө бул боюнча маалымат жок. Тилекке каршы, комментарий бере албайбыз. Мен ал тургай биздин адвокаттар ким экенин да билбейт экенмин. Бизде маалымат жок, болгондо бермекпиз. Азырынча комментарий бере албайбыз. Жер тууралуу Интернетте жүргөн гана маалыматтарды укканбыз. Кандайдыр бир комментарий бергенге мүмкүнчүлүк жок.
Карганбек Самаковдун жакындары да кандайдыр бир түшүндүрмө бербей жатышат.
Мурунку башкы прокурор Байтемир Ибраев Башкы прокуратурада мыйзамда жазылган, жазылбаган тартип-эрежелер тууралуу айтып берди. Ал Улан Чалбаев жетектеген башкармалык башкы прокурордун орун басарларынын биринин көзөмөлүндө болоорун айтты жана ал орун басардын моралдык жоопкерчилигине токтолду:
- Башкы прокурор өзү түздөн-түз тейлеген тармактар бар. Башкы прокурордун орун басарлары тейлеген тармактар бар. "Пара талап кылды" деп колго түшкөн бала жетектеген башкармалык сыяктуу бир нече башкармалык бар да. Ошонун баарын көзөмөлдөш үчүн орун басарларга бөлүнгөн. Пара алыш үчүн аны менен макулдашты деген өтө оор маселе да, оор кылмыш. "Сот отурумунда судья эч кимге баш ийбейт, өз алдынча чечим чыгарат" деп мыйзамда жазылган да. Ошол сыяктуу эле мыйзам боюнча сотко катышып жаткан прокурор көз каранды эмес болушу керек. Бирок тажрыйбага ылайык, ошол сот жараянына катышкан прокурор сөзсүз түрдө жанагы башкармалык менен макулдашат. Алар отуруп, сүйлөшүп, позициясын тактап алгандан кийин орун басарга барып "биздин позиция мындай, колубузда мындай далилдер бар" деп акылдашкан, мыйзамда жазылбаган маселелер бар. Азыр коомчулукта күмөн жаралып жатпайбы, "ошол башкармалыкты караган орун басары билет беле же билбейт беле" деген суроо жаралып жатат. Эми бул кылмышка айланып кетпедиби. Кылмыш болбогондо буларды тескеген орун басарлар менен макулдашып-акылдашып, мындайда сөзсүз жасала турган жол-жоболор бар.
"Коомдук анализ институтунун" жетекчиси Рита Карасартова "ири өлчөмдө пара алган" деп кармалган Улан Чалбаевдин иши тууралуу ачык маалымат берилбей жатканы бир топ күдүк ойлорду жаратарына токтолду. Ал пара менен кармоо операциясын ырастаган ыкчам тасма аздыгын айтты:
- Ошол пара алганга чейин "мына, бул киши менен сүйлөштү, тигил киши менен кирди" дегендей ыкчам тасмалар болушу керек эле. Биз ошонун баарын көрүшүбүз керек. Анткени мындан мурда да Кылычбек Арпачиев (ред. "Карганбек Самаковдун уулунан 100 миң доллар пара алган" деп соттолгон Башкы прокуратуранын кызматкери) дегенди отургузганда иш бөлмөсүнө келип тартмасын тартса эле жүз миң доллар чыгып калган. Ошол операциянын башка учурларын, "мынакей, сүйлөшүп жатышат, келип жатат" дегендей жерлерин көрсөтпөйт. Жүз пайыз далил болушу керек. "Мынакей, камалып жатат" деп ураалагандан алыс болушубуз керек. Анткени ошол эле аткаминерлер статистиканы жасаш үчүн, президентке жагыш үчүн "ушундай аттуу-баштуу адамдарды камадык" деши мүмкүн. Иш жабык болсо эле артында бир сыр болот.
Президент Сооронбай Жээнбеков ушул айда Бельгияга иш сапары менен барганда ханзаада Карим "Ага Хан" Парижден атайын учуп келип аны менен жолугуп кеткен. Жолугушууда Байтиктеги камакта турган жерге байланыштуу маселе талкууланганбы же жокпу, белгисиз.
Өткөн айда ошол кездеги өкмөт башчы Сапар Исаков Ошко барганда "Ага Хандын" тик учагын колдонгону ачыкка чыккан жана бул маселе социалдык тармактарда кызуу талаш-талкуу жараткан болчу.
