ЖАҢЫЛ ЖУСУБЖАН:
Жаз майрамы Нооруз салтта эки жумага созулат. Убакыттын өтүшү менен бул күн дүйнөгө чачылган борбор азия элдеринин башын бириктирген достуктун майрамына айланып баратат. Апта башында Нью-Йорктогу Колумбия университетинде жаз фестивалы өтүп, ага кыргыз элчилиги жана кыргыз студенттери күжүрмөн катышышты. Гамбургда ушул тушта борбор азиялык бир айлык фестивал өтүп жатат. Кечээ эле АКШнын Висконсин-Мадисон университетинде манасчы Рысбай Исаков менен чоорчу Акылбек Касаболотовдун катышуусу менен концерт болду. Ал эми эртең Улуу Британиянын Кэмбридж университетинде Нооруз концерти өткөнү жатат. Анда Казакстандан, Кыргызстандан, Синцяң Уйгур провинциясынан жана Ирандан шайырлар катышмакчы. Орто кылымдарда курулган Иисус колледжинин эски имаратында ошондой эле кыргыз кол өнөрчүлүгүнүн көргөзмөсү иштеп жатат. Мен кеченин уюштуруучусу, аталган колледждин Борбор Азия форумунун жетекчиси, илимдер доктору Сидхарт Саксена менен байланыштым:
СИДХАРТ САКСЕНА: Бул кечени уюштурууга студенттер, мугалимдер жана элчиликтер катышты. Казак элчилиги Казакстандан шайырларды алып келди. Кыргыз жамааты – бул студенттер, мугалимдержана Улуу Британияда жашаган башка кыргыздар улуттук тамак-аш, маданий иштер жагынан жардамдашышты.
ЖАҢЫЛ ЖУСУБЖАН: Борбор Азиялык жамааттар Улуу Британияда индиялык, пакистан, же араб жамааттарына караганда, кечээ жакында эле пайда болду. Кыргыздар, казактар, өзбектер ал жактын жашоосуна кандай көнүп жатышат?
СИДХАРТ САКСЕНА: Улуу Британиядагы Борбор азиялык жамаат мурдагы азиялык жамааттарга караганда башкача мүнөзгө ээ деп айтаар элем. Аларды чыгыш европалык жамааттарга көбүрөөк окшош. Көз караштары кеңири, мисалы индустар Британияда көбүнчө өз өлкөсүнөн келгендер менен алака түзөт. Ал эми борбор азиялыктар мурдагы советтик жумурияттардын атуулдары менен алакада. Алар ошондой эле билим берүү тармагына жеңил аралашып кетишет. Билим алгандар жалаң гана элитадан эмес. Бул дагы бир өзгөчөлүгү.
ЖАҢЫЛ ЖУСУБЖАН: Чет өлкөлөрдөгү биздин дипломатиялык өкүлчүлүктөр экономикалык алакаларга көбүрөөк басым жасагандай көрүнөт. Бирок Батыштагы казак элчиликтери илимий конференция, фестивалдарды уюштурууга сүрөөнчү болуп, маданият жагына олуттуу көңүл буруп жаткандай сезилет.
СИДХАРТ САКСЕНА: Мен кыргыз, казак, өзбек элчиликтери баары экономикада да, маданиятта да абдан активдүү деп айтаар элем. Анын үстүнө маданий иш-чара уюштуруу жеңил, себеби экономика жаатында Боброр Азиядан азырынча Казакстан гана күчтүү чыгып жатат. Борбор азиялык мамлекеттер британдарды экономикалык иштерге катышууга ынандырышы керек. Ал эми маданият жаатында бул аймак өтө кызыктуу жана бай.
ЖАҢЫЛ ЖУСУБЖАН: Анын үстүнө маданият экономикалык кызматташттыктын кыймылдаткыч күчү болуп кызмат кылат эмеспи?
СИДХАРТ САКСЕНА: Эң туура, бул кыймылдаткыч күч. Кыргызстандан кийизден жасалган кол эмгектери кирешенин чоң булагы боло алат, ошол эле кезде элдин маданиятын чагылдырып турат. Өзбек элчилиги концерттерди уюштурууга жакшы жардам беришет. Ал эми казактар музыкага, айрыкча көркөм өнөргө көңүл бурушат. Алар азиялык деп чектелбестен, евразиялык деңгээлде иш алып барышат, мисалы казак музыканттары батыштык классикалык музыканы ойношот. Алар ошондой эле чакан иш-чараларга караганда, сапаттуу ири иш-чараларды көбүрөөк өткөрүшөт.
Сидхарт Саксена Улуу Британиядагы Кэмбридж университетинин профессору . Айтмакчы, доктор Саксена апрель айында Кыргызстанда болуп, улуттук маданиятты окуу программасына киргизүү жаатында изилдөө жүргүзмөкчү.
Сүрөттү Доктор Саксена Борбор Азиядагы сапары тушунда тарткан. Окумуштуунун башка сүрөттөрү жана айрым илимий эмгектери менен мына бул даректен тааныша аласыз:http://spider.phy.cam.ac.uk/saxena/cityproject/bukhara.htm
КЫРГЫЗДЫН КӨРҮНҮКТҮҮ ЖАЗУУЧУСУ МУРЗА ГАПАРОВДУ ЭСКЕРҮҮ
Кайталангыс таланты менен кыргыз адабиятына өлбөс из калтырып кеткен жаркын жазуучу, таланттуу драматург, чебер киносценарист Мурза Гапаров бүгүн 70ке чыкмак. 66 жашында катуу оорудан улам дүйнө менен кош айтышкан жазуучуну эскерүү кечеси бүгүн Бишкектеги Ишеналы Арабаев атындагы университетте болуп өттү. Ал кечеге Шайлообек Дүйшеев катышып кайтты.
Кечени ачып жатып, маркумдун элесин бир мүнөт орундарынан туруп эскерүүнү өтүнгөн Мамлекеттик тил институтунун дeректири Үмүт Култаева сөздү жазуучунун досу, Кыргыз эл жазуучусу Кеңеш Жусуповго берди.
- Мен жазуучу М.Гапаровдун чыгармачылык өмүрүнө суктанып да, сыймыктанып да карайм. Жазуучу мээнеттүү, үзүрлүү, кыялкеч өмүрдү жашады. Башка замандаш-калемдештерине караганда анын турмуштан алган бай тажырыйбасы, таржымалы бар - деп айтты кыргыз эл жазуучусу Кеңеш Жусупов.
- Менин ынанган пикиримде, көркөм дөөлөттөрдү баалай билгендер, бул салыштыруумду кабыл албай койбойт деген ишеничте, атайылап ачыкка чыгарып жатамын, эгер орус адабиятында, орус маданиятында А.П.Чехов кандай роль ойногон болсо, биздин Мурза Гапаров кыргыз адабиятында, кыргыз маданиятында так ошондой өлбөс-өчпөс тагдырга ээ - дейт эскерүү сөзүндө Кыргыз Улуттук жазуучулар союзунун катчысы, жазуучу Мелис Абакиров.
Мурза Гапаровдун шакирттеринин бири, адабиятчы Абдыкерим Муратов мындай дейт:
- Мурза Гапаров элдик салттарды, үрп-адат, расымдарды бир-бирден топтоп, унутуп калгандарын эске түшүрүп, кайра куруу деген башталганда Нооруз тууралуу борбордук аянттагы оюн-зооктордун жана кыргыз-түрк “Манас” университетинде болуучу театралдык майрамдардын сценарийин жазып жүрдү.
Таланттуу жазуучуну мындан тышкары искусство таануучу, профессор С.Асанбеков, адабиятчы С.Алахан, акын С.Акматбекова жана башкалар эскерип, ал кыргыз адабиятынын асыл кенчине айланган: “Каракөлдүн каздары”, “Кыштакча”, “Дарыялардын шоокуму”, “Кадыр түн”, “Жаңгак токоюнун жомогу” аттуу аңгеме-повесттерин калтырып кеткендигин, ошондой эле анын ондон ашуун пьесалары Борбор Азиянын театр сахналарында күнү бүгүн да ийгиликтүү коюлуп келаткандыгына токтолушту.
Ушул жылдын аягына чейин М.Гапаровдун кичи мекени – Ноокатта жазуучунун үй музейи ачылып, чыгармалар жыйнагынын эки тому жарыкка чыкмакчы.
Жаз майрамы Нооруз салтта эки жумага созулат. Убакыттын өтүшү менен бул күн дүйнөгө чачылган борбор азия элдеринин башын бириктирген достуктун майрамына айланып баратат. Апта башында Нью-Йорктогу Колумбия университетинде жаз фестивалы өтүп, ага кыргыз элчилиги жана кыргыз студенттери күжүрмөн катышышты. Гамбургда ушул тушта борбор азиялык бир айлык фестивал өтүп жатат. Кечээ эле АКШнын Висконсин-Мадисон университетинде манасчы Рысбай Исаков менен чоорчу Акылбек Касаболотовдун катышуусу менен концерт болду. Ал эми эртең Улуу Британиянын Кэмбридж университетинде Нооруз концерти өткөнү жатат. Анда Казакстандан, Кыргызстандан, Синцяң Уйгур провинциясынан жана Ирандан шайырлар катышмакчы. Орто кылымдарда курулган Иисус колледжинин эски имаратында ошондой эле кыргыз кол өнөрчүлүгүнүн көргөзмөсү иштеп жатат. Мен кеченин уюштуруучусу, аталган колледждин Борбор Азия форумунун жетекчиси, илимдер доктору Сидхарт Саксена менен байланыштым:
СИДХАРТ САКСЕНА: Бул кечени уюштурууга студенттер, мугалимдер жана элчиликтер катышты. Казак элчилиги Казакстандан шайырларды алып келди. Кыргыз жамааты – бул студенттер, мугалимдержана Улуу Британияда жашаган башка кыргыздар улуттук тамак-аш, маданий иштер жагынан жардамдашышты.
ЖАҢЫЛ ЖУСУБЖАН: Борбор Азиялык жамааттар Улуу Британияда индиялык, пакистан, же араб жамааттарына караганда, кечээ жакында эле пайда болду. Кыргыздар, казактар, өзбектер ал жактын жашоосуна кандай көнүп жатышат?
СИДХАРТ САКСЕНА: Улуу Британиядагы Борбор азиялык жамаат мурдагы азиялык жамааттарга караганда башкача мүнөзгө ээ деп айтаар элем. Аларды чыгыш европалык жамааттарга көбүрөөк окшош. Көз караштары кеңири, мисалы индустар Британияда көбүнчө өз өлкөсүнөн келгендер менен алака түзөт. Ал эми борбор азиялыктар мурдагы советтик жумурияттардын атуулдары менен алакада. Алар ошондой эле билим берүү тармагына жеңил аралашып кетишет. Билим алгандар жалаң гана элитадан эмес. Бул дагы бир өзгөчөлүгү.
ЖАҢЫЛ ЖУСУБЖАН: Чет өлкөлөрдөгү биздин дипломатиялык өкүлчүлүктөр экономикалык алакаларга көбүрөөк басым жасагандай көрүнөт. Бирок Батыштагы казак элчиликтери илимий конференция, фестивалдарды уюштурууга сүрөөнчү болуп, маданият жагына олуттуу көңүл буруп жаткандай сезилет.
СИДХАРТ САКСЕНА: Мен кыргыз, казак, өзбек элчиликтери баары экономикада да, маданиятта да абдан активдүү деп айтаар элем. Анын үстүнө маданий иш-чара уюштуруу жеңил, себеби экономика жаатында Боброр Азиядан азырынча Казакстан гана күчтүү чыгып жатат. Борбор азиялык мамлекеттер британдарды экономикалык иштерге катышууга ынандырышы керек. Ал эми маданият жаатында бул аймак өтө кызыктуу жана бай.
ЖАҢЫЛ ЖУСУБЖАН: Анын үстүнө маданият экономикалык кызматташттыктын кыймылдаткыч күчү болуп кызмат кылат эмеспи?
СИДХАРТ САКСЕНА: Эң туура, бул кыймылдаткыч күч. Кыргызстандан кийизден жасалган кол эмгектери кирешенин чоң булагы боло алат, ошол эле кезде элдин маданиятын чагылдырып турат. Өзбек элчилиги концерттерди уюштурууга жакшы жардам беришет. Ал эми казактар музыкага, айрыкча көркөм өнөргө көңүл бурушат. Алар азиялык деп чектелбестен, евразиялык деңгээлде иш алып барышат, мисалы казак музыканттары батыштык классикалык музыканы ойношот. Алар ошондой эле чакан иш-чараларга караганда, сапаттуу ири иш-чараларды көбүрөөк өткөрүшөт.
Сидхарт Саксена Улуу Британиядагы Кэмбридж университетинин профессору . Айтмакчы, доктор Саксена апрель айында Кыргызстанда болуп, улуттук маданиятты окуу программасына киргизүү жаатында изилдөө жүргүзмөкчү.
Сүрөттү Доктор Саксена Борбор Азиядагы сапары тушунда тарткан. Окумуштуунун башка сүрөттөрү жана айрым илимий эмгектери менен мына бул даректен тааныша аласыз:http://spider.phy.cam.ac.uk/saxena/cityproject/bukhara.htm
КЫРГЫЗДЫН КӨРҮНҮКТҮҮ ЖАЗУУЧУСУ МУРЗА ГАПАРОВДУ ЭСКЕРҮҮ
Кайталангыс таланты менен кыргыз адабиятына өлбөс из калтырып кеткен жаркын жазуучу, таланттуу драматург, чебер киносценарист Мурза Гапаров бүгүн 70ке чыкмак. 66 жашында катуу оорудан улам дүйнө менен кош айтышкан жазуучуну эскерүү кечеси бүгүн Бишкектеги Ишеналы Арабаев атындагы университетте болуп өттү. Ал кечеге Шайлообек Дүйшеев катышып кайтты.
Кечени ачып жатып, маркумдун элесин бир мүнөт орундарынан туруп эскерүүнү өтүнгөн Мамлекеттик тил институтунун дeректири Үмүт Култаева сөздү жазуучунун досу, Кыргыз эл жазуучусу Кеңеш Жусуповго берди.
- Мен жазуучу М.Гапаровдун чыгармачылык өмүрүнө суктанып да, сыймыктанып да карайм. Жазуучу мээнеттүү, үзүрлүү, кыялкеч өмүрдү жашады. Башка замандаш-калемдештерине караганда анын турмуштан алган бай тажырыйбасы, таржымалы бар - деп айтты кыргыз эл жазуучусу Кеңеш Жусупов.
- Менин ынанган пикиримде, көркөм дөөлөттөрдү баалай билгендер, бул салыштыруумду кабыл албай койбойт деген ишеничте, атайылап ачыкка чыгарып жатамын, эгер орус адабиятында, орус маданиятында А.П.Чехов кандай роль ойногон болсо, биздин Мурза Гапаров кыргыз адабиятында, кыргыз маданиятында так ошондой өлбөс-өчпөс тагдырга ээ - дейт эскерүү сөзүндө Кыргыз Улуттук жазуучулар союзунун катчысы, жазуучу Мелис Абакиров.
Мурза Гапаровдун шакирттеринин бири, адабиятчы Абдыкерим Муратов мындай дейт:
- Мурза Гапаров элдик салттарды, үрп-адат, расымдарды бир-бирден топтоп, унутуп калгандарын эске түшүрүп, кайра куруу деген башталганда Нооруз тууралуу борбордук аянттагы оюн-зооктордун жана кыргыз-түрк “Манас” университетинде болуучу театралдык майрамдардын сценарийин жазып жүрдү.
Таланттуу жазуучуну мындан тышкары искусство таануучу, профессор С.Асанбеков, адабиятчы С.Алахан, акын С.Акматбекова жана башкалар эскерип, ал кыргыз адабиятынын асыл кенчине айланган: “Каракөлдүн каздары”, “Кыштакча”, “Дарыялардын шоокуму”, “Кадыр түн”, “Жаңгак токоюнун жомогу” аттуу аңгеме-повесттерин калтырып кеткендигин, ошондой эле анын ондон ашуун пьесалары Борбор Азиянын театр сахналарында күнү бүгүн да ийгиликтүү коюлуп келаткандыгына токтолушту.
Ушул жылдын аягына чейин М.Гапаровдун кичи мекени – Ноокатта жазуучунун үй музейи ачылып, чыгармалар жыйнагынын эки тому жарыкка чыкмакчы.
