Аз өтпөй 30% акциянын жарымын соодалап ийип андан 80 миллион ашуун доллар киреше таптканын, бул акча буюрса социалдык маселелерди жумшоого жөнөтүлө тургандыгын жай ортосунда өкмөт башчы Н.Танаев жалпыга жарыя кылган. Күттүргөн акча айтылган маалында Улуттук банктын эсебине түшпөй артынан биртоп түкшүмөл суроолорду жаратты. Акчанын маалкатып кеч келишин Улуттук банк төрагасы Улан Сарбанов мындайча түшүндүргөн.
- «Центерра» компаниясынын кыргыз өкмөтүнө тийиштүү акциялары ушул жылдын июнь айынын аягында сатылган. Акча болсо сентябрь айынын соңунда келип түштү. Анын себеби укуктук процедураларга байланыштуу. Ал биринчи иретте ачык акциялар өнүккөн өлкөнүн фондулук биржасында сакталышына байланыштуу болду. Ал жерде көптөгөн кеңешчилер укукка байланышкан маселелердин башын ачып беришти. Андан соң «Кыргызалтын» өкмөт менен сатык маалында кармалып алынчу салыктар тууралуу кеп-кеңеш курду. Бул ишке тиешеси бар адамдардын жол чыгымы жана башка ыгым-чыгымдар такталгандан кийин гана акча сентябрдын аягында бизге келип түштү. Акчанын келип түшүшүнө 3 ай убакыт кетти.
Улан Сарбановдун ырастагандай, «Кыргызалтын» акционердик коомун тейлеген «Стандартбанк» 3 ай сакталып турган акчанын үстөк пайызын төлөп берди. Парламент депутаты Акылбек Жапаров «Кумтөр» алтын кенинин акциясын сатыкка койгон кыргыз өкмөтү бул ирет да пайда табалган жок дейт.
- Алтын боюнча айтып коеюн дегеним, мен комиссия мүчөсү элем, президент А.Акаевге кат менен да кайрылгам. «Центерра» кылбай Кумтөр, Жерүй, Талдыбулактын сол жээги – үчөөн биригип кыргыздын компаниясы болуп дүйнөлүк базарга чыгып акцияларын сатса пайда түшмөк дегем. «Центеррага» кошулганыбыз туурабы-туура эмеспи, аны тарых далилдейт. Аны бир жылга чейин сатпашыбыз керек эле. Биз болсо аны 0,1% менен сатып ийдик. Азыр болсо «Центерранын» акциялары 0,4% болуп калды. Иш жүзүндө биз утулуп калдык. 84 миллион доллар эмес, 280 – 300 миллион доллар акча таап алсак болот эле. Доллар өзү менен өзү кете берет экен. «Кумтөр» алтынын сатпай, акчага алмаштырбай сактап турсак жакшы болмок эле.
«Кумтөр» алтын кенинин айланасындагы талаш жыл кур эмес чыгып кайра өчүп келатат. Кыргыз экономикасына эгемендик жылдары келип түшкөн эң ири тикелей инвестициянын антип бүдөмүк иштерге малынып калышын айрым эксперттер кымбатбаа металлдын табиятына байланыштырат. А бирок, алтынга байланышпаган ичер суу, балдардын азык-түлүгүнө деп оголе көп акчаны дайынсыз жок кылган айтылуу «Жибек жолу» акционердик коомунун карызын ушу тапта өкмөт бюджеттен акча алып өзү төлөөдө.
Ушундан улам тыштан алынган карыз акчалардын кайрымжысы, дегеле чет элдик жардамдардын натыйжалуулугу кийинки кездери чоң талкууга түшүүдө.
- Эч ким даяр рецептери менен келсин дебейт. Тигил же бул программа ишке киришерден мурун эл анда кандай иштер жасаларын, эмне милдеттер коюларын билиши керек. Алар өкмөт эмне максатты көздөп, эл аралык уюмдар кандай милдеттерди тагып атканынан кабардар болгусу келишет. Негизи өкмөт менен элдин ортосунда байланыш болушу зарыл,- дейт парламент депутаты Марат Султанов.
Экономиканын жалпы мыйзамы бардык жерде бирдей. Мында талаш жок. Адам деле ошондой. Бирок да, бирөөлөр Кытай медицинасы менен дарыланса, башкалары элдик табыпчылыкка ыктаса, бирөөлөрү салттуу медицинаны баарынан жогору коет.
- Экономиканын жалпы мыйзамы бир болгону менен ар бир өлкөнүн өзүнчөлүгү бар. Мына ушул өзүнчөлүктү эске алуу абзел. Бизде болсо баарына бирдей мамиле жасалат. Мынабул дарыны алып ичип көр, ичер сууң болсо айыгып кетерсиң, болбой калса айла жок. Болжол менен айтканда ушундай жагдай түзүлүүдө,- дейт Марат Султанов.
Кыргызстандын мурдагы Каржы министри Султан Медеров эларалык каржы уюмдары бардыгына бирдей талап коюп, окшош чен өлчөм менен карап мамиле кылат дейт.
- Эларалык валюта кору өлкө сөзсүз аткара турган параметрлерди аныктап койгон. Мисалы, бюджет таңкыстыгынын параметри, жүгүртүүгө чыгарылган акчалардын көлөмү, инфляция өлчөмү жана башкалар. Мындай жагдайда өкмөт оңой жагына качырат. Маселен, айыл чарба өндүрүшчүлөрүнө кошумча нарк салыгын салууну Эларалык валюта кору сунуш кылган эмес. Бул өкмөттүн ичинен чыккан демилге. Эларалык валюта кору кезектеги меморандумга тезирээк кол коюшу үчүн биз баарын жасоого кайылбыз. Өкмөттө иштеп кеткен киши катары мен бул жагдайды жакшы билем. Менин оюмча, биринчи кезекте өкмөт Бреттон-Вуд институттары менен болчу мамилесин кайрадан карап чыгышы керек.
Өкмөт эларалык валюта корунун жакырчылыкты азайтуу, экономикалык туруктуу өнүгүүнү камсыз кылуу программасын астейдил аткарып, Париж клубуна кирген өлкөлөргө төлөнчү карызды кийинкиге жылдыртуу аракети менен алек. Ошондон ал эларалык каржы уюмдарынын текши баары менен жакшы ымала түзүп, алардын айткан-дегенин илгиртпей аткарган үлгүлүү окуучусу болгонуна эле сыймыктанып жүрөт.
- «Центерра» компаниясынын кыргыз өкмөтүнө тийиштүү акциялары ушул жылдын июнь айынын аягында сатылган. Акча болсо сентябрь айынын соңунда келип түштү. Анын себеби укуктук процедураларга байланыштуу. Ал биринчи иретте ачык акциялар өнүккөн өлкөнүн фондулук биржасында сакталышына байланыштуу болду. Ал жерде көптөгөн кеңешчилер укукка байланышкан маселелердин башын ачып беришти. Андан соң «Кыргызалтын» өкмөт менен сатык маалында кармалып алынчу салыктар тууралуу кеп-кеңеш курду. Бул ишке тиешеси бар адамдардын жол чыгымы жана башка ыгым-чыгымдар такталгандан кийин гана акча сентябрдын аягында бизге келип түштү. Акчанын келип түшүшүнө 3 ай убакыт кетти.
Улан Сарбановдун ырастагандай, «Кыргызалтын» акционердик коомун тейлеген «Стандартбанк» 3 ай сакталып турган акчанын үстөк пайызын төлөп берди. Парламент депутаты Акылбек Жапаров «Кумтөр» алтын кенинин акциясын сатыкка койгон кыргыз өкмөтү бул ирет да пайда табалган жок дейт.
- Алтын боюнча айтып коеюн дегеним, мен комиссия мүчөсү элем, президент А.Акаевге кат менен да кайрылгам. «Центерра» кылбай Кумтөр, Жерүй, Талдыбулактын сол жээги – үчөөн биригип кыргыздын компаниясы болуп дүйнөлүк базарга чыгып акцияларын сатса пайда түшмөк дегем. «Центеррага» кошулганыбыз туурабы-туура эмеспи, аны тарых далилдейт. Аны бир жылга чейин сатпашыбыз керек эле. Биз болсо аны 0,1% менен сатып ийдик. Азыр болсо «Центерранын» акциялары 0,4% болуп калды. Иш жүзүндө биз утулуп калдык. 84 миллион доллар эмес, 280 – 300 миллион доллар акча таап алсак болот эле. Доллар өзү менен өзү кете берет экен. «Кумтөр» алтынын сатпай, акчага алмаштырбай сактап турсак жакшы болмок эле.
«Кумтөр» алтын кенинин айланасындагы талаш жыл кур эмес чыгып кайра өчүп келатат. Кыргыз экономикасына эгемендик жылдары келип түшкөн эң ири тикелей инвестициянын антип бүдөмүк иштерге малынып калышын айрым эксперттер кымбатбаа металлдын табиятына байланыштырат. А бирок, алтынга байланышпаган ичер суу, балдардын азык-түлүгүнө деп оголе көп акчаны дайынсыз жок кылган айтылуу «Жибек жолу» акционердик коомунун карызын ушу тапта өкмөт бюджеттен акча алып өзү төлөөдө.
Ушундан улам тыштан алынган карыз акчалардын кайрымжысы, дегеле чет элдик жардамдардын натыйжалуулугу кийинки кездери чоң талкууга түшүүдө.
- Эч ким даяр рецептери менен келсин дебейт. Тигил же бул программа ишке киришерден мурун эл анда кандай иштер жасаларын, эмне милдеттер коюларын билиши керек. Алар өкмөт эмне максатты көздөп, эл аралык уюмдар кандай милдеттерди тагып атканынан кабардар болгусу келишет. Негизи өкмөт менен элдин ортосунда байланыш болушу зарыл,- дейт парламент депутаты Марат Султанов.
Экономиканын жалпы мыйзамы бардык жерде бирдей. Мында талаш жок. Адам деле ошондой. Бирок да, бирөөлөр Кытай медицинасы менен дарыланса, башкалары элдик табыпчылыкка ыктаса, бирөөлөрү салттуу медицинаны баарынан жогору коет.
- Экономиканын жалпы мыйзамы бир болгону менен ар бир өлкөнүн өзүнчөлүгү бар. Мына ушул өзүнчөлүктү эске алуу абзел. Бизде болсо баарына бирдей мамиле жасалат. Мынабул дарыны алып ичип көр, ичер сууң болсо айыгып кетерсиң, болбой калса айла жок. Болжол менен айтканда ушундай жагдай түзүлүүдө,- дейт Марат Султанов.
Кыргызстандын мурдагы Каржы министри Султан Медеров эларалык каржы уюмдары бардыгына бирдей талап коюп, окшош чен өлчөм менен карап мамиле кылат дейт.
- Эларалык валюта кору өлкө сөзсүз аткара турган параметрлерди аныктап койгон. Мисалы, бюджет таңкыстыгынын параметри, жүгүртүүгө чыгарылган акчалардын көлөмү, инфляция өлчөмү жана башкалар. Мындай жагдайда өкмөт оңой жагына качырат. Маселен, айыл чарба өндүрүшчүлөрүнө кошумча нарк салыгын салууну Эларалык валюта кору сунуш кылган эмес. Бул өкмөттүн ичинен чыккан демилге. Эларалык валюта кору кезектеги меморандумга тезирээк кол коюшу үчүн биз баарын жасоого кайылбыз. Өкмөттө иштеп кеткен киши катары мен бул жагдайды жакшы билем. Менин оюмча, биринчи кезекте өкмөт Бреттон-Вуд институттары менен болчу мамилесин кайрадан карап чыгышы керек.
Өкмөт эларалык валюта корунун жакырчылыкты азайтуу, экономикалык туруктуу өнүгүүнү камсыз кылуу программасын астейдил аткарып, Париж клубуна кирген өлкөлөргө төлөнчү карызды кийинкиге жылдыртуу аракети менен алек. Ошондон ал эларалык каржы уюмдарынын текши баары менен жакшы ымала түзүп, алардын айткан-дегенин илгиртпей аткарган үлгүлүү окуучусу болгонуна эле сыймыктанып жүрөт.
