Өзбекстан Ташкенди Фергана өрөөнү менен туташтырган Ангрен-Пап темир жолун курууга киришти.
Бул жөнүндө 23-июлда өлкөнүн маалымат булактары Экономика министрлигине жана Мамлекеттик статистика комитетине шилтеп кабарлады. Бул долбоор, президент Ислам Каримов мурда айтканга караганда, үч жылдын ичинде бүтүп, пайдаланууга берилүүгө тийиш.
Өзбекстандын Тажикстанды кыйгап өткөн темир жолду куруу ниети жөнүндө президент Ислам Каримов апрелде Анжиянда облус депутаттары алдына жар салган. “Фергана өрөөнүндө 10 миллион эл жашайт. Ошондуктан бул регион менен темир жол байланышы жок экенине көңүл бурбай койо албайбыз. Бул маселе 2014-2015-жылдары чечилет. 2016-жылы темир жолдун курулушу аяктап, биз Анжиянга чейин поезд менен барганга мүмкүнчүлүк алабыз”, - деп айткан Каримов кезексиз жыйында.
Азыр Ташкен тараптан Фергана өрөөнүнө жүк негизинен 2 200 метр бийиктеги Камчык ашуусу аркылуу машине менен ташылат. Ташкендик серепчи Дмитрий Поваровдун “Азаттык” радиосунун өзбек кызматына айтышынча, Тажикстандын Согду облусу аркылуу Ташкен - Жалал-Абад темир жолу өткөнү менен, ал жүк ташуу үчүн пайдаланылбайт.
- Фергана өрөөнүнө Тажикстан аркылуу өткөн темир жол менен жүк ташылбайт. Өзбекстандын ортолук аймагынан Фергана өрөөнүнө автомобиль менен жүк ташуу өтө кымбат турат. Ошон үчүн темир жол куруу жөнүндө чечим кабыл алынган.
Ангрен-Пап темир жолу бүтсө, Өзбекстан Тажикстан тараптан өтчү 129 чакырымды пайдаланбай калат. Азыр ал тилке аркылуу мунай ташыганы үчүн Дүйшөмбү шаарына жылына 25 млн. долларга жакын акы төлөйт.
- Бул темир жол 2 миллиард доллар эмес, андан кымбатка турса дагы өзүн тез эле актайт. Канткен күндө деле, эртеби-кечпи, Тажикстанды кыйгап өткөн темир жол курулуш керек болчу. Себеби жолду пайдаланып, Тажикстан кысым жасоону уланта бермек. Темир жол курулуп бүтсө, Өзбекстан коңшулардын айынан жаралчу кыйынчылыктардын кутулат. Мунун жакшы жагы бар, жаман жагы жок.
Талдоочулар Ангрен-Пап темир жолу, ошондой эле долбоорлонуп жаткан Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу Ташкенге Тажикстанга таасир этчү кошумча буроо болорун айтышат.
Ташкен 2010-жылдан тарта Рогун ГЭСинин курулушуна байланыштуу Тажикстанга өтчү Амузанг-Хатлон темир жолунан жүк тарткан поезддерди тосо баштаган. Кийинки жылы 16-ноябрда чек арадан беш чакырым террорчулар көпүрөнү жардырды деген шылтоо менен жолду бууп салган жана 2012-жылы мартта темир жолдун айтылган бөлүгүн жыйнап алган.
Өзбекстан 2007-жылы Ортолук жана Түштүк аймактарын туташтырган Ташгузар-Байсун-Кумкорган темир жолун курган. 450 млн долларлык бул жол Түркмөнстанды айланып өтөт.
- Болочокку темир жол аркылуу жүк ташыганга Өзбекстан уруксат берген болсо, абдан жакшы болмок. Жол кыскарат. Азыр Айдаркен, Кадамжай жана Кызыл-Кыянын чоң-чоң ишканалары жүктү Төө-Ашуу аркылуу ташып жатат. Айдаркен сымап комбинаты жана Кадамжай сурьма комбинаты жабдууларды, чийки заттарды, химиялык регенттерди жана башка заттарды темир жол менен ташыса, арзан жана ыңгайлуу болмок. Жол кыскарса, абдан жакшы болбойт беле.
Толубай Салиев бирок ал жолду пайдалануу үчүн Өзбекстан кыргызстандык ишканаларга келген жүктөрдү негизсиз кармап текшергенди токтотуш керек экенин баса белгиледи:
- Алар Айдаркен сымап комбинатына келген жабдуу жана башка нерселерди чыгарбай тосуп алып, кыйнагандыктан биз унаа жолун эле колдонобуз. Темир жолду пайдаланбай калганыбызга эки жылга аяк басты.
Толубай Салиев мындай жасалма кыйынчылыктардан улам Айдаркен сымап комбинаты Фергана шаарындагы темир жол түйүнүн пайдаланганды эки жылдай илгери токтотконун кошумчалады.
Ал эми украиналык эксперт Микола Загурский босоголош жана чек арасы чиелешкен Борбор Азия мамлекеттери чоң добоорлордун үстүнөн чогуу иштешпей, ар кими “өз көмөчүнө күл тартканы” региондогу стабилдүүлүккө салым кошпойт деп эсептейт:
- Борбор Азия мамлекеттеринин өз ара кызматташуусунун азыркы абалы таң калтырат. Эгер алар өз ара жакшы мамиледе болсо - мен ушуну кааламакмын - көп ийгиликтерге жетише алмак. Себеби региондогу туруктуулук өз ара кызматташуунун абалына көз каранды. Борбор Азиянын ар бир өлкөсүнүн улуттук өзүмчүлдүккө жетеленип, кандайдыр бир өз алдынча кадамдарды жасаганы жаман ойлорго түртөт. Албетте атаандаштык бар. Бул табигый нерсе. Аны эч ким жокко чыгара албайт. Бирок экономикалык, гуманитардык жана башка багыттагы кызматташуудан орток долбоор жаралмак. Бул улуттук өзүмчүлдүктүн натыйжасында кабыл алынган чечимден мыкты болмок. Анткени кырдаалды бейстабилдештирүү дайыма кошумча чыгым менен коштолот. Тилекке каршы Өзбекстан бул факторду эсине албайт.
Белгилей кетели, май айында президент Алмазбек Атамбаев Орусия-Казакстан-
Кыргызстан-Тажикстан темир жолун курууну сунуш кылып, Ташкендин кычыгына тийген. Бул долбоор ишке ашса, эксперттердин айтымында, Өзбекстандын түштүк облустары үчүн пайдалуу болот.
Өзбекстандын Тажикстанды кыйгап өткөн темир жолду куруу ниети жөнүндө президент Ислам Каримов апрелде Анжиянда облус депутаттары алдына жар салган. “Фергана өрөөнүндө 10 миллион эл жашайт. Ошондуктан бул регион менен темир жол байланышы жок экенине көңүл бурбай койо албайбыз. Бул маселе 2014-2015-жылдары чечилет. 2016-жылы темир жолдун курулушу аяктап, биз Анжиянга чейин поезд менен барганга мүмкүнчүлүк алабыз”, - деп айткан Каримов кезексиз жыйында.
Азыр Ташкен тараптан Фергана өрөөнүнө жүк негизинен 2 200 метр бийиктеги Камчык ашуусу аркылуу машине менен ташылат. Ташкендик серепчи Дмитрий Поваровдун “Азаттык” радиосунун өзбек кызматына айтышынча, Тажикстандын Согду облусу аркылуу Ташкен - Жалал-Абад темир жолу өткөнү менен, ал жүк ташуу үчүн пайдаланылбайт.
- Фергана өрөөнүнө Тажикстан аркылуу өткөн темир жол менен жүк ташылбайт. Өзбекстандын ортолук аймагынан Фергана өрөөнүнө автомобиль менен жүк ташуу өтө кымбат турат. Ошон үчүн темир жол куруу жөнүндө чечим кабыл алынган.
Ангрен-Пап темир жолу бүтсө, Өзбекстан Тажикстан тараптан өтчү 129 чакырымды пайдаланбай калат. Азыр ал тилке аркылуу мунай ташыганы үчүн Дүйшөмбү шаарына жылына 25 млн. долларга жакын акы төлөйт.
Фергана өрөөнүнүн картасы
Курулушу жаңы башталган Ангрен-Пап темир жолун бүткөрүүгө 2 млрд. доллар кетери айтылууда. Намангандагы машине куруу заводунун мурдагы директору Абдувахид Паттаев “Азаттыктын” өзбек кызматына курган маегинде Ташкен облусун Фергана өрөөнү менен бириктирген темир жол чыгымын ылдам эле актайт, Өзбекстан Тажикстандын көзүн карабай калат дейт:- Бул темир жол 2 миллиард доллар эмес, андан кымбатка турса дагы өзүн тез эле актайт. Канткен күндө деле, эртеби-кечпи, Тажикстанды кыйгап өткөн темир жол курулуш керек болчу. Себеби жолду пайдаланып, Тажикстан кысым жасоону уланта бермек. Темир жол курулуп бүтсө, Өзбекстан коңшулардын айынан жаралчу кыйынчылыктардын кутулат. Мунун жакшы жагы бар, жаман жагы жок.
Талдоочулар Ангрен-Пап темир жолу, ошондой эле долбоорлонуп жаткан Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу Ташкенге Тажикстанга таасир этчү кошумча буроо болорун айтышат.
Ташкен 2010-жылдан тарта Рогун ГЭСинин курулушуна байланыштуу Тажикстанга өтчү Амузанг-Хатлон темир жолунан жүк тарткан поезддерди тосо баштаган. Кийинки жылы 16-ноябрда чек арадан беш чакырым террорчулар көпүрөнү жардырды деген шылтоо менен жолду бууп салган жана 2012-жылы мартта темир жолдун айтылган бөлүгүн жыйнап алган.
Өзбекстан 2007-жылы Ортолук жана Түштүк аймактарын туташтырган Ташгузар-Байсун-Кумкорган темир жолун курган. 450 млн долларлык бул жол Түркмөнстанды айланып өтөт.
Кыргызстан менен Өзбекстандын чек арасы. Ош облусу. 23-январь 2013
“Ангрен-Пап темир жолу Кыргызстандын түштүгүнө канчалык пайдалуу?” деген суроого Айдаркен сымап комбинатынын директору Толубай Салиев мындай деди:- Болочокку темир жол аркылуу жүк ташыганга Өзбекстан уруксат берген болсо, абдан жакшы болмок. Жол кыскарат. Азыр Айдаркен, Кадамжай жана Кызыл-Кыянын чоң-чоң ишканалары жүктү Төө-Ашуу аркылуу ташып жатат. Айдаркен сымап комбинаты жана Кадамжай сурьма комбинаты жабдууларды, чийки заттарды, химиялык регенттерди жана башка заттарды темир жол менен ташыса, арзан жана ыңгайлуу болмок. Жол кыскарса, абдан жакшы болбойт беле.
Толубай Салиев бирок ал жолду пайдалануу үчүн Өзбекстан кыргызстандык ишканаларга келген жүктөрдү негизсиз кармап текшергенди токтотуш керек экенин баса белгиледи:
- Алар Айдаркен сымап комбинатына келген жабдуу жана башка нерселерди чыгарбай тосуп алып, кыйнагандыктан биз унаа жолун эле колдонобуз. Темир жолду пайдаланбай калганыбызга эки жылга аяк басты.
Толубай Салиев мындай жасалма кыйынчылыктардан улам Айдаркен сымап комбинаты Фергана шаарындагы темир жол түйүнүн пайдаланганды эки жылдай илгери токтотконун кошумчалады.
Ал эми украиналык эксперт Микола Загурский босоголош жана чек арасы чиелешкен Борбор Азия мамлекеттери чоң добоорлордун үстүнөн чогуу иштешпей, ар кими “өз көмөчүнө күл тартканы” региондогу стабилдүүлүккө салым кошпойт деп эсептейт:
- Борбор Азия мамлекеттеринин өз ара кызматташуусунун азыркы абалы таң калтырат. Эгер алар өз ара жакшы мамиледе болсо - мен ушуну кааламакмын - көп ийгиликтерге жетише алмак. Себеби региондогу туруктуулук өз ара кызматташуунун абалына көз каранды. Борбор Азиянын ар бир өлкөсүнүн улуттук өзүмчүлдүккө жетеленип, кандайдыр бир өз алдынча кадамдарды жасаганы жаман ойлорго түртөт. Албетте атаандаштык бар. Бул табигый нерсе. Аны эч ким жокко чыгара албайт. Бирок экономикалык, гуманитардык жана башка багыттагы кызматташуудан орток долбоор жаралмак. Бул улуттук өзүмчүлдүктүн натыйжасында кабыл алынган чечимден мыкты болмок. Анткени кырдаалды бейстабилдештирүү дайыма кошумча чыгым менен коштолот. Тилекке каршы Өзбекстан бул факторду эсине албайт.
Белгилей кетели, май айында президент Алмазбек Атамбаев Орусия-Казакстан-
Кыргызстан-Тажикстан темир жолун курууну сунуш кылып, Ташкендин кычыгына тийген. Бул долбоор ишке ашса, эксперттердин айтымында, Өзбекстандын түштүк облустары үчүн пайдалуу болот.