Өлкөдөгү айрым саясий активисттер муну демократияны мазактоо катары баалап жатышат.
"Улут көсөмүнүн" уңгусу эмнеде?
Президент Рахмон кол койгон бул документте мамлекет башчы менен анын үй-бүлө мүчөлөрүн өмүр бою кол тийбестик менен камсыздоо, алардын коопсуздугун сактоо жана социалдык кепилдик берүү маселелери камтылган. Мыйзам 16 беренеден турат. Анын экинчи бөлүмүндө коомчулук тарабынан “Улут көсөмүн” сыйлоо эрежеси жазылган. Дагы эки берене эл башынын китепканасы менен музейин түптөөгө арналган.
Рахмонго "Улут көсөмү" наамын ыйгаруу демилгеси мындан сегиз ай мурда козголгон. Тажик мамлекеттик педагогикалык университетинин ректору Носиржон Салими менен окумуштуу Холмахмади Саме апрелде атайын кайрылуу менен чыгып, Эмомали Рахмон “Улут көсөмү” деп жарыялоого татыктуу иш жасап койгонун билдиришкен. Ошентип жыл айланбай “Улут көсөмү” тууралуу мыйзам долбоору даяр болду. Аны бир апта мурда, 18-декабрда тажик парламентинин жогорку палатасы жактырган. Ага чейин төмөнкү палата да колдоп берген эле.
Тажик парламентинин төмөнкү палатасынын төрагасы Шукуржон Зухуров анда Эмомали Рахмон тажик эли үчүн көп иш жасап, баатырлык кылганын айтуу менен, өткөн кылымдын 90-жылдарынын башында беш жылга созулган жарандык согушту токтотуп, өлкөдө тынчтык жана туруктуулук орнотуудагы президенттин ролун да эске салган. Бул мыйзамды "тарыхый" деп баалаган төрага Рахмонду "Улут көсөмү" деп жарыялоо демократиядан чегинүү эместигин баса белгилеген:
- Биз бул демилге үчүн оппозициянын же башка бирөөлөрдүн айткан сынынан коркпойбуз. Анткени Тажикстандын келечеги үчүн улуттун татыктуу уулуна сый-урмат көрсөтүү жалпы адамзаттык баалуулуктарга каршы келбейт. Татыктуу иш алып барган уулдарына "Улут көсөмү" деген наам ыйгаруу менен сый-урмат көргөзүү бизде эле эмес, башка өнүккөн өлкөлөрдүн тажрыйбасында да болгон. Ошондуктан аны демократияга каршы келет деген туура эмес.
Парламенттин төмөнкү палатасындагы мамлекеттик түзүлүш жана жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу боюнча комитетинин төрагасы Абдурахим Холикзода бул мыйзам элди биригүүгө жана Эмомали Рахмондун өлкө үчүн сиңирген эмгегин таанууга чакырарын айтат.
Рахмондун жактоочулары ал мындай сый-урматка жарандык согушту токтотуудан сырткары кыйраган экономиканы ордуна коюп, “Истиклол”, “Шахристон”, “Озоди” жана “Хатлон” тоннелдерин, Дүйшөмбү-Хожент, Куляб-Хорог-Көлмө жана Дүйшөмбү-Жерге-Тал жолдорун куруу менен да татыктуу болгонун белгилөөдө.
"Эл башыны эл бааласын"
Ошол эле учурда мындай мыйзам кабыл алынышын сындап чыккандар да болду. Маселен, белгилүү тажик укук коргоочусу, 2013-жылы президенттик шайлоодо ат салышмакчы болуп, бирок жарыштан четтеп калган Ойнихал Бобонозорова бул мыйзамды “демократияны мазактоо” деп баалады. Рахмондун башка сынчылары да “Тажикстан демократиядан дагы бир кадам чегинди” деген пикирлерин билдирүүдө.
Саясат таануучу Абдумалик Кодиров бул мыйзам Тажикстанда саясий жараяндардын өнүгүүсү үчүн кызмат кылбашын айтат:
- Албетте президент Рахмон кайсы бир деңгээлде эмгек сиңирди. Бирок бул мыйзам менен, же кандайдыр бир көрсөтмө менен таңууланганы туура эмес. Анын ишине эл баа берип, чын жүрөктөн таанылышы керек. Менимче, бул мыйзам өлкөдөгү саясий өнүгүүлөр үчүн пайда алып келбейт жана кызмат кылбайт.
63 жаштагы Эмомали Рахмон Тажикстанды 1992-жылдан бери башкарып келатат. Буга чейинки эки жолку конституциялык реформа ага президенттик шайлоого бир нече жолу катышканга жол ачып, Рахмондун ыйгарым укуктары 2020-жылга чейин узартылган. Эми 16 беренеден турган бул мыйзам ага “улут көсөмү” макамын ыйгарып, өмүр бою кол тийбестик укугун камсыздайт жана бардык коромжосу мамлекеттин бюджетинен каржыланышын шарттайт.
Борбор Азия өлкөлөрүндө президентине минтип "Улут көсөмү" же "Журт башы" наамын ыйгаруу биринчи жолу болуп жаткан жок. Маселен, Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев “Эл башы” деген ушул сыяктуу наамга беш жыл мурда ээ болгон. Бирок ал мындай мыйзамга Рахмондон айырмаланып, өзү кол койгон эмес. Ал казак парламентинин эки палатасынын төрагалары жана премьер-министр кол коюп, расмий гезитке жарыяланган соң күчүнө кирген.
Түркмөнстандын мурдагы президенти, маркум Сапармурад Ниязов да “Түркмөнбашы” наамын 2006-жылы көзү өткөнчө ээлеп турду. Анын ордуна келген Гурбангулы Бердимухаммедов да расмий түрдө "Аркадаг", же кыргызча которгондо "Коргоочу" деп аталат.