Ноокаттын 19 жаштагы тургуну Тимурлан Абдужалил уулу зилзаланы жана жер көчкүнү беш мүнөт мурда сезе турган аппараттын теориясын ойлоп тапты. Аны ишке ашыруу үчүн жаш илимпозго каражат керек.
Буга чейин дүйнөдө мындай аппарат болбогондуктан табият кырсыктары боюнча адистер Тимурландын ойлоп тапканынан майнап чыгарына ишенбей турушат.
Беш балл болобу, төрт балл болобу, жер силкинер алдында бир толкун пайда болот. Аны жан-жаныбарлар гана сезет. "Мен теориясын ойлоп тапкан аппарат ошол толкунду сезет жана ал жөнүндө кабарлап, сигнал берет", - дейт Тимурлан.
Ойлоп табуучу жер силкинүүнү алдын ала сезе турган аппаратты жаратам деп, үч жылдан бери түйшүк тартып келет. Өзүнүн айтымында, 2009-жылы "ХХI кылымдын интеллектуалдары" аттуу кароо-сынакка катышам деп белсенип, аппараттын теориясын ойлоп тапкан.
Орусия жана Казакстандан келген жаш ойлоп табуучулардын катышуусунда Кыргызстанда өткөн сынакта Тимурландын теориясы калыстар тобуна жагып, биринчи орунду ээлеген. Андан соң ага Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин адистери кызыгып, аппараттын башка мүмкүнчүлүктөрү жөнүндө да сурашкан. Табиятынан уяң Тимурлан адистердин айрым суроолоруна жооп бере албай калган экен:
- Ойлоп тапканымда чын эле көп кемчиликтери болгон. Өзгөчө кырдаалдар министрлигинен келишип, "аппараттын ысык-суукка чыдамдуулугу кандай, кепилдиги канча, муну жаратуу үчүн канча каражат кетет?", - деп сурашканда жооп бере албай калгам. Анда айылда жашачу элем да. Бир жыл болду, шаарга келип, интернеттен маалыматтарды алып, анын жаңы теориясын түзүп жатам.
Тимурлан Абдужалил уулу ойлоп тапкан теория бир гана жер силкинүүнү эмес, жер көчкүнү да алдын ала сезет.
Бул аппаратты жер көчкү болушу ыктымал деген жердин өйдө тарабына коюш керек. Ал жердеги өзгөрүүнү алдын ала жазып турат. Башкача айтканда, анын мониторунда жер жылып жатканы жөнүндө сандар көрүнүп турат. Жердин жылышы тездей баштаса сигнал берип, чырактары күйөт.
Быйыл Ош технологиялык университетинин 1-курсун аяктаган Тимурлан үчүн ойлоп тапканын ишке салуу үчүн каражат керек. Колдоо издеп ал Ош шаардык Жаштар иштери боюнча комитетине кайрылган. Комитеттин төрагасы Сонунбек Жунусбаев жаш илимпозду колдоо максатында 60 миң сом жардам көрсөтүлөрүн айтты:
- Бул жигитке 60 миң сом акчалай жардам берели деп чечтик. Андан сырткары англис тилин билген адистерди да кошуп беребиз. Себеби интернеттеги маалыматтардын көбү англис тилинде экен. Ошондой эле компьютерди мыкты билген жигиттерди Тимурланга жардам берүүсүнө шарт түзүп, атайын илимий борбордо иштешине көмөк көрсөтөлү деп турабыз.
Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин кризистик абалдарды көзөмөлдөө борборунун башчысы Мухаммед Сваровдун айтымында, Тимурландын ойлоп тапканы үйрөнчүк гана деңгээлде:
- Биринчи курста окуп жаткан бул жигиттин ойлоп тапканы албетте жакшы жаңылык. Бирок толук натыйжа береби? Кеп ушунда. Анткени жер силкинүүнүн түрлөрү көп. Жер титирөөгө сезимтал жабдыктарды дүйнөдөгү канчалаган улуу илимпоздор деле ойлоп таба алышкан эмес. Ким билсин, эгер бул жигиттин теориясы максатына жетсе, анда адистер үчүн да чоң ийгилик болот.
Деген менен Тимурлан ойлоп тапкан жабдыгы адамдардын керегине жарайт деп бекем ишенет. “Буйруса, ушул аппарат аркылуу Кыргызстандын атагын алыска чыгарам”, - дейт жаш ойлоп табуучу.
Беш балл болобу, төрт балл болобу, жер силкинер алдында бир толкун пайда болот. Аны жан-жаныбарлар гана сезет. "Мен теориясын ойлоп тапкан аппарат ошол толкунду сезет жана ал жөнүндө кабарлап, сигнал берет", - дейт Тимурлан.
Ойлоп табуучу жер силкинүүнү алдын ала сезе турган аппаратты жаратам деп, үч жылдан бери түйшүк тартып келет. Өзүнүн айтымында, 2009-жылы "ХХI кылымдын интеллектуалдары" аттуу кароо-сынакка катышам деп белсенип, аппараттын теориясын ойлоп тапкан.
Орусия жана Казакстандан келген жаш ойлоп табуучулардын катышуусунда Кыргызстанда өткөн сынакта Тимурландын теориясы калыстар тобуна жагып, биринчи орунду ээлеген. Андан соң ага Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин адистери кызыгып, аппараттын башка мүмкүнчүлүктөрү жөнүндө да сурашкан. Табиятынан уяң Тимурлан адистердин айрым суроолоруна жооп бере албай калган экен:
- Ойлоп тапканымда чын эле көп кемчиликтери болгон. Өзгөчө кырдаалдар министрлигинен келишип, "аппараттын ысык-суукка чыдамдуулугу кандай, кепилдиги канча, муну жаратуу үчүн канча каражат кетет?", - деп сурашканда жооп бере албай калгам. Анда айылда жашачу элем да. Бир жыл болду, шаарга келип, интернеттен маалыматтарды алып, анын жаңы теориясын түзүп жатам.
Бул аппаратты жер көчкү болушу ыктымал деген жердин өйдө тарабына коюш керек. Ал жердеги өзгөрүүнү алдын ала жазып турат. Башкача айтканда, анын мониторунда жер жылып жатканы жөнүндө сандар көрүнүп турат. Жердин жылышы тездей баштаса сигнал берип, чырактары күйөт.
Быйыл Ош технологиялык университетинин 1-курсун аяктаган Тимурлан үчүн ойлоп тапканын ишке салуу үчүн каражат керек. Колдоо издеп ал Ош шаардык Жаштар иштери боюнча комитетине кайрылган. Комитеттин төрагасы Сонунбек Жунусбаев жаш илимпозду колдоо максатында 60 миң сом жардам көрсөтүлөрүн айтты:
- Бул жигитке 60 миң сом акчалай жардам берели деп чечтик. Андан сырткары англис тилин билген адистерди да кошуп беребиз. Себеби интернеттеги маалыматтардын көбү англис тилинде экен. Ошондой эле компьютерди мыкты билген жигиттерди Тимурланга жардам берүүсүнө шарт түзүп, атайын илимий борбордо иштешине көмөк көрсөтөлү деп турабыз.
Нурадагы зилзаланын курмандыктары, 7-октябрь, 2008-жыл
Дүйнөлүк тажрыйбада Тимурландыкындай аппаратты ойлоп табуу менен көп илимпоздор алектенген. Бирок азырга чейин майнап чыга элек. Ошондуктанбы, табият кырсыктары менен иштеген адистер Тимурландын теориясына анча ишенбей карап жатышат.Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин кризистик абалдарды көзөмөлдөө борборунун башчысы Мухаммед Сваровдун айтымында, Тимурландын ойлоп тапканы үйрөнчүк гана деңгээлде:
- Биринчи курста окуп жаткан бул жигиттин ойлоп тапканы албетте жакшы жаңылык. Бирок толук натыйжа береби? Кеп ушунда. Анткени жер силкинүүнүн түрлөрү көп. Жер титирөөгө сезимтал жабдыктарды дүйнөдөгү канчалаган улуу илимпоздор деле ойлоп таба алышкан эмес. Ким билсин, эгер бул жигиттин теориясы максатына жетсе, анда адистер үчүн да чоң ийгилик болот.
Деген менен Тимурлан ойлоп тапкан жабдыгы адамдардын керегине жарайт деп бекем ишенет. “Буйруса, ушул аппарат аркылуу Кыргызстандын атагын алыска чыгарам”, - дейт жаш ойлоп табуучу.