Ош шаар башчысы Мелис Мырзакматовдун кызматтык мөөнөтү аяктады. Мэрликке жаңы шайлоо кандай тартипте өтөөрү талкуу жаратууда.
Төрт жыл мурда Ош шаар башчылыгына келген Мелис Мырзакматовдун мөөнөтү 29-январда аяктап, ал мэрдин милдетин аткарууга өттү. Эми февраль айында Ошто мэрликке жаңы шайлоо болот. Бул шайлоо жаңы тартипте өтүшү үчүн Жогорку Кеңештин депутаттары “Ош шаарынын макамы жөнүндө” мыйзамды чукулунан карап, кабыл алууга макул болушту.
Эски мыйзам боюнча шаар мэрин президент көрсөтүп келсе, жаңы мыйзамга ылайык талапкерлерди премьер-министр жана шаардык кеңештин фракциялары көрсөтө алат.
Бирок Ош мэри Мелис Мырзакматов премьердин талапкер көрсөтүшү демократияга жатпаган көрүнүш деп эсептээрин мэриянын басма сөз кызматынын жетекчиси Камил Сыдыков “Азаттыкка” билдирди:
Айтмакчы, Ош шаардык кеңешинде Мелис Мырзакматовго ыктаган “Улуттар биримдиги” партиясы басымдуулук кылат.
Шаршембиде Жогорку Кеңеш “Ош шаарынын макамы жөнүндө” мыйзам менен бирге “Борбор шаар жөнүндө” мыйзамды да талкуулады. Анда бир катар депутаттар эки шаардын мэрин шайлоо тартибине көңүлүн бурушту.
Маселен, “Ата-Журт” фракциясынын атынан чыгып сүйлөгөн депутат Надира Нарматова Бишкек менен Ош мэрине талапкерди көрсөтүү тартиби окшош болушу керек десе, депутат Курманбек Осмонов премьердин талапкер көрсөтүшү талашка алып келбейби деген суроону койду:
- Премьер-министр аткаруу бийлигинин башында турган киши. Мэрлер болсо жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдарынын аткаруучу органы болуп жатат. Мындан тышкары шайлануучу орган болуп саналат. Эми премьер-министр бир талапкерди жылдырып, үч фракция үчтү жылдырса, бул нерсе башаламандыкка алып келбейби деген суроо жаралат.
Эл өкүлдөрүнүн арасында өзгөчө макамга ээ эки шаардын мэрин эл шайлашы керек дегендер да болду. Алардын бири депутат Өмүрбек Абдрахманов:
- Мэр менен шаардык кеңештин депутаттары биригип алышып, маселелерин чечүү менен гана алек. Канча жолу шаар кеңеши мэрди такалады эле? Эч качан такалабайт. Премьер-министр да өзү сунуштаган кишисине эч качан каршы болбойт. Ошондуктан мэрди эл шайлашы керек.
Бирок эки мыйзам долбоордун демилгечилеринин бири, депутат Өмүрбек Текебаев Кыргызстандын азыркы шартында мэрди элге шайлатууга эртерээк деп эсептейт. Себеби эл арасында баркы бар, бирок радикалдуу маанайдагы адамдар шаар башчылыгына келип калышы мүмкүн.
Ал эми шайлоодо премьер-министрдин талапкерди көрсөтүшүндө саясий өңүт жок, дейт Өмүрбек Текебаев.
- Талапкер көрсөтүүдө жергиликтүү кеңештин депутаттары ээ болгон укукту бир фракция катары премьер-министрге берсек ашыкча болбойт. Буга чейинки үч премьер-министр башка шаарлардагы мэрлерди шайлоодо бул укугун пайдаланган жок. Кайсы бир кырдаалдарда керек болуп калабы деп мүмкүндүк бердик. Эми бул премьердин сунушу гана. Жергиликтүү кеңештин депутаттары бул сунушту колдобой, премьер-министрдин шагын сындырып коюшу мүмкүн.
Жаңы мыйзам долбоорлоруна ылайык, республикалык деңгээлдеги эки шаардын өзүн-өзү башкаруусуна жакшыраак шарт түзүлөт. Маселен, кадрдык дайындоолордо мэрдин ыйгарым укуктары кеңейсе, мэрдин ишин тескөөдө шаардык кеңештерге мүмкүнчүлүк берилет.
Бирок Жогорку Кеңештин айрым депутаттары каражатты бөлүштүрүү жана кадрларды дайындоодо Бишкек мэрине көбүрөөк укук берилгенин сынга алып, эки мэрдин ыйгарым укуктарын теңдөөнүү сунуштады. Бул сунуштарды эске алуу менен мыйзам долбоорлору биринчи окууда добуш берүүгө жөнөтүлдү.
Эски мыйзам боюнча шаар мэрин президент көрсөтүп келсе, жаңы мыйзамга ылайык талапкерлерди премьер-министр жана шаардык кеңештин фракциялары көрсөтө алат.
Бирок Ош мэри Мелис Мырзакматов премьердин талапкер көрсөтүшү демократияга жатпаган көрүнүш деп эсептээрин мэриянын басма сөз кызматынын жетекчиси Камил Сыдыков “Азаттыкка” билдирди:
30-январда премьер-министр Жантөрө Сатыбалдиев Мелис Мырзакматовду Ош мэринин милдетин аткаруу кылып дайындады.
- Мелис Мырзакматов премьер-министр да, президент да Бишкек менен Ош шаарларынын мэрлигине талапкер көрсөтпөшү керек деген ойдо. Ал талапкерди шаардык кеңеште түзүлгөн коалиция гана көрсөтүшүн колдойт. Зарыл болсо мэрди шаардыктар шайлашы керек. Бирок президент же премьер-министр эмес.Айтмакчы, Ош шаардык кеңешинде Мелис Мырзакматовго ыктаган “Улуттар биримдиги” партиясы басымдуулук кылат.
Шаршембиде Жогорку Кеңеш “Ош шаарынын макамы жөнүндө” мыйзам менен бирге “Борбор шаар жөнүндө” мыйзамды да талкуулады. Анда бир катар депутаттар эки шаардын мэрин шайлоо тартибине көңүлүн бурушту.
Маселен, “Ата-Журт” фракциясынын атынан чыгып сүйлөгөн депутат Надира Нарматова Бишкек менен Ош мэрине талапкерди көрсөтүү тартиби окшош болушу керек десе, депутат Курманбек Осмонов премьердин талапкер көрсөтүшү талашка алып келбейби деген суроону койду:
- Премьер-министр аткаруу бийлигинин башында турган киши. Мэрлер болсо жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдарынын аткаруучу органы болуп жатат. Мындан тышкары шайлануучу орган болуп саналат. Эми премьер-министр бир талапкерди жылдырып, үч фракция үчтү жылдырса, бул нерсе башаламандыкка алып келбейби деген суроо жаралат.
Эл өкүлдөрүнүн арасында өзгөчө макамга ээ эки шаардын мэрин эл шайлашы керек дегендер да болду. Алардын бири депутат Өмүрбек Абдрахманов:
- Мэр менен шаардык кеңештин депутаттары биригип алышып, маселелерин чечүү менен гана алек. Канча жолу шаар кеңеши мэрди такалады эле? Эч качан такалабайт. Премьер-министр да өзү сунуштаган кишисине эч качан каршы болбойт. Ошондуктан мэрди эл шайлашы керек.
Ал эми шайлоодо премьер-министрдин талапкерди көрсөтүшүндө саясий өңүт жок, дейт Өмүрбек Текебаев.
- Талапкер көрсөтүүдө жергиликтүү кеңештин депутаттары ээ болгон укукту бир фракция катары премьер-министрге берсек ашыкча болбойт. Буга чейинки үч премьер-министр башка шаарлардагы мэрлерди шайлоодо бул укугун пайдаланган жок. Кайсы бир кырдаалдарда керек болуп калабы деп мүмкүндүк бердик. Эми бул премьердин сунушу гана. Жергиликтүү кеңештин депутаттары бул сунушту колдобой, премьер-министрдин шагын сындырып коюшу мүмкүн.
Жаңы мыйзам долбоорлоруна ылайык, республикалык деңгээлдеги эки шаардын өзүн-өзү башкаруусуна жакшыраак шарт түзүлөт. Маселен, кадрдык дайындоолордо мэрдин ыйгарым укуктары кеңейсе, мэрдин ишин тескөөдө шаардык кеңештерге мүмкүнчүлүк берилет.
Бирок Жогорку Кеңештин айрым депутаттары каражатты бөлүштүрүү жана кадрларды дайындоодо Бишкек мэрине көбүрөөк укук берилгенин сынга алып, эки мэрдин ыйгарым укуктарын теңдөөнүү сунуштады. Бул сунуштарды эске алуу менен мыйзам долбоорлору биринчи окууда добуш берүүгө жөнөтүлдү.