Ош, Жалал-Абадда июндагы зордук-зомбулуктун чыгуу себептерин иликтеген Эл аралык комиссия өзүнүн баяндамасын март айында жарыялайт.
Комиссия иликтөөнүн жыйынтыгы өлкөдө тынчтык орнотууга жана жарашуу жараянына оң салымын кошот деп ишендирүүдө.
Курамы жети кишиден турган Эл аралык комиссия түштүктөгү июнь окуясынын чыгуу себептерин өткөн жылдын октябрь айынан тарта иликтеп келатат. Ушул тапта комиссия окуяга тиешелүү делген материалдарды топтоп бүттү.
Комиссиянын төрагасы, ЕККУ парламенттик ассамблеясынын Борбор Азия боюнча өкүлү Киммо Килюнен бул арада түштүктө комиссиянын атайын кеңселери иштегенин билдирди. Окуяга күбө болгон жана запкы жеген 400гө чукул жаран менен аңгемелешүү болгон. Мындан тышкары кеңселерге 100 киши ар кандай арыздар менен кайрылып, 212 киши окуя туурасында колдо бар маалыматтарын беришкен.
Ал ортодо эл аралык комиссия Кыргызстан президенти, башкы прокурору, Оштун губернатору, мэри, бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү жана окуяны иликтеп жаткан Улуттук комиссиянын өкүлдөрү менен жолугушкан. Ошентип комиссия жети жүз чамалуу адамдын маалыматтарынын негизинде жыйынтыгын чыгарганы жатат.
Киммо Килюнен бул иликтөөлөр өлкөдө тынчтыкты орнотууга, жарашууга өбөлгө болоорун белгиледи.
- Албетте биз калыс жыйынтык чыгарууга кызыкдарбыз. Окуянын от алуусуна кандай себеп болду? Мына ушунун баарын иликтеп, жыйынтыгында өзүбүздүн сунуштарыбызды иштеп чыгабыз. Кийин бул баянды ким окубасын, андан калыс маалыматтарды таба алат. Арийне, айрым саясатчылар баянда камтылган фактыларды өз кызыкчылыгына пайдаланууга кызыкдар болушу ыктымал. Бирок биз малыматтардын туура эмес пайдаланылышына жол бербейбиз. Биздин баяныбыз коомчулукта чыңалууну күчөтпөйт, тескерисинче тынчтыктын орношуна көмөкчү болот.
Буга чейин Эл аралык комиссия окуянын чыгышына тарыхый себептер да түрткү болгонун билдирген эле. Киммо Килюнен бул иликтөөдө тарыхый жоопкерчиликке да басым жасаларын белгиледи.
- Бул жерде тарыхый жоопкерчилик деген бар. Ошондой эле бир эле себепти бөлүп көрсөтүүгө мүмкүн эмес. Бул жерде тарыхый, маданий, саясий элементтер бар. Баарын карап чыгабыз. Тарыхты билүү өтө маанилүү. Биз 1990-жылдардагы окуяларга байланыштуу материалдарды иликтеп, салыштырып, анализ жасадык. Биздин бир мүчөбүз Валерий Тишков - бул жаатта эксперт. Мындан тышкары Кыргызстандагы көз карандысыз мезгилине да сереп салабыз. Ошондой эле жазында өлкөдө болгон окуяларды да талдайбыз. Чынында тарыхый фактыларды иликтебей туруп, туура тыянак чыгара албайбыз.
Эл аралык комиссия январь аягында ишин жыйынтыктайт. Комиссиянын курамындагы эксперттер февраль айында Хельсинки шаарында чогулуп, талкуулоолор аяктайт. Ошентип жыйынтык баян март айынын орто ченинде жарыяланат. Ал алгач кыргыз өкмөтүнө, андан соң БУУ, ЕККУ, КМШ, Евросоюзга жолдонот.
Буга чейин июнь окуялары боюнча Улуттук комиссия өзүнүн тыянагын жарыялаган. Анда капсалаңдын чыгуусуна айрым өзбек лидерлери шыкак болгону айтылып, Убактылуу өкмөт мүчөлөрү окуяны болтурбай коюу чараларын көрбөгөндүгү белгиленген. Ошол кездеги күч түзүмдөрүнүн башчыларынын саясий жоопкерчилин карап чыгуу сунушу да айтылган. Бул баян журт ичинде ачакей пикирлерди жаратты. Эл аралык комиссия баа берүү жагында бир топ маанилүү айырмачылыктар бар экендигин белгиледи.
Курамы жети кишиден турган Эл аралык комиссия түштүктөгү июнь окуясынын чыгуу себептерин өткөн жылдын октябрь айынан тарта иликтеп келатат. Ушул тапта комиссия окуяга тиешелүү делген материалдарды топтоп бүттү.
Комиссиянын төрагасы, ЕККУ парламенттик ассамблеясынын Борбор Азия боюнча өкүлү Киммо Килюнен бул арада түштүктө комиссиянын атайын кеңселери иштегенин билдирди. Окуяга күбө болгон жана запкы жеген 400гө чукул жаран менен аңгемелешүү болгон. Мындан тышкары кеңселерге 100 киши ар кандай арыздар менен кайрылып, 212 киши окуя туурасында колдо бар маалыматтарын беришкен.
Ал ортодо эл аралык комиссия Кыргызстан президенти, башкы прокурору, Оштун губернатору, мэри, бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү жана окуяны иликтеп жаткан Улуттук комиссиянын өкүлдөрү менен жолугушкан. Ошентип комиссия жети жүз чамалуу адамдын маалыматтарынын негизинде жыйынтыгын чыгарганы жатат.
Киммо Килюнен бул иликтөөлөр өлкөдө тынчтыкты орнотууга, жарашууга өбөлгө болоорун белгиледи.
- Албетте биз калыс жыйынтык чыгарууга кызыкдарбыз. Окуянын от алуусуна кандай себеп болду? Мына ушунун баарын иликтеп, жыйынтыгында өзүбүздүн сунуштарыбызды иштеп чыгабыз. Кийин бул баянды ким окубасын, андан калыс маалыматтарды таба алат. Арийне, айрым саясатчылар баянда камтылган фактыларды өз кызыкчылыгына пайдаланууга кызыкдар болушу ыктымал. Бирок биз малыматтардын туура эмес пайдаланылышына жол бербейбиз. Биздин баяныбыз коомчулукта чыңалууну күчөтпөйт, тескерисинче тынчтыктын орношуна көмөкчү болот.
Буга чейин Эл аралык комиссия окуянын чыгышына тарыхый себептер да түрткү болгонун билдирген эле. Киммо Килюнен бул иликтөөдө тарыхый жоопкерчиликке да басым жасаларын белгиледи.
- Бул жерде тарыхый жоопкерчилик деген бар. Ошондой эле бир эле себепти бөлүп көрсөтүүгө мүмкүн эмес. Бул жерде тарыхый, маданий, саясий элементтер бар. Баарын карап чыгабыз. Тарыхты билүү өтө маанилүү. Биз 1990-жылдардагы окуяларга байланыштуу материалдарды иликтеп, салыштырып, анализ жасадык. Биздин бир мүчөбүз Валерий Тишков - бул жаатта эксперт. Мындан тышкары Кыргызстандагы көз карандысыз мезгилине да сереп салабыз. Ошондой эле жазында өлкөдө болгон окуяларды да талдайбыз. Чынында тарыхый фактыларды иликтебей туруп, туура тыянак чыгара албайбыз.
Эл аралык комиссия январь аягында ишин жыйынтыктайт. Комиссиянын курамындагы эксперттер февраль айында Хельсинки шаарында чогулуп, талкуулоолор аяктайт. Ошентип жыйынтык баян март айынын орто ченинде жарыяланат. Ал алгач кыргыз өкмөтүнө, андан соң БУУ, ЕККУ, КМШ, Евросоюзга жолдонот.
Буга чейин июнь окуялары боюнча Улуттук комиссия өзүнүн тыянагын жарыялаган. Анда капсалаңдын чыгуусуна айрым өзбек лидерлери шыкак болгону айтылып, Убактылуу өкмөт мүчөлөрү окуяны болтурбай коюу чараларын көрбөгөндүгү белгиленген. Ошол кездеги күч түзүмдөрүнүн башчыларынын саясий жоопкерчилин карап чыгуу сунушу да айтылган. Бул баян журт ичинде ачакей пикирлерди жаратты. Эл аралык комиссия баа берүү жагында бир топ маанилүү айырмачылыктар бар экендигин белгиледи.