Оштогу “Сити Хоуп Интернешнл” кайрымдуулук уюмунун психологу Гүлбара Кулуева июнь коогасында психикалык сокку алгандардын абалынан кеп салды.
- Июнь коогасынан бери бир жарым жыл өтсө да жаңжалдын терс таасиринен кутула албай жаткандар бар экен. Азыр сиздерге кайрылгандар болуп жатабы?
- Негизинен кайсы жаштагы жана социалдык топтордогу адамдар кайрылууда?
- Азырынча бардык эле курактагы, бардык эле социалдык топтордогу адамдар кайрылып жатат. Бирок өкүнүчтүүсү, мектеп окуучуларынын коогадан кийинки абалы анча эске алынбай калууда. Себеби буга ата-энелер да, мектеп мугалимдери да анчалык көңүл бурбагандай сезилет.
- Мектеп окуучулары демекчи, буга чейин алигиче мектепке баруудан корккон балдар бар деп айтылган эле...
- Мындай сөздүн чын-төгүнүн биле албадык. Бирок биз мектеп окуучулары менен иштеп жатканда аларда коркуу сезими дале бар экени байкалууда. Бөлөк-бөтөн улуттагы адамдарды көргөндө алар коркуп турушарын айтсак болот.
- Сиздердин уюм аларга кандай жардам көрсөтүп жатат?
- Биз октябрь айынан бери “Сити Хоуп Интернешнл” кайрымдуулук уюму менен бирге калабада көбүрөөк жабыр тарткан аймактардагы мектептерде социалдык педагогдорго жардам берүү максатында кайрымдуулук ишин уюштурганбыз. Октябрдан тарта беш мектепте иштеп жатабыз. Ал жакта 1-класстан 11-класска чейинки окуучулардын психикалык саламаттыгын кароодон өткөрүүдөбүз.
Оорулардын психосоматика, соматикага өтүп кеткен учурлары байкалып жатат. Себеби, бул каргаша балдардын сезимине терең сиңип калган. Не дегенде алар алааматты көзү менен көрүп, кулагы менен угушкан да.
Же болбосо чоңдордун сөздөрүнөн алган таасирлери да күчтүү. Анын кесепетинен балдар түнкүсүн жаман түш көрүп, уйкусу бузулган сыяктуу учурлар кездешүүдө. Анан көңүл буруусу начарлап, окууга жетише албай, башкача айтканда, психикалык саламаттыгына доо кетип жатканы да акырындан байкалууда.
- Июнь окуясынан кийин эле Ош жана Жалал-Абад аймактарында психологиялык борборлор ачылган. Кооганы көргөндөн үрөйү учуп, анын таасиринен бошоно албагандар дале кездешип жатса, бул борборлордун ишин эмне деп бааласа болот?
- Биздин менталитет, кулк-мүнөзгө тиешелүү бир жагдай бар. Психиатр, психологго кайрылды дегенде эле дароо “бул адам акылынан айнып калды” деп түшүнгөндөр бар. Элдин ушундай стереотиптик түшүнүгүнөн арылуу өтө кыйын болуп жатат.
Коогалаңдан кийин эле Ош облустук психикалык ден-соолук борборунун алдында мобилдик топ уюшулган. Бул топ “Сити Хоуптун” жардамы менен аймактарда кеңири иш жүргүзгөн. Анын натыйжасында көптөгөн адамдардын психикалык ден-соолугу калыбына келди.
Андан соң май айында Ош шаардык аймактык оорукананын ичинде психологдук жана психиатриялык жардам көрсөтүү боюнча бөлмө уюштулган. Мына бул жерге бүгүнкү күнгө чейин адамдардын аягы тыйылбай келет. Алар бир гана июнь окуясына байланыштуу эмес, башка көйгөйлөрүн айтып келишет.
Бүгүн эл психиатрга жана психологго ишеними артып жатат десек болот. Майнап чыкпады деген ой туура эмес. Биз канчалаган адамдардын үй-бүлөсүн сактап калдык? Канчалаган адамдардын ишке жөндөмдүүлүгүн сактап калып, кайра иш ордуна барганга жардам бердик?
Ош окуясынан кийинки абал
- 2010-жылкы окуя көпкө чейин көкүрөктөн кетпейт деген ойдобуз. Себеби, үрөйү учуп калган адамдын инкубациялык мезгили кеминде бир жыл болот. Бүгүнкү күндө деле бизге кайрылгандар саны аз эмес. Бирок биздин дарегибизди таппай, керек жардамды кайдан алаарын билбеген жарандарыбыз дагы эле көп.- Негизинен кайсы жаштагы жана социалдык топтордогу адамдар кайрылууда?
- Азырынча бардык эле курактагы, бардык эле социалдык топтордогу адамдар кайрылып жатат. Бирок өкүнүчтүүсү, мектеп окуучуларынын коогадан кийинки абалы анча эске алынбай калууда. Себеби буга ата-энелер да, мектеп мугалимдери да анчалык көңүл бурбагандай сезилет.
- Мектеп окуучулары демекчи, буга чейин алигиче мектепке баруудан корккон балдар бар деп айтылган эле...
- Мындай сөздүн чын-төгүнүн биле албадык. Бирок биз мектеп окуучулары менен иштеп жатканда аларда коркуу сезими дале бар экени байкалууда. Бөлөк-бөтөн улуттагы адамдарды көргөндө алар коркуп турушарын айтсак болот.
Психиатр, психологго кайрылды дегенде эле дароо “бул адам акылынан айнып, жинди болуп калды” деп түшүнгөндөр бар. Элдин ушундай стереотиптик түшүнүгүнөн арылуу өтө кыйын болуп жатат...
- Биз октябрь айынан бери “Сити Хоуп Интернешнл” кайрымдуулук уюму менен бирге калабада көбүрөөк жабыр тарткан аймактардагы мектептерде социалдык педагогдорго жардам берүү максатында кайрымдуулук ишин уюштурганбыз. Октябрдан тарта беш мектепте иштеп жатабыз. Ал жакта 1-класстан 11-класска чейинки окуучулардын психикалык саламаттыгын кароодон өткөрүүдөбүз.
Оорулардын психосоматика, соматикага өтүп кеткен учурлары байкалып жатат. Себеби, бул каргаша балдардын сезимине терең сиңип калган. Не дегенде алар алааматты көзү менен көрүп, кулагы менен угушкан да.
Же болбосо чоңдордун сөздөрүнөн алган таасирлери да күчтүү. Анын кесепетинен балдар түнкүсүн жаман түш көрүп, уйкусу бузулган сыяктуу учурлар кездешүүдө. Анан көңүл буруусу начарлап, окууга жетише албай, башкача айтканда, психикалык саламаттыгына доо кетип жатканы да акырындан байкалууда.
- Июнь окуясынан кийин эле Ош жана Жалал-Абад аймактарында психологиялык борборлор ачылган. Кооганы көргөндөн үрөйү учуп, анын таасиринен бошоно албагандар дале кездешип жатса, бул борборлордун ишин эмне деп бааласа болот?
Коогалаңдан кийин эле Ош облустук психикалык ден-соолук борборунун алдында мобилдик топ уюшулган. Бул топ “Сити Хоуптун” жардамы менен аймактарда кеңири иш жүргүзгөн. Анын натыйжасында көптөгөн адамдардын психикалык ден-соолугу калыбына келди.
Андан соң май айында Ош шаардык аймактык оорукананын ичинде психологдук жана психиатриялык жардам көрсөтүү боюнча бөлмө уюштулган. Мына бул жерге бүгүнкү күнгө чейин адамдардын аягы тыйылбай келет. Алар бир гана июнь окуясына байланыштуу эмес, башка көйгөйлөрүн айтып келишет.
Бүгүн эл психиатрга жана психологго ишеними артып жатат десек болот. Майнап чыкпады деген ой туура эмес. Биз канчалаган адамдардын үй-бүлөсүн сактап калдык? Канчалаган адамдардын ишке жөндөмдүүлүгүн сактап калып, кайра иш ордуна барганга жардам бердик?