Орусиядагы КМШ өлкөлөрүнүн институтунун Борбор Азия боюнча бөлүмүнүн жетекчиси, саясат таануучу Андрей Грозин "Азаттыкка" маек курду.
"Азаттык": Саясий серепчи катары азыр Кыргызстанда болуп жаткан саясий өзгөрүүлөргө кандай баа бересиз?
Андрей Грозин: Жаңы президент бардык учурда аны кызматка алып келген мурункусунун мурасынан арылууга аракет кылат. Бул боло турган иш. Борбор Азия өлкөлөрү, Казакстандан башкасы, президент алмашканда мындай саясий өзгөрүүлөрдүн жолунан өтүшкөн.
КСДП: таарынычтар ачыкка чыктыбы?
КСДП: таарынычтар ачыкка чыктыбы?
Өлкөдө жогорку кызматка келген адам бийлик бутактарын өз колуна алууну көздөйт. Алмазбек Атамбаев убагында жолдоочусун алдын алып, бийликте өзүнүн таасирин сактап калууга аракет кылган. Биз азыр көрүп жатабыз, анын мындай аракети оңунан чыкпады. Былтыр шайлоо алдында анын орун басарын көзөмөлдөөгө коюлган адамдарынын баары алынды. Азыр Сооронбай Жээнбеков Кыргызстандагы бийликтин жалгыз ээси болуп калды. Шайлоодон кийин эле Фарид Ниязов кызматынан алынганда баары белгилүү болуп калган. Лидер мурунку президент коюп кеткен бардык көзөмөлдөөчүлөрдү тазалады.
"Азаттык": Кыргызстан Евразиялык биримдикке кошулуп жатканда, кийин президенттик шайлоодо бийликтеги партиядан Сооронбай Жээнбеков көрсөтүлгөндө Кремль Атамбаевдин курсун колдоп турганы байкалчу эле. Учурда Москванын Атамбаевге, азыркы президентке мамилеси кандай?
Владимир Путин жана Сооронбай Жээнбеков, 26-декабрь, 2017-жыл
Грозин: Бул Кыргызстандын ички иши. Москвага мунун эч тиешеси жок. Кыргызстанда деле азыр Арменияда болгондой бийлик алмашып жатат. Биринде бийлик сахнанын артында бөлүштүрүлсө, биринде төңкөрүш аркылуу алмашат.
Бул жерде Москва кызыккан байкоочу катары гана карап турат, бирок эч катышкан жок. Ооба, Атамбаев Кремлде кээ бир адамдарга жакын болчу. Бирок азыр Москва жеке кызыкчылыктар менен артыкчылыктарга басым жасап, бирөөнү колдоп, экинчисин чектебестен, рационалдуу мамиле жасоого өттү.
Азыр орус өкмөтүндө Кыргызстан үчүн жооп берген адам да жок, орусиялык аткаминерлер же депутаттардын деле кыргызстандык кесиптештерине ачык колдоо көрсөткөнү жок. Орус-кыргыз мамилеси институционалдык типте десек болот. Ортодогу долбоорлордун алкагындагы эки тараптуу милдеттер менен кызматташтыктын талаптары так көрсөтүлгөн, баары ошонун чегинде. Президенттик шайлоо алдында деле Кремль эч бир талапкерге ачык артыкчылык берген эмес.
Президентке сый жана камкордук
Президентке сый жана камкордук
"Азаттык": Президентти кол тийбестиктен ажыратуу демилгеси да көтөрүлүп жатканын уксаңыз керек. Азыр Кыргызстанда мындай мыйзам кабыл алууга саясий эрк барбы?
Грозин: Экс-президенттерди кол тийбестиктен ажыратуу демилгеси мурунтан эле айтылып жүргөн нерсе. Ошол эле демилгечи Исхак Масалиев мыйзамга өзгөртүүлөрдү киргизүүгө убакыт жеткенин айтып жатат. Албетте, азыркы саясий абал көбүн эсе Алмазбек Атамбаевдин мурасына байланыштуу болуп жатат. Бирок бул жерде мурунку президенттер Аскар Акаев, Курманбек Бакиев жөнүндө да кеп козголуп жатканын эске алуу керек.
Эгерде мындай мыйзам кабыл алынса, алар да жоопкерчиликке тартылабы деген суроо туулат. Албетте бул Кыргызстандын ички иши. Буга кыргыз парламентинин 120 эл өкүлү чекит коюшу керек.
"Азаттык": Атамбаев премьер-министрликке дайындап кеткен Сапар Исаков баш болуп бир катар аткаминерлер кызматынан алынып, коррупция боюнча кылмыш иштери козголууда. Азыр Кыргызстанда чындыгында коррупция менен күрөш башталды дейсизби же жөн эле бийлик орундарын талашуу болуп жатабы?
Грозин: Кыргызстанда бийликте тазалоо иштери жүрүп жатат. Анын кесепеттери кандай болоорун убакыт көрсөтөт. Коррупция менен Алмазбек Атамбаев да, Роза Отунбаева да, Курманбек Бакиев да колунан келишинче күрөшүүгө аракет кылган. Элге "коррупция менен күрөшүп жатабыз" деп жомок айта берсе болот. Эл мындай убаданы тез эле унутуп коёт. "Элге жагынгың келсе, элди эмне түйшөлтүп жатканын айт" дегендей эле саясатчылар муну колдонушат.
Бишкек менен Москванын достугуна доо кеттиби?
Бишкек менен Москванын достугуна доо кеттиби?
Былтыр Кыргызстан менен Орусиянын ортосундагы жылуу мамиле даана байкалып, бийлик өкүлдөрү Москва Бишкектин негизги өнөктөшү экенин байма-бай айта баштаган болчу. Бирок жыл аягында эки мамлекет ортосундагы экономикалык келишимдер арабөк экени ачыкка чыкты.
"Азаттык": Сиз мурда Кыргызстандагы саясатты "бийлик үчүн учу кыйры көрүнбөгөн күрөш" деп сүрөттөдүңүз эле. Азыр кандай баа бересиз?
Грозин: 2010-жылдары Кыргызстандын түштүгүндө окуялар болуп жатканда мен Кыргызстанды Сомалиге салыштырган элем. Андан бери убакыт өттү. Кыргызстан Сомалидей болуп аймактык жактан бөлүнүп калган жок. Кыргызстан азыр бирдиктүү өлкө, административдик башкаруусу мурункуга салыштырмалуу эффективдүү, өлкө чек араларын сактап калды.
Кыргызстан Тажикстан 1991-1992-жылдары башынан өткөргөн абалга жеткен жок. Анда Андраник Мигранян сыяктуу орусиялык белгилүү серепчилер өлкө түндүк менен түштүккө бөлүнүп калат деп болжошкон. Эми Кыргызстан кошуналарына салыштырмалуу саясий өзгөрүүлөргө даяр өлкө экенин көрүп жатабыз.
Бир нерсе бар, мен муну мурда да айткам, Кыргызстан лабораториялык үстөлгө окшош. Анда демократизациялоо менен бирге демократияны жоюу, мамлекетти куруу менен уратуу сыяктуу ар кандай эксперименттер жүргүзүлүп жатат. Бул жерде үстөлгө өлкөнүн лидерлери, саясатчылары эмес, тышкы күчтөр ээлик кылып жатат.
Өлкөнүн мурунку президенттери да, азыркы Сооронбай Жээнбеков да ички процесстерди билип турса да, тышкы оюнчулардан көбүрөөк көз каранды болуп калып жатышат. Орус, кытай, америкалык, түрк, перс болобу, ким акча менен келсе, ошонун мамлекетти курууга катышып жатат да.
Көз каранды мамлекеттер бар, өзүнүн саясатын бербөөгө аракет кылган мамлекеттер бар. Ошол эле Казакстан чек арада чыр болгондо, өзүнүн региондогу таасирин көрсөтүп койду. Ал эми Кытайга белчесинен карыз болуп турган Кыргызстан үчүн азыр өз алдынчалык, таасир жөнүндө кеп козгоого, албетте, болот. Бирок андан майнап чыгабы?