Кыргызстанда орус тилдүү Фергана.ру интернет порталы жарым-жартылай жабылды. Порталдын өкүлдөрү муну сөз эркиндигине кысым катары баалашууда.
Кыргыз парламенти 2010-жылдагы улут аралык кагылышта аталган портал улуттук кастыкты козуткан деген тыянак чыгарган эле.
Кыргызстанда "Кыргызтелеком" ишканасы аркылуу интернетке кирген окурмандар үчүн 21-февралдан тартып орус тилдүү Фергана.ру сайты жабылды. Бул маалыматты аталган мекемеден тастыкташты.
Ишкананын директору Аскар Баратбаевдин айтымында Фергана.ру Жогорку Кеңештин июнь айындагы токтомун аткаруу иретинде өкмөттүн алдындагы байланыш агенттигинин жардыгы менен жабылды:
- Бизге өкмөттүн алдындагы байланыш агенттиги “бул сайтты жапкыла” деген тапшырма берди. Мына ушул тапшырманын негизинде жаптык. Бирок биз өзүбүздүн колдонуучуларга интернет мейкиндикте бул сайтты ачылбагандай кылып койдук. Башка провайдерлерде ачылып эле жатат.
Өткөн жылдын жайында Жогорку Кеңеш 2010-жылдагы улуттар аралык кооганы иликтөөгө алган депутаттык комиссиянын бүтүмүнө таянып, Фергана.ру сайтынын kg мейкиндигин чектөө тапшырмасын Башкы прокуратурага жөнөткөн.
Депутаттар Фергана.ру сайтын июнь окуялары учурунда улуттар аралык кастыкты козуткан макалаларды жарыялаган деп айыпташкан. Бул тууралуу аталган депутаттык комиссиянын төрагасы Токон Мамытов:
- Июнь окуяларын иликтөөнүн жыйынтыгын талкуулап жаткан учурда бул сайтта Кыргызстан жөнүндө жүргүзүлүп жаткан саясат жөнүндө, Ош окуясына шек келтирген терс макалалар сайтка жарыяланып жатат деген бир катар депутаттардын сунушу менен дал ушундай чечим кабыл алынган.
Депутаттар бул порталга бөгөт коюу тапшырмасы берилген соң деле Башкы прокуратура бул тапшырманы аткарууга техникалык мүмкүнчүлүк жок экенин жар салган. Ошентсе да 8 ай өткөн соң мамлекеттик “Кыргызтелеком” ишканасы анын кызматынан пайдалангандарга гана бөгөт коюп отурат. Ал эми өлкөдөгү калган 70ге жакын интернет таратуучу ишканаларда Фергана.ру сайты ачылы жатат.
Кыргызстандагы мындай чектөөнү Фергана.рунун жетекчилиги сөз эркиндигине кысым катары баалап жатат. Порталдын башкы редактору Даниил Кисловдун айтымында, өкмөттүн алдындагы байланыш агенттигинен Фергана.рунун эмне үчүн жабылганы тууралуу түшүндүрмө бере элек. Ошентсе да Кислов сайттын улуттар аралык ынтымакты ыдыратып, улуттук коопсуздукка коркунуч келтирет деген шылтоолор менен жабылышын осол иш катары баалоодо:
- Фергана.руну улуттук коопсуздукка коркунуч келтирди деп жаап салуу осол иш болуп калды. Ушул кичинекей, жеке сайт кантип эле улуттук коопсуздукка коркунуч келтирсин? Биздин альтернативалуу маалымат бергенибиз бийликке жакпай жатат.
БУУ интернетке кирүү укугун адам укуктарынын негизгилерине киргизгенин эске салган Кислов эми Кыргызстандын демократтык беделине доо кетет деп кошумчалады:
- Бул окуя дүйнөлүк аренада Кыргызстандын кадыр-баркына шек келтириши мүмкүн. Себеби бүткүл дүйнө Кыргызстанга чоң үмүт артып, Борбор Азиядагы биринчи парламенттик өлкөдөн көп нерсени күтүп жаткан. Бул окуядан coң алар революциядан кийинки бийликтин эркин булактарды чектеп жатканына таң калуу менен караса керек. Бул демократия өнүгүп жаткан Кыргызстандын образына төп келбей жатат.
Бул окуя коомчулукта ар түрдүү кабылданууда. Медиа адистер бул чечимди кескин сынга алып, Кыргызстанда интернет цензураны орнотуу аракети башталганын айтып чыгышты. Медиа эксперт Бегайым Үсөнова кыргыз бийлигинин атайын экспертиза аркылуу Фергана.руга жарыяланган макалалардын мазмунун текшербей туруп, жаап салганын сындайт:
- Жогорку Кеңеш үстүрттөн чечим кабыл алып койду. Мындай чечимди кабыл алып жатканда конкреттүү түрдө эмне үчүн ушул сайтты жабыш керек деген суроого жооп табылган жок. Лингвистикалык же башка бир экспертиза, көз карандысыз мониторинг жүргүзүлгөн жок. Ошондуктан мындай далилденбеген чечимдин аткарылышы туура эмес болуп калды.
Фергана.руга тыюу салынган учурда кg домендүү эки сайт - “Дизель” менен “Парусту” жабуу демилгесин көтөрүп, бул сайттарда улут аралык мамилени козутчу маалыматтар тынбай жарыяланганын жар салган депутат Турсунбай Бакир уулу алынган чечимдин аткарылышын кубаттаарын билдирүүдө:
- Мен Фергана.руну жабууну сунуштаган кесиптештеримди түшүнөм. Мен ал учурда Парус.кг менен “Дизел форумду” кошком. Себеби бул сайттарда Кыргызстанда жашап жатып кыргыз улутуна каршы сөздөр айтылып жатат. Ага жооп беребиз деп орус, өзбек улутуна асылуу болуп жатат. Ушунун баарын эске алып туруп токтомго киргизгенбиз. Эгерде биз буларды көзөмөлгө алып, тизгинин тартпасак согуш чыгып чоң балээге алып келиши мүмкүн.
Ал ортодо кыргыз бийлигинин Фергана.руга бөгөт коюу чечимин эл аралык уюмдар да сынга ала баштады. Баш кеңсеси Парижде жайгашкан “Чек арасыз кабарчылар” уюму бул окуяга кабатырланууcун билдирди.
Кыргызстанда "Кыргызтелеком" ишканасы аркылуу интернетке кирген окурмандар үчүн 21-февралдан тартып орус тилдүү Фергана.ру сайты жабылды. Бул маалыматты аталган мекемеден тастыкташты.
Ишкананын директору Аскар Баратбаевдин айтымында Фергана.ру Жогорку Кеңештин июнь айындагы токтомун аткаруу иретинде өкмөттүн алдындагы байланыш агенттигинин жардыгы менен жабылды:
- Бизге өкмөттүн алдындагы байланыш агенттиги “бул сайтты жапкыла” деген тапшырма берди. Мына ушул тапшырманын негизинде жаптык. Бирок биз өзүбүздүн колдонуучуларга интернет мейкиндикте бул сайтты ачылбагандай кылып койдук. Башка провайдерлерде ачылып эле жатат.
Өткөн жылдын жайында Жогорку Кеңеш 2010-жылдагы улуттар аралык кооганы иликтөөгө алган депутаттык комиссиянын бүтүмүнө таянып, Фергана.ру сайтынын kg мейкиндигин чектөө тапшырмасын Башкы прокуратурага жөнөткөн.
- Июнь окуяларын иликтөөнүн жыйынтыгын талкуулап жаткан учурда бул сайтта Кыргызстан жөнүндө жүргүзүлүп жаткан саясат жөнүндө, Ош окуясына шек келтирген терс макалалар сайтка жарыяланып жатат деген бир катар депутаттардын сунушу менен дал ушундай чечим кабыл алынган.
Депутаттар бул порталга бөгөт коюу тапшырмасы берилген соң деле Башкы прокуратура бул тапшырманы аткарууга техникалык мүмкүнчүлүк жок экенин жар салган. Ошентсе да 8 ай өткөн соң мамлекеттик “Кыргызтелеком” ишканасы анын кызматынан пайдалангандарга гана бөгөт коюп отурат. Ал эми өлкөдөгү калган 70ге жакын интернет таратуучу ишканаларда Фергана.ру сайты ачылы жатат.
Кыргызстандагы мындай чектөөнү Фергана.рунун жетекчилиги сөз эркиндигине кысым катары баалап жатат. Порталдын башкы редактору Даниил Кисловдун айтымында, өкмөттүн алдындагы байланыш агенттигинен Фергана.рунун эмне үчүн жабылганы тууралуу түшүндүрмө бере элек. Ошентсе да Кислов сайттын улуттар аралык ынтымакты ыдыратып, улуттук коопсуздукка коркунуч келтирет деген шылтоолор менен жабылышын осол иш катары баалоодо:
- Фергана.руну улуттук коопсуздукка коркунуч келтирди деп жаап салуу осол иш болуп калды. Ушул кичинекей, жеке сайт кантип эле улуттук коопсуздукка коркунуч келтирсин? Биздин альтернативалуу маалымат бергенибиз бийликке жакпай жатат.
- Бул окуя дүйнөлүк аренада Кыргызстандын кадыр-баркына шек келтириши мүмкүн. Себеби бүткүл дүйнө Кыргызстанга чоң үмүт артып, Борбор Азиядагы биринчи парламенттик өлкөдөн көп нерсени күтүп жаткан. Бул окуядан coң алар революциядан кийинки бийликтин эркин булактарды чектеп жатканына таң калуу менен караса керек. Бул демократия өнүгүп жаткан Кыргызстандын образына төп келбей жатат.
Бул окуя коомчулукта ар түрдүү кабылданууда. Медиа адистер бул чечимди кескин сынга алып, Кыргызстанда интернет цензураны орнотуу аракети башталганын айтып чыгышты. Медиа эксперт Бегайым Үсөнова кыргыз бийлигинин атайын экспертиза аркылуу Фергана.руга жарыяланган макалалардын мазмунун текшербей туруп, жаап салганын сындайт:
- Жогорку Кеңеш үстүрттөн чечим кабыл алып койду. Мындай чечимди кабыл алып жатканда конкреттүү түрдө эмне үчүн ушул сайтты жабыш керек деген суроого жооп табылган жок. Лингвистикалык же башка бир экспертиза, көз карандысыз мониторинг жүргүзүлгөн жок. Ошондуктан мындай далилденбеген чечимдин аткарылышы туура эмес болуп калды.
Фергана.руга тыюу салынган учурда кg домендүү эки сайт - “Дизель” менен “Парусту” жабуу демилгесин көтөрүп, бул сайттарда улут аралык мамилени козутчу маалыматтар тынбай жарыяланганын жар салган депутат Турсунбай Бакир уулу алынган чечимдин аткарылышын кубаттаарын билдирүүдө:
- Мен Фергана.руну жабууну сунуштаган кесиптештеримди түшүнөм. Мен ал учурда Парус.кг менен “Дизел форумду” кошком. Себеби бул сайттарда Кыргызстанда жашап жатып кыргыз улутуна каршы сөздөр айтылып жатат. Ага жооп беребиз деп орус, өзбек улутуна асылуу болуп жатат. Ушунун баарын эске алып туруп токтомго киргизгенбиз. Эгерде биз буларды көзөмөлгө алып, тизгинин тартпасак согуш чыгып чоң балээге алып келиши мүмкүн.
Ал ортодо кыргыз бийлигинин Фергана.руга бөгөт коюу чечимин эл аралык уюмдар да сынга ала баштады. Баш кеңсеси Парижде жайгашкан “Чек арасыз кабарчылар” уюму бул окуяга кабатырланууcун билдирди.