Карапайым көрүүчүлөрдүн, мамлекеттик жогорку кызматтагылардын театрга келбей калган себептери тууралуу Кыргыз Эл артисти Мукамбет Токтобаев кеп салып берди.
Мукамбет Токтобаев Москвадагы Луначарский атындагы театралдык окуу жайды бүтүргөн. Өткөн кылымдын 70-жылдары Ош шаарындагы кыргыз драма театрында чыгармачылык чыйырын баштап, кийин Токтоболот Абдымомунов атындагы кыргыз драма театрына которулат. Эки-үч жыл "Туңгуч" жаштар театрында да иштейт.
Мукамбет Токтобаев Уильям Шекспирдин “Лир падыша” трагедиясында Лирдин, Чыңгыз Айтматовдун “Жаныбарым Гүлсаратында” Танабайдын, Токтоболот Абдымомуновдун “Машырбек үйлөнөт” комедиясында Машырбектин жана башка ондогон спектаклдерде образдарды жогорку деңгээлде жаратып сахна чебери даражасына жетти.
“Азаттык": Кийинки учурда көрүүчүлөрдүн театрга көп келбей калган себептерин эмнеден көрөсүз?
Мукамбет Токтобаев: Мында себептер көп. Биринчиден, азыр элдин көпчүлүгү жумушу жок, базарга чыгып, эптеп курсагын тойгузуп, үй-бүлөсүн багып жатат. Эртең менен саат беште базарга кетет. Керели кечке соода кылган киши кантип театрга барат? Л.Брежнев "дан болсо, ыр да болот" дегендей курсагы ток, көңүлү жайдары болсо театрга барат.
Экинчиден, драматургдар мыкты чыгармаларды жазбай калды. Аларга калем акы (гонорар) төлөбөсө баш оорутуп жазып эмне кылат?
Анан ар ким атасы жөнүндө же чоң атасы жөнүндө драма жазып, сахнаны жасалгалоого, кийимдерине өзүнүн чөнтөгүнөн акча төлөп койдуртуп калышпадыбы. Эми ал драмалар эптеп-септеп жазылган чыгармалар. Азыр ар кимиси эле китеп жазып атпайбы. Алар окулбай эле китеп текчелерде турган сыяктуу бизде да орто заар спектаклдер коюлуп кетти.
Үчүнчүдөн, биздин режиссерлор эксперимент деп орустарды, Батышты туурап эле пластикалык кыймылдагы спектаклдерди коюп кирди. Аны өздөрү эле түшүнбөсө, көрүүчүлөр спектаклден чыккандан кийин кайра сенден "бул эмне?",-деп сурашат. Мына ушинтип көрүүчүлөрдү театрдан качырып алдыкпы деген ойго келесиң.
“Азаттык": Театрга аткаминерлердин мамилеси кандай? Мамлекеттик деңгээлдеги жетекчилер, парламент депутаттары өздөрү каалап театрга келишеби?
Токтобаев: Алар өздөрүн-өздөрү ордуна койо албай башаламан болуп атышат. Анан театрга кайдан келсин?
“Азаттык": Сизди сахна чебери катары билебиз. Ал эми унаа оңдогон мыкты уста экениңизди өзүңүздөн уксак?
Токтобаев: Бала кезде мен машинеге аябай кызыкчумун. Айылдаш шопур байкелерге "берчи байке, бир эле метр жылдырып берейин" деп айланып кетчү эмесмин. Бир нерсеси бузулса аны кунт карап турар элем. Кийин шопурдун окуусун бүтүп, төрт ай шопур болуп иштегем. Анан Москвага окууга кеттим. Ал жактан келгенден кийин жеңил унаа сатып алып, бузулуп калса өзүм оңдоп жүрдүм. Өзүң кайсы нерсеге кызыгып, кунт коюп, жакшылап көңүл бурсаң үйрөнүп аласың.
“Азаттык": Чет элдик унааларды да оңдойсузбу?
Токтобаев: Баягы Советтер союзу ураганда айлык аз, каражат тартыш. Анан базарга барып, арзан баага чет элдик унаа алып, аны кычырата жасап, кайра сатып оокат кылгам. Аны жашырганда эмне? Ошентип устачылык кылып үй-бүлөмдү баккам. Анан унаанын системасы бир эле болот. Моторун чачып, жакшылап карасаң сынган жери же керектен чыккан жери чыгат. Аны алмаштырып коесуң. Кыскасы ошентип отуруп, шыгыңа-шык кошулуп кадимки моторист болуп каласың.
“Азаттык": Белгилүү эл артисти, мыкты уста ойногон спектаклден бир шиңгил таштап коерсуз?
Токтобаев: Кайдасыңар, байыркы элдин баатырлары?
Байлыгы жалгыз минген аргымагы.
Мени көр, мени кара дебей эле,
Мекен үчүн курман болгон асыл жаны.
Кыйратам, жыргатамын деп калп айтпай эле,
Канжыгада төгүлгөн, кызыл каны.
Мукамбет Токтобаев Уильям Шекспирдин “Лир падыша” трагедиясында Лирдин, Чыңгыз Айтматовдун “Жаныбарым Гүлсаратында” Танабайдын, Токтоболот Абдымомуновдун “Машырбек үйлөнөт” комедиясында Машырбектин жана башка ондогон спектаклдерде образдарды жогорку деңгээлде жаратып сахна чебери даражасына жетти.
“Азаттык": Кийинки учурда көрүүчүлөрдүн театрга көп келбей калган себептерин эмнеден көрөсүз?
Мукамбет Токтобаев: Мында себептер көп. Биринчиден, азыр элдин көпчүлүгү жумушу жок, базарга чыгып, эптеп курсагын тойгузуп, үй-бүлөсүн багып жатат. Эртең менен саат беште базарга кетет. Керели кечке соода кылган киши кантип театрга барат? Л.Брежнев "дан болсо, ыр да болот" дегендей курсагы ток, көңүлү жайдары болсо театрга барат.
Экинчиден, драматургдар мыкты чыгармаларды жазбай калды. Аларга калем акы (гонорар) төлөбөсө баш оорутуп жазып эмне кылат?
Анан ар ким атасы жөнүндө же чоң атасы жөнүндө драма жазып, сахнаны жасалгалоого, кийимдерине өзүнүн чөнтөгүнөн акча төлөп койдуртуп калышпадыбы. Эми ал драмалар эптеп-септеп жазылган чыгармалар. Азыр ар кимиси эле китеп жазып атпайбы. Алар окулбай эле китеп текчелерде турган сыяктуу бизде да орто заар спектаклдер коюлуп кетти.
Үчүнчүдөн, биздин режиссерлор эксперимент деп орустарды, Батышты туурап эле пластикалык кыймылдагы спектаклдерди коюп кирди. Аны өздөрү эле түшүнбөсө, көрүүчүлөр спектаклден чыккандан кийин кайра сенден "бул эмне?",-деп сурашат. Мына ушинтип көрүүчүлөрдү театрдан качырып алдыкпы деген ойго келесиң.
“Азаттык": Театрга аткаминерлердин мамилеси кандай? Мамлекеттик деңгээлдеги жетекчилер, парламент депутаттары өздөрү каалап театрга келишеби?
Токтобаев: Алар өздөрүн-өздөрү ордуна койо албай башаламан болуп атышат. Анан театрга кайдан келсин?
“Азаттык": Сизди сахна чебери катары билебиз. Ал эми унаа оңдогон мыкты уста экениңизди өзүңүздөн уксак?
Токтобаев: Бала кезде мен машинеге аябай кызыкчумун. Айылдаш шопур байкелерге "берчи байке, бир эле метр жылдырып берейин" деп айланып кетчү эмесмин. Бир нерсеси бузулса аны кунт карап турар элем. Кийин шопурдун окуусун бүтүп, төрт ай шопур болуп иштегем. Анан Москвага окууга кеттим. Ал жактан келгенден кийин жеңил унаа сатып алып, бузулуп калса өзүм оңдоп жүрдүм. Өзүң кайсы нерсеге кызыгып, кунт коюп, жакшылап көңүл бурсаң үйрөнүп аласың.
“Азаттык": Чет элдик унааларды да оңдойсузбу?
Токтобаев: Баягы Советтер союзу ураганда айлык аз, каражат тартыш. Анан базарга барып, арзан баага чет элдик унаа алып, аны кычырата жасап, кайра сатып оокат кылгам. Аны жашырганда эмне? Ошентип устачылык кылып үй-бүлөмдү баккам. Анан унаанын системасы бир эле болот. Моторун чачып, жакшылап карасаң сынган жери же керектен чыккан жери чыгат. Аны алмаштырып коесуң. Кыскасы ошентип отуруп, шыгыңа-шык кошулуп кадимки моторист болуп каласың.
“Азаттык": Белгилүү эл артисти, мыкты уста ойногон спектаклден бир шиңгил таштап коерсуз?
Токтобаев: Кайдасыңар, байыркы элдин баатырлары?
Байлыгы жалгыз минген аргымагы.
Мени көр, мени кара дебей эле,
Мекен үчүн курман болгон асыл жаны.
Кыйратам, жыргатамын деп калп айтпай эле,
Канжыгада төгүлгөн, кызыл каны.