Кыргызстандын биринчи вице-премьер-министри Өмүрбек Бабанов Орусияда иш сапары менен жүрөт. Орусия менен алака тууралуу “Ата Мекен” фракциясынын мүчөсү Равшан Жээнбеков “Азаттыкка” маек курду.
“Азаттык”: Ушул тапта өлкөнүн биринчи вице-премьер-министри Өмүрбек Бабанов Орусияда иш сапары менен жүрөт. Кыргызстан менен Орусиянын ортосунда чоң экономикалык долбоорлор пландалып атат. Ошол эле “Кыргызгаз”, “Дастан” заводун, ГЭСтерди куруу долбоорлорун алалы. Андан тышкары күйүүчү май сыяктуу негизги товарлар негизинен ошол жактан келип атат. Сиздин баамыңызда бир эле өлкө менен экономикалык алаканы кеңейте берүү көз карандылыкка алып келбейби?
Равшан Жээнбеков: Бүгүнкү күнү мамлекетти кыйынчылыктан алып чыга турган эки булак бар. Бул – сөзсүз түрдө биз тышкы жардамдарга таянышыбыз керек. Биз ансыз 1-2 жыл экономиканы көтөрө албайбыз, бул турган нерсе.
Бирок биздин андан да чоң ресурсубуз бар, ал биздин ички ресурстар. Бул – көмүскөдөгү экономика, коррупция, мамлекетти жана мамлекеттик компанияларды башкаруу. Тилекке каршы өкмөт азыр бир гана тышкы жардамга гана таянып алды. Ал эми ички ресурстарды эффективдүү иштетүүгө мүмкүнчүлүктөрү жетпейт же колдорунан иш келбей атат.
Азыр жардамды тез бере турган Орусия болгондон кийин, жалаң гана Орусия менен эле байланышты күчөтүп, башка багыттар эмнегедир эске алынбай калып атат. Бир аз мурун айтылган “Кыргызгаз”, “Дастан” заводун берүү, ГЭСтердин бардыгын куруу боюнча бир гана мамлекет менен иштөө - бүгүнкү күндө мамлекеттин келечегине зыянын тийгизиши мүмкүн.
Эгерде биздин өкмөт эффективдүү иштегенде, менин көз карашымда, биздин өкмөт бир гана тышкы жардамдарга таянбастан, биринчи кезекте коррупция менен күрөшүүгө, эффективдүү башкарууга, өкмөттүн казынасына түшпөй жаткан акчаларды бурууга аракет жасашы керек болчу.
“Азаттык”: “Ата Мекен” фракциясы өкмөт башында тургандарга сын айтып келатасыздар, ошол эле Москвада иш сапары менен жүргөн Өмүрбек Бабановдун дарегине да. Бул кишинин Орусияда ири бизнеси бар экенин айткан элеңиздер. Эгер чындап эле ошондой болсо, өлкөнүн ири жетекчисинин ал жакта чоң бизнеси болгону өлкө саясатына, экономикасына таасирин тийгизбейби?
Жээнбеков: Биздин фракцияга азыр да бир топ маалыматтар келип атат. Алардын арасында биринчи вице-премьер-министрдин Орусиядагы бизнеси тууралуу да маалыматтар бар. Аны биздин фракция буга чейин бир топторун айткан, мындан кийин да айтабыз.
Эгер дүйнөлүк практиканы карай турган болсок, кайсы бир мамлекеттин башында турган белгилүү мамлекеттик кызматкерлер башка бир мамлекетте, өзгөчө коңшу өлкөдө жеке бизнеси боло турган болсо, анда адатта ал адамдар мамлекетти башкарууга аралаша албайт. Бул дүйнөлүк практика. Анткени аны менен биз мамлекеттин кызыкчылыгын, эгемендигибизди башка мамлекетке кандайдыр бир деңгээлде өткөрүп берип коюшубуз мүмкүн дегенди түшүндүрөт.
Интернетте да биринчи вице-премьердин ал жактагы бизнеси тууралуу маалыматтар бар. Орусиянын эки депутаты келип айтып кеткенден кийин эле бизге так маалыматтар келген. Ө.Бабановдун Пензада цемент заводдору, ж.б. бизнестери бар. Андан башка да маалыматтар бар. Биздин фракция маалыматтар дагы топтолсо, ачыктык, айкындык мамлекетке керек болгондон кийин анын бардыгын коомчулукка алып чыгабыз.
Бажы биримдиги: 1 кадам алга, 2 кадам арткабы?
“Азаттык”: Учурда өкмөт Орусия, Казакстан, Беларус катышкан Бажы биримдигине кирүү аракетин көрүп атат. Кыргызстан ошол эле маалда Дүйнөлүк соода уюмуна да мүчө. Эгер Кыргызстан Бажы биримдигине кошуласа, анда Дүйнөлүк соода уюму менен алаканы кандай өнүктүрсө болот? Дегеле Бажы биримдигине кирүү экономикага кандай таасир тийгизет?
Жээнбеков: Бүгүн өкмөттүн бардык мүчөлөрү, өзгөчө экономикалык тескөө министри, “эгерде биз Бажы биримдигине кирбей турган болсок, биздин экономика жакын арада жок болот” деген жалпыланган ойлорду айтып атышат.
Менин пикиримде, муну эки багытта карашыбыз керек. Биринчиси, саясий багытта, экинчиси, экономикалык багытта.
Саясий багытта карай турган болсок, биз Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө болгондон кийин Бажы биримдигине мүчө болуш үчүн биз Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө мамлекеттердин макулдугун алышыбыз керек. Менин оюмча, алардын макулдугун алуу бизге абдан кыйын болот.
Өзгөчө азыркы тапта Орусия менен Грузиянын ортосунда бир топ тирешүү уланып атканда, Грузия Дүйнөлүк соода уюмунун мүчөсү катары андай макулдукту бербеши мүмкүн. Андан башка мамлекеттерди айтпай эле коёюн, Грузиядан башка Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө ондогон мамлекеттер бар.
Эгерде биз алардын уруксаты жок өзүбүз эле чечип киребиз дей турган болсок, анда биз Дүйнөлүк соода уюмунун эрежесине ылайык бир топ каржылык жазага, санкцияга туш болобуз. Биз ал жазаны да аткара албайбыз, акчасын төлөй албайбыз. Ошондуктан азыркы күндө биздин мамлекеттин, өкмөттүн башчыларынын бул уюмга киребиз деп атканы бир аз шашкалактык болуп саналат. Алар көп нерселерди эске албай туруп айтып атышат.
Экинчиси, экономикалык багытта алып карай турган болсок. Биз Бажы биримдигине киргенден кийин, биздин компаниялар Орусия менен Казакстандын компаниялары менен атаандаштыкка туш келет. Менин көз карашымда биздин компаниялардын көпчүлүгү алар менен атаандаштыкты кармай албайт жана биздин компаниялардын көбү банкрот болот.
Дагы маанилүү маселе, Орусия, Казакстан, Беларус жана биздин өлкөдө кошумча нарк салыгынын баалары ар кандай. Сырттан келген унааларга бажы төлөмү да ар кандай. Булардын бардыгын биз алардын кызыкчылыгына, өзгөчө Орусиянын кызыкчылыгына карата тууралашка туура келет. Мында да биз көп уттурабыз. Ошондуктан азыр өкмөттүн Жогорку Кеңеш менен кеңешпей мындай чечим кабыл алышы – эсептелбеген, ойлонулбаган, шашылыш билдирүү.
“Азаттык”: Дегеле Бажы биримдигине кирүү Кыргызстан үчүн келечекте приоритеттүүбү?
Жээнбеков: Эгер биз баарын эсептеп, жакшы жана жаман жагын карап, ута турганы менен утулуштарыбызды эсептеп көрүп, пайдасы көп болоруна көзүбүз жетсе – анда киришибиз керек. Бирок бул көп убакытты, изилдөөнү, көп-көп адистердин көз карашын талап кылган чечим. Ошондуктан шашпастан туруп, бардыгын иликтегенден кийин чечим кылсак туура болмок.
“Азаттык”: Рахмат.
Равшан Жээнбеков: Бүгүнкү күнү мамлекетти кыйынчылыктан алып чыга турган эки булак бар. Бул – сөзсүз түрдө биз тышкы жардамдарга таянышыбыз керек. Биз ансыз 1-2 жыл экономиканы көтөрө албайбыз, бул турган нерсе.
Бирок биздин андан да чоң ресурсубуз бар, ал биздин ички ресурстар. Бул – көмүскөдөгү экономика, коррупция, мамлекетти жана мамлекеттик компанияларды башкаруу. Тилекке каршы өкмөт азыр бир гана тышкы жардамга гана таянып алды. Ал эми ички ресурстарды эффективдүү иштетүүгө мүмкүнчүлүктөрү жетпейт же колдорунан иш келбей атат.
Азыр жардамды тез бере турган Орусия болгондон кийин, жалаң гана Орусия менен эле байланышты күчөтүп, башка багыттар эмнегедир эске алынбай калып атат. Бир аз мурун айтылган “Кыргызгаз”, “Дастан” заводун берүү, ГЭСтердин бардыгын куруу боюнча бир гана мамлекет менен иштөө - бүгүнкү күндө мамлекеттин келечегине зыянын тийгизиши мүмкүн.
Эгерде биздин өкмөт эффективдүү иштегенде, менин көз карашымда, биздин өкмөт бир гана тышкы жардамдарга таянбастан, биринчи кезекте коррупция менен күрөшүүгө, эффективдүү башкарууга, өкмөттүн казынасына түшпөй жаткан акчаларды бурууга аракет жасашы керек болчу.
“Азаттык”: “Ата Мекен” фракциясы өкмөт башында тургандарга сын айтып келатасыздар, ошол эле Москвада иш сапары менен жүргөн Өмүрбек Бабановдун дарегине да. Бул кишинин Орусияда ири бизнеси бар экенин айткан элеңиздер. Эгер чындап эле ошондой болсо, өлкөнүн ири жетекчисинин ал жакта чоң бизнеси болгону өлкө саясатына, экономикасына таасирин тийгизбейби?
Жээнбеков: Биздин фракцияга азыр да бир топ маалыматтар келип атат. Алардын арасында биринчи вице-премьер-министрдин Орусиядагы бизнеси тууралуу да маалыматтар бар. Аны биздин фракция буга чейин бир топторун айткан, мындан кийин да айтабыз.
Эгер дүйнөлүк практиканы карай турган болсок, кайсы бир мамлекеттин башында турган белгилүү мамлекеттик кызматкерлер башка бир мамлекетте, өзгөчө коңшу өлкөдө жеке бизнеси боло турган болсо, анда адатта ал адамдар мамлекетти башкарууга аралаша албайт. Бул дүйнөлүк практика. Анткени аны менен биз мамлекеттин кызыкчылыгын, эгемендигибизди башка мамлекетке кандайдыр бир деңгээлде өткөрүп берип коюшубуз мүмкүн дегенди түшүндүрөт.
Интернетте да биринчи вице-премьердин ал жактагы бизнеси тууралуу маалыматтар бар. Орусиянын эки депутаты келип айтып кеткенден кийин эле бизге так маалыматтар келген. Ө.Бабановдун Пензада цемент заводдору, ж.б. бизнестери бар. Андан башка да маалыматтар бар. Биздин фракция маалыматтар дагы топтолсо, ачыктык, айкындык мамлекетке керек болгондон кийин анын бардыгын коомчулукка алып чыгабыз.
Бажы биримдиги: 1 кадам алга, 2 кадам арткабы?
“Азаттык”: Учурда өкмөт Орусия, Казакстан, Беларус катышкан Бажы биримдигине кирүү аракетин көрүп атат. Кыргызстан ошол эле маалда Дүйнөлүк соода уюмуна да мүчө. Эгер Кыргызстан Бажы биримдигине кошуласа, анда Дүйнөлүк соода уюму менен алаканы кандай өнүктүрсө болот? Дегеле Бажы биримдигине кирүү экономикага кандай таасир тийгизет?
Жээнбеков: Бүгүн өкмөттүн бардык мүчөлөрү, өзгөчө экономикалык тескөө министри, “эгерде биз Бажы биримдигине кирбей турган болсок, биздин экономика жакын арада жок болот” деген жалпыланган ойлорду айтып атышат.
Менин пикиримде, муну эки багытта карашыбыз керек. Биринчиси, саясий багытта, экинчиси, экономикалык багытта.
Саясий багытта карай турган болсок, биз Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө болгондон кийин Бажы биримдигине мүчө болуш үчүн биз Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө мамлекеттердин макулдугун алышыбыз керек. Менин оюмча, алардын макулдугун алуу бизге абдан кыйын болот.
Өзгөчө азыркы тапта Орусия менен Грузиянын ортосунда бир топ тирешүү уланып атканда, Грузия Дүйнөлүк соода уюмунун мүчөсү катары андай макулдукту бербеши мүмкүн. Андан башка мамлекеттерди айтпай эле коёюн, Грузиядан башка Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө ондогон мамлекеттер бар.
Эгерде биз алардын уруксаты жок өзүбүз эле чечип киребиз дей турган болсок, анда биз Дүйнөлүк соода уюмунун эрежесине ылайык бир топ каржылык жазага, санкцияга туш болобуз. Биз ал жазаны да аткара албайбыз, акчасын төлөй албайбыз. Ошондуктан азыркы күндө биздин мамлекеттин, өкмөттүн башчыларынын бул уюмга киребиз деп атканы бир аз шашкалактык болуп саналат. Алар көп нерселерди эске албай туруп айтып атышат.
Экинчиси, экономикалык багытта алып карай турган болсок. Биз Бажы биримдигине киргенден кийин, биздин компаниялар Орусия менен Казакстандын компаниялары менен атаандаштыкка туш келет. Менин көз карашымда биздин компаниялардын көпчүлүгү алар менен атаандаштыкты кармай албайт жана биздин компаниялардын көбү банкрот болот.
Дагы маанилүү маселе, Орусия, Казакстан, Беларус жана биздин өлкөдө кошумча нарк салыгынын баалары ар кандай. Сырттан келген унааларга бажы төлөмү да ар кандай. Булардын бардыгын биз алардын кызыкчылыгына, өзгөчө Орусиянын кызыкчылыгына карата тууралашка туура келет. Мында да биз көп уттурабыз. Ошондуктан азыр өкмөттүн Жогорку Кеңеш менен кеңешпей мындай чечим кабыл алышы – эсептелбеген, ойлонулбаган, шашылыш билдирүү.
“Азаттык”: Дегеле Бажы биримдигине кирүү Кыргызстан үчүн келечекте приоритеттүүбү?
Жээнбеков: Эгер биз баарын эсептеп, жакшы жана жаман жагын карап, ута турганы менен утулуштарыбызды эсептеп көрүп, пайдасы көп болоруна көзүбүз жетсе – анда киришибиз керек. Бирок бул көп убакытты, изилдөөнү, көп-көп адистердин көз карашын талап кылган чечим. Ошондуктан шашпастан туруп, бардыгын иликтегенден кийин чечим кылсак туура болмок.
“Азаттык”: Рахмат.