Жыйында расмий Ташкенттин ГЭС курууга каршы кезектеги билдирүүсүн орус тилдүү маалымат каражаттары байма-бай жазып жатышат. Жергиликтүү талдоочулар арасында муну кезектеги саясий оюн катары баалагандар да, маселени ачык талкууга коюу зарылдыгы бар дегендер да болууда.
Расмий Ташкент үч жылдан бери Кыргызстанда Камбар-Ата, Тажикстанда Рогун ГЭСтеринин курулуштарына тынымсыз каршылыгын билдирип келатат. Ар кыл эл аралык жыйындарда Өзбекстан өз көз карашын Казакстан менен Өзбекстанда сугат суу тартыштыгы күчөйт, аймакта кырдаалды курчуйт, долбоор эл аралык экспертизадан өтүшү керек деп негиздөөдө.
Президент Ислам Каримов Казакстанга расмий сапары маалында ГЭС курулуштарынан улам чыккан чыңалуу согушка чейин жетиши мүмкүн деп айтканын кезинде маалымат каражаттары байма-бай жазышкан.
Өзбек президенти Ислам Каримов менен түркмөн президенти Гурбангулы Бердимухаммедов
Бишкек менен Ташкенттин кайчы пикирлери БУУ Башкы ассамблеясынын сентябрь жыйынында да айтылды. Акыркы жолу бул маселеге Өзбекстан менен Түркмөнстан президенттери да Ташкент жолугушуусунда кайрылып, долбоорлорду колдобой тургандыгын билдиришкенин маалымат каражаттары жазышкан.
Расмий Бишкек болсо Камбар-Ата-1 ГЭСин куруу долбоору ишке ашып кетсе, Кыргызстан үчүн эле эмес, жалпы Борбор Азияны, анын ичинде Өзбекстанды да суу менен үзгүлтүксүз жабдуу шарты түзүлөрүн айтып келатат. Президент Алмазбек Атамбаев Казакстанга сапары маалында берген маегинде Өзбекстанды кошунаны душман тутуп, жаңылыштык кетирип жатат деп, бул кошуна өлкөнү Орусия, Казакстан сыяктуу эле эл аралык долбоорго катышууга чакырган.
Эми минтип суу маселеси “Евробиримдик – Борбор Азия” деп аталган Милан конференциясында кайрадан көтөрүлүп, аны чет элдик орус тилдүү маалымат каражаттары коопсуздук өңүтүнө басым жасап жазып жатышат.
Камбар-Ата-1 ГЭСинин курулушу али күрдөөлдүү баштала элек болсо да, минтип байма-бай көтөрүлүп жатышын жергиликтүү талдоочулар кезектеги мамлекеттер ортосундагы геосаясий оюн деп баалашууда. Маселен, саясат таануучу Марс Сариевдин айтуусунда, Орусия үчүн ГЭС курулуштары эмес, ал аркылуу Борбор Азиядагы таасирдүү өлкө саналган Өзбекстанды өзүнө тартуу кызыкчылыгы күчтүү:
Вахш дарыясы. Тажикстан
- Кыргызстанда ГЭС курууга азыр Орусиянын чамасы чакталуу. Жакынкы беш жылда курулбасы турган иш. Бирок Өзбекстан Батышка ыктап жаткан үчүн Москва ГЭС курулушу менен Ташкентке басым көрсөткүсү келет. Анткени Өзбекстан Борбор Азияда салмактуу роль ойнойт. Кремль Борбор Азиядагы транс чек ара дарыяларына ГЭС куруу аракети менен Каримовдун тилин тапканга аракет кылууда. Бул жагдайды ГЭС курал катары колдонулган саясий оюн десек болот.
Анткен менен айрым эксперттер долбоордун тынымсыз талкууга түшүп келатышы талаштуу жагдайлар бардыгынан кабар берет деп эсептешет. Экономист Эмил Үмөталиев мындай пикири менен бөлүштү:
- Ташкенттин эскертүүсүн сабырдуулук менен кабыл алып, кызуу кандуулукка алдырбай, чечүү жолдорун издегенибиз - макул. Бул долбоор коңшулар түгүл, өзүбүздөгү эксперттердин да бирдиктүү макулдугуна ээ болгон эмес. Ошондуктан сырткы, ички көз караштарды талдап дагы бир ирет бул маселени карап чыксак, прагматикалык кадам болот деп эсептейм.
Камбар-Ата-1 ГЭСин куруу долбоорун Кыргызстан менен Орусия 2013-жылдын августунда бекиткен. Эки тараптуу долбоорду ишке ашырууга мамлекеттик “ИнтерРАО” корпорациясы катышып, курулушка 2 миллиард доллар бөлүнмөк. Бул экономикалык ири долбоорду ишке ашыруунун алгачкы камылгалары жүрө баштаганы менен, Орусиянын жайбаракат мамилеси жергиликтүү коомчулукта күмөндүү пикирлердин жаралышын шарттоодо.