Дүйнөлүк каржы каатчылыгы өнүгүп келаткан мамлекеттердеги миллиондогон балдардын билим алуусуна чоң залакасын тийгизип, алды менен андай өлкөлөрдүн экономикалык кубатын азайтып, жакырчылыктын көбөйүшүнө, калктын саламаттыгынын начарлашына кедергесин тийгизүүдө.
19-январда жарык көргөн ЮНЕСКОнун (UNESCO - Улуттар Уюмунун билим берүү, илим жана маданият уюму) баяндамасында 2010-жыл “көңүл борборунан чыгып калгандарга кол сунууга” арналаары белгиленет. Баяндамада негизги көңүл Ооганстан, Пакистанга бурулганы менен чет элдик жардамды жалпы эле өнүгүп келаткан дүйнөдөгү билим берүүгө тартуу сунушталат.
"Ал жердеги абал өтө коогалаңдуу. Жакында эле мен эсептөөлөрдү алдым. Ооганстанда аялдардын дээрлик 90 % сабатсыз же араң башталгыч кат сабаты жоюлган десек болот”, - деп Ооганстанда билим берүү тармагынын колго алынбаганы тууралуу ЮНЕСКОнун баш катчысы Ирина Бокова билдирди.
19-январда Нью-Йорктогу Улуттар Уюмунун баш кеңсесинде сүйлөгөн сөзүндө Ирина Бокова – жаңы жарык көргөн Глобалдык иликтөө баяндамасынын жыйынтыгы көрсөткөндөй, эми башта көңүл борборунан чыгып калгандарга кол сунууга мезгил жеткендигин билдирди.
Ал Ооганстан менен Пакистандагы абал тереңирээк көңүл бурууга мажбурлаарын баса белгиледи. Бул эки өлкөдө тең эркектерге салыштырмалуу кат-сабаты жоюлбаган аялдар эки эсе көп, башкача айтканда болжол менен аймактагы аялдардын 63 % билим алуудан четте калган. Ошондой эле баяндама көрсөткөндөй, Ооганстан менен Пакистанда балдарды мектепке тартуу жаатында эл аралык колдоо начар.
Соңку иликтөөлөрдө Пакистандын айыл кыштактарында үчүнчү класстын окуучуларынын үчтөн экиси гана бир орундуу сандарды кошуп-алуу амалын аткара алса, алардын бир аз гана бөлүгү жөнөкөй сандарды көбөйтүп-бөлгөндү билишет. ЮНЕСКОнун аныктамасында, мындай негизги эсепти өздөштүрүү кимдин да болбосун күндөлүк жашоосунда керек боло турган башталгыч билим экени айтылат.
Ооганстанда болсо ЮНЕСКО тарабынан жогорку билим берүүнү колдоо масатында беш жылдык мөөнөттөгү 15 миллион АКШ доллары өлчөмүндө каржылык долбоор ишке киргизилүүдө. Ушуга окшош дагы бир долбоор Пакистанда да жүзөгө ашырылат.
Бул эки өлкөдө негизги артыкчылык адамдарды кыска мөөнөттүк кесиптик кайра даярдоого багытталат:
“Кыска мөөнөттүк жана техникалык кайра даярдоо курстарын уюштуруу - кайсы бир өлкөлөр үчүн бул жакырчылыктан жана кризистен чыгуунун ыңгайлуу жолу. Бул жаштар үчүн зарыл болгон кесиптик даярдыктан өтүү менен өз өлкөсүнүн экономикалык жашоосуна камыр-жумур болуп кетишине түрткү берет”, - дейт ЮНЕСКОнун баш катчысы Ирина Бокова.
Чыгыш Европада улуттук азчылыктардын билим алууга жетишүүсү дагы деле болсо бир топ маселелерди жаратууда. Маселен, Венгрияда, Словакияда лөлүлөр улуттук билим берүү программасынан четте калган. Кайсы бир денгээлде лөлүлөргө карата мындай мамиле Болгария, Румыния жана Чех Республикасында да катталган.
Баяндамада камтылган иликтөө улуттук статисткалык маалыматтарга таянса, ошол эле учурда көз карандысыз иликтөө башка көрсөткүч берет. Ирина Бокова чын-чынына келгенде абал башкача экенин, айрым мектептерде балдардын саны 30 пайызга чейин көбөйтүлүп көрсөтүлүп койгонун кошумчалайт:
- XXI кылымда 800 миллион киши сабатсыз, анын үчтөн экиси аялдар жана балдар деп айтсак ким ишенет. Бул эң коопту коңгуроо жана биз бул маселе менен алектенүүбүз керек.
ЮНЕСКОнун баяндамасында мугалимдерди даярдоо негизги стратегиялык максат экени айтылат. Үчүнчү өлкөлөрдө мугалимдерге төлөнгөн жарыбаган маяна – билим берүүнүн сапатына терс таасирин тийгизүүдө. Борбор Азия мамлекеттеринде мугалимдик кесипти аркалагандар эң аз айлык гана албастан, алардын социалдык статусу дагы төмөн. ЮНЕСКО мугалимдерди колдоонун глобалдык демилгесин көтөрүп, анда улуттук өкмөттөрдү билим берүү тармагында эмгектенгендерди даярдоого жана колдоого чакырат.
Расмий маалымат боюнча Кыргызстанда бир миллиондой мектеп жашындагы балдар бар. Жылына жүз миңге чукул бүтүрүүчү мектепти аяктаса, ошончо бала билим босогосун аттайт. БУУнун Балдарды коргоо кору Кыргызстандын Билим берүү министрлигинин колдоосу менен жүргүзгөн иликтөөдө өлкө боюнча элүү миңге чукул бала мектепке барбаганы ачыкталды.
Бул тууралуу ЮНИСЕФтин Кыргызстандагы өкүлү Тим Шаффтер “Азаттыкка” мындай деп билдирген:
- Биздин изилдөөдө жалпы балдардын 5.2% мектептен сыртта калганы аныкталды. Кыргызстанда болжол менен бир миллион бала мектеп жашында болсо, анын ичинен 5.2% мектепке тартылбаса, демек өлкө боюнча 50 миңге чукул бала мектептен сыртта калган. Мындай көрсөткүч ЮНИСЕФти жана Билим берүү министрлигин бирдей тынчсыздандырат.
"Ал жердеги абал өтө коогалаңдуу. Жакында эле мен эсептөөлөрдү алдым. Ооганстанда аялдардын дээрлик 90 % сабатсыз же араң башталгыч кат сабаты жоюлган десек болот”, - деп Ооганстанда билим берүү тармагынын колго алынбаганы тууралуу ЮНЕСКОнун баш катчысы Ирина Бокова билдирди.
19-январда Нью-Йорктогу Улуттар Уюмунун баш кеңсесинде сүйлөгөн сөзүндө Ирина Бокова – жаңы жарык көргөн Глобалдык иликтөө баяндамасынын жыйынтыгы көрсөткөндөй, эми башта көңүл борборунан чыгып калгандарга кол сунууга мезгил жеткендигин билдирди.
Ал Ооганстан менен Пакистандагы абал тереңирээк көңүл бурууга мажбурлаарын баса белгиледи. Бул эки өлкөдө тең эркектерге салыштырмалуу кат-сабаты жоюлбаган аялдар эки эсе көп, башкача айтканда болжол менен аймактагы аялдардын 63 % билим алуудан четте калган. Ошондой эле баяндама көрсөткөндөй, Ооганстан менен Пакистанда балдарды мектепке тартуу жаатында эл аралык колдоо начар.
Соңку иликтөөлөрдө Пакистандын айыл кыштактарында үчүнчү класстын окуучуларынын үчтөн экиси гана бир орундуу сандарды кошуп-алуу амалын аткара алса, алардын бир аз гана бөлүгү жөнөкөй сандарды көбөйтүп-бөлгөндү билишет. ЮНЕСКОнун аныктамасында, мындай негизги эсепти өздөштүрүү кимдин да болбосун күндөлүк жашоосунда керек боло турган башталгыч билим экени айтылат.
Ооганстанда болсо ЮНЕСКО тарабынан жогорку билим берүүнү колдоо масатында беш жылдык мөөнөттөгү 15 миллион АКШ доллары өлчөмүндө каржылык долбоор ишке киргизилүүдө. Ушуга окшош дагы бир долбоор Пакистанда да жүзөгө ашырылат.
Бул эки өлкөдө негизги артыкчылык адамдарды кыска мөөнөттүк кесиптик кайра даярдоого багытталат:
“Кыска мөөнөттүк жана техникалык кайра даярдоо курстарын уюштуруу - кайсы бир өлкөлөр үчүн бул жакырчылыктан жана кризистен чыгуунун ыңгайлуу жолу. Бул жаштар үчүн зарыл болгон кесиптик даярдыктан өтүү менен өз өлкөсүнүн экономикалык жашоосуна камыр-жумур болуп кетишине түрткү берет”, - дейт ЮНЕСКОнун баш катчысы Ирина Бокова.
Чыгыш Европада улуттук азчылыктардын билим алууга жетишүүсү дагы деле болсо бир топ маселелерди жаратууда. Маселен, Венгрияда, Словакияда лөлүлөр улуттук билим берүү программасынан четте калган. Кайсы бир денгээлде лөлүлөргө карата мындай мамиле Болгария, Румыния жана Чех Республикасында да катталган.
Баяндамада камтылган иликтөө улуттук статисткалык маалыматтарга таянса, ошол эле учурда көз карандысыз иликтөө башка көрсөткүч берет. Ирина Бокова чын-чынына келгенде абал башкача экенин, айрым мектептерде балдардын саны 30 пайызга чейин көбөйтүлүп көрсөтүлүп койгонун кошумчалайт:
- XXI кылымда 800 миллион киши сабатсыз, анын үчтөн экиси аялдар жана балдар деп айтсак ким ишенет. Бул эң коопту коңгуроо жана биз бул маселе менен алектенүүбүз керек.
ЮНЕСКОнун баяндамасында мугалимдерди даярдоо негизги стратегиялык максат экени айтылат. Үчүнчү өлкөлөрдө мугалимдерге төлөнгөн жарыбаган маяна – билим берүүнүн сапатына терс таасирин тийгизүүдө. Борбор Азия мамлекеттеринде мугалимдик кесипти аркалагандар эң аз айлык гана албастан, алардын социалдык статусу дагы төмөн. ЮНЕСКО мугалимдерди колдоонун глобалдык демилгесин көтөрүп, анда улуттук өкмөттөрдү билим берүү тармагында эмгектенгендерди даярдоого жана колдоого чакырат.
Расмий маалымат боюнча Кыргызстанда бир миллиондой мектеп жашындагы балдар бар. Жылына жүз миңге чукул бүтүрүүчү мектепти аяктаса, ошончо бала билим босогосун аттайт. БУУнун Балдарды коргоо кору Кыргызстандын Билим берүү министрлигинин колдоосу менен жүргүзгөн иликтөөдө өлкө боюнча элүү миңге чукул бала мектепке барбаганы ачыкталды.
Бул тууралуу ЮНИСЕФтин Кыргызстандагы өкүлү Тим Шаффтер “Азаттыкка” мындай деп билдирген:
- Биздин изилдөөдө жалпы балдардын 5.2% мектептен сыртта калганы аныкталды. Кыргызстанда болжол менен бир миллион бала мектеп жашында болсо, анын ичинен 5.2% мектепке тартылбаса, демек өлкө боюнча 50 миңге чукул бала мектептен сыртта калган. Мындай көрсөткүч ЮНИСЕФти жана Билим берүү министрлигин бирдей тынчсыздандырат.