Үстүбүздөгү жылдын 23-сентябрында кыргыз тил мыйзамынын кабыл алынганына 20 жыл болот. Бирок адистер арадан ушунча жыл өтсө да кыргыз тили өз деңгээлинде өнүкпөй келе жатканын белгилеп жатышат.
Мурдагы президент Аскар Акаевдин учурунда Курманбек Бакиев өзү тилди өнүктүрүү боюнча жарлык жарыялаган. Анда 2010-жылга чейин иш кагаздарын кыргыз тилине өткөрүү маселеси көтөрүлгөн. Бирок адистер ушул убакка чейин иш кагаздарынын кыргызчаланбай келатканын белгилеп жатышат.
Мамлекеттик тил комиссиясынын төрагасынын орун басары Азимжан Ибраимов мамлекеттик органдар, жергиликтүү өз алдынча башкаруу уюмдар, күч структуралары да иш кагаздарын ыраатуулук, баскыч-баскыч менен кыргыз тилине өткөрүү зарылдыгын белгиледи. Бирок ал башкы маселе борбордук бийликте болуп жатканын айтты. Ушул тапта мамлекеттик тил комиссиясы “Мамлекеттик тил жөнүндө” мыйзамга өзгөртүүлөрдү киргизүү үчүн аракеттерди көрүп жаткан чагы. Анда кыргыз тилинин өнүгүшүнө тоскоол болгон бардык беренелер алынып салынат.
- Орто жолдон эки тилди, билингивизмди өнүктүрүү боюнча да жардыктар чыгып ал дагы кыргыз тилин кайсы бир деңгээлде тушагандай болду. Ошол себептүү Жогорку Кеңешке мамлекеттик тил мыйзамындагы кыргыз тилин өнүгүшүнө тоскоолдук кылып аткан беренелерди жана “же” байламтаны алып салуу боюнча сунуш киргизип, ошонун үстүндө иштеп жатабыз. Февраль айында өзгөртүүлөр киргизилет деп күтүп жатабыз. Биздин мыйзам “Мамлекеттик тил жөнүндө” мыйзам болушу керек. Бизде “Мамлекеттик тилдер жөнүндө” мыйзам болуп калган, - дейт А.Ибраимов.
Лейлек районунун мурдагы акими, учурда шаардык архитектурада эмгектенген Болот Токтосунов да борбордон иш кагаздары дээрлик расмий тилде келээрин тастыктады.
- Биздин өткөн чогулуш, коллегиялар кыргызча эле өтчү. Бирок биз Бишкекке маалымат бергенде негизинен орусча жазып жооп берчүбүз. Анткени. Ал жактан келген иш кагаздардын 90 пайызы орусча келчү. Кыргыздар эми ойгонгонсуп, кыргыз тилин эми көтөрөлү деп ойлонуп атышат. Азыр биздин архитектурада кыргызчадан орусчага котортуп атат. Ушул дагы болобу?! Кыргызстан боюнча чогулуштар расмий тилде өтөт. Ушунун бардыгын жөнгө салыш керек да, - дейт Б.Токтосунов.
Ош облусунун губернаторунун орун басары Гулайым Машрапова жетекчи катары жыйындарды жалаң кыргыз тилинде өтөөрүн белгилеп, учурда мамлекеттик тилди өнүктүрүүгө жакшы аракеттер көрүлүп жатат деген оюн билдирди. Г.Машрапованын айтымында, Ош облусунда март айында “Мамлекет тил жөнүндө” мыйзамынын аткарылышы туурасында республикалык семинар өткөрүлөт. Учурда ага даярдыктар көрүлүүдө.
- Мамлекеттик тил мыйзамын аткарууда бир топ аракеттер көрүлүп атат. Ал эми жетекчи катары мен бардык жыйындарды мамлекеттик тилде өткөрөм. Мамлекеттик тил мыйзамын аткарыш биздин күндөлүк турмушубузда колдонгон, жумушубузда жасаган түбөлүктүү, максаттуу ишибиз деп айтат элем.
Ал эми Азимжан Ибраимов азыркы жаш чиновниктердин эки тилде тең сабаттуу сүйлөй жана жаза албаганын сынга алды. Ал мындай көрүнүштү кыргыздын бүгүнкү оорусу деп сыпаттады.
- Биздин оорубуз ушул болуп атат. Өзгөчө жаш чиновниктер же орус тилинде так жазып иштей албайт, же кыргыз тилин сабаттуу жазып иштей алабйт. Башкача айтканда эки тилди тең чала билишет. Мына ушул оору болуп атат. Мына ушул эртеңки күндө кыргыз тилин, кыргыз улутун гибриттешкен маданиятка, улутка, тилге алып кетип атат. Башка айтканда тилдин тазалыгы, тилдин маданияты үчүн да күрөшө турган мезгил келди.
Үстүбүздөгү жылы 23-сентябрда кыргыз тил мыйзамынын кабыл алынганына 20 жыл болот. Ушуга байланыштуу “Асаба” улуттук партиясы 2009-жылды мамлекеттик тил жылы деп жарыялоону сунуш кылып президентке жана парламентке кайрылган. Өз кезегинде ушундай эле сунушту Мамлекеттик тил комиссиясы да көтөргөн.
- Көп жаңы мыйзамдын деле кереги жок, ошол мыйзамда баары так, жакшынакай мамлекеттик тилдин өнүгүүсүнө бүт жазылган, ошолор аткарылбай жатат. Эгер көңүл бурулбай, бул жыл мамлекеттик тил жылы болбосо, анда дагы эле баягыдай эч көңүл бурулбастан эле өтүп кетеби деген ой болуп атат. Мамлекеттик тилдин өнүкпөй жатканына бийликтеги өкмөттүк кызматкерлердин ушуга көңүл бурбай жаткандыгы эң негизги себеп. Андан тышкары буга сөзсүз түрдө эрк эле эмес, өзүбүздөн дагы көп нерсе туура эмес кылганыбыздан болуп жатат. Бардыгыбыз расмий тилде сүйлөп, ошол расмий тилге гана шарт түзүлүп калышы бизге негизги тоскоол болуп жатат го деп ойлойм,-дейт “Асабанын” лидери Советбек Жамалдинов.
Тил комиссиясынын билдиришинче “Мамлекеттик тил жөнүндө” мыйзамга өзгөртүүлөр жана толуктоолорду киргизүү өкмөттүн жоопкерчилигин күчөтмөкчү. Ошондой эле мында мамлекеттик тилдин өнүгүүсүнө түздөн түз жоопкер, ыйгарым укуктуу орган аныкталат. Ал эми быйылкы жылдын мамлекеттик тил жылы деп жаряланышы тууралуу сунуш ушул тапта президенттин кароосунда. Президент мындай жардыкка кол койгон соң ага карата иш-чаралар өткөрүлмөкчү.
Мамлекеттик тил комиссиясынын төрагасынын орун басары Азимжан Ибраимов мамлекеттик органдар, жергиликтүү өз алдынча башкаруу уюмдар, күч структуралары да иш кагаздарын ыраатуулук, баскыч-баскыч менен кыргыз тилине өткөрүү зарылдыгын белгиледи. Бирок ал башкы маселе борбордук бийликте болуп жатканын айтты. Ушул тапта мамлекеттик тил комиссиясы “Мамлекеттик тил жөнүндө” мыйзамга өзгөртүүлөрдү киргизүү үчүн аракеттерди көрүп жаткан чагы. Анда кыргыз тилинин өнүгүшүнө тоскоол болгон бардык беренелер алынып салынат.
- Орто жолдон эки тилди, билингивизмди өнүктүрүү боюнча да жардыктар чыгып ал дагы кыргыз тилин кайсы бир деңгээлде тушагандай болду. Ошол себептүү Жогорку Кеңешке мамлекеттик тил мыйзамындагы кыргыз тилин өнүгүшүнө тоскоолдук кылып аткан беренелерди жана “же” байламтаны алып салуу боюнча сунуш киргизип, ошонун үстүндө иштеп жатабыз. Февраль айында өзгөртүүлөр киргизилет деп күтүп жатабыз. Биздин мыйзам “Мамлекеттик тил жөнүндө” мыйзам болушу керек. Бизде “Мамлекеттик тилдер жөнүндө” мыйзам болуп калган, - дейт А.Ибраимов.
Лейлек районунун мурдагы акими, учурда шаардык архитектурада эмгектенген Болот Токтосунов да борбордон иш кагаздары дээрлик расмий тилде келээрин тастыктады.
- Биздин өткөн чогулуш, коллегиялар кыргызча эле өтчү. Бирок биз Бишкекке маалымат бергенде негизинен орусча жазып жооп берчүбүз. Анткени. Ал жактан келген иш кагаздардын 90 пайызы орусча келчү. Кыргыздар эми ойгонгонсуп, кыргыз тилин эми көтөрөлү деп ойлонуп атышат. Азыр биздин архитектурада кыргызчадан орусчага котортуп атат. Ушул дагы болобу?! Кыргызстан боюнча чогулуштар расмий тилде өтөт. Ушунун бардыгын жөнгө салыш керек да, - дейт Б.Токтосунов.
Ош облусунун губернаторунун орун басары Гулайым Машрапова жетекчи катары жыйындарды жалаң кыргыз тилинде өтөөрүн белгилеп, учурда мамлекеттик тилди өнүктүрүүгө жакшы аракеттер көрүлүп жатат деген оюн билдирди. Г.Машрапованын айтымында, Ош облусунда март айында “Мамлекет тил жөнүндө” мыйзамынын аткарылышы туурасында республикалык семинар өткөрүлөт. Учурда ага даярдыктар көрүлүүдө.
- Мамлекеттик тил мыйзамын аткарууда бир топ аракеттер көрүлүп атат. Ал эми жетекчи катары мен бардык жыйындарды мамлекеттик тилде өткөрөм. Мамлекеттик тил мыйзамын аткарыш биздин күндөлүк турмушубузда колдонгон, жумушубузда жасаган түбөлүктүү, максаттуу ишибиз деп айтат элем.
Ал эми Азимжан Ибраимов азыркы жаш чиновниктердин эки тилде тең сабаттуу сүйлөй жана жаза албаганын сынга алды. Ал мындай көрүнүштү кыргыздын бүгүнкү оорусу деп сыпаттады.
- Биздин оорубуз ушул болуп атат. Өзгөчө жаш чиновниктер же орус тилинде так жазып иштей албайт, же кыргыз тилин сабаттуу жазып иштей алабйт. Башкача айтканда эки тилди тең чала билишет. Мына ушул оору болуп атат. Мына ушул эртеңки күндө кыргыз тилин, кыргыз улутун гибриттешкен маданиятка, улутка, тилге алып кетип атат. Башка айтканда тилдин тазалыгы, тилдин маданияты үчүн да күрөшө турган мезгил келди.
Үстүбүздөгү жылы 23-сентябрда кыргыз тил мыйзамынын кабыл алынганына 20 жыл болот. Ушуга байланыштуу “Асаба” улуттук партиясы 2009-жылды мамлекеттик тил жылы деп жарыялоону сунуш кылып президентке жана парламентке кайрылган. Өз кезегинде ушундай эле сунушту Мамлекеттик тил комиссиясы да көтөргөн.
- Көп жаңы мыйзамдын деле кереги жок, ошол мыйзамда баары так, жакшынакай мамлекеттик тилдин өнүгүүсүнө бүт жазылган, ошолор аткарылбай жатат. Эгер көңүл бурулбай, бул жыл мамлекеттик тил жылы болбосо, анда дагы эле баягыдай эч көңүл бурулбастан эле өтүп кетеби деген ой болуп атат. Мамлекеттик тилдин өнүкпөй жатканына бийликтеги өкмөттүк кызматкерлердин ушуга көңүл бурбай жаткандыгы эң негизги себеп. Андан тышкары буга сөзсүз түрдө эрк эле эмес, өзүбүздөн дагы көп нерсе туура эмес кылганыбыздан болуп жатат. Бардыгыбыз расмий тилде сүйлөп, ошол расмий тилге гана шарт түзүлүп калышы бизге негизги тоскоол болуп жатат го деп ойлойм,-дейт “Асабанын” лидери Советбек Жамалдинов.
Тил комиссиясынын билдиришинче “Мамлекеттик тил жөнүндө” мыйзамга өзгөртүүлөр жана толуктоолорду киргизүү өкмөттүн жоопкерчилигин күчөтмөкчү. Ошондой эле мында мамлекеттик тилдин өнүгүүсүнө түздөн түз жоопкер, ыйгарым укуктуу орган аныкталат. Ал эми быйылкы жылдын мамлекеттик тил жылы деп жаряланышы тууралуу сунуш ушул тапта президенттин кароосунда. Президент мындай жардыкка кол койгон соң ага карата иш-чаралар өткөрүлмөкчү.