Жогорку Кеңештин төртүнчү чакырыгы партиялык тизме менен шайланды жана мыйзам чыгаруу бутагына жаштардын келишине мүмкүнчүлүк түзүлдү. Ошентип парламентке келген жаштар бир жыл ичинде жаңы идеяларды сунуш кылып, жаңы өзгөрүүлөрдү жарата алдыбы?
“Жогорку Кеңештеги жаш депутаттар эл үмүтүн актады”
Мындан бир жыл мурун 16-декабрда Жогорку Кеңешти шайлоо өлкөнүн тарыхында биринчи жолу депутаттарды бүтүндөй партиялык тизме менен тандоо өткөн эле. Боробордук шайлоо комиссиясы Жогорку Кеңештен бийликтин “Ак Жол” партиясы 71, “СДП” 11, Кыргызстан коммунисттери 8 орун алганын билдирген. Ал эми парламентке келген 90 депутаттын жыйырмадан ашуун пайызын жаштар түзгөн.
Алишер Мамасалиев 35 жашта. Жогорку Кеңешинин конституциялык мыйзамдар, мамлекеттик түзүлүш, мыйзамдуулук жана адам укуктары боюнча комитетинин адам укуктары боюнча маселелерди алып баруучу мүчөсү. Жакында эле ал мамлекеттик символикаларга сый менен мамиле кылуу, ал аркылуу өлкө жарандарынын патриоттуулук сезимин өрчүтүү максатын көздөө мыйзам долбоорун иштеп чыгып, талкууга алып чыкты. “Азаттыкка” курган маегинде Мамасалиев, депуттаттык кызмат кыйла оор экенин бирок ага карабастан адам укуктары жаатында талыкпай иштеп жаткандыгын билдирди.
-Жогорку Кеңеште мен адам укуктары маселесин көзөмөлдөйм. Ошондуктан Жогорку Кеңештин кароосуна сунуштаган долбоорлорум адам укуктарына байланышкан. Менин позициям да өзгөргөн жок. Негизинен мен бейөкмөт уюмдар менен тыгыз кызматташып турам жана адам укуктары жаатында ишмердигимди улантам.
Дагы бир активдүү жаш депутаттардын бири Динара Молдошева 29 жашта. Этика жана регламент боюнча комитеттин төрагасынын орун басары. Анын айтымында бир жыл аралыгында парламенттеги жаш депутаттар элдин үмүтүн актай алды. “Азаттыкка” курган маегинде парламент мүчөсү Динара Молдошева, депутат болгондон бери он чакты мыйзам долбоорун өз демилгеси менен иштеп чыкканын жана алардын жарымы кабыл алынгандыгын кошумчалады.
-Биз жаңыдан депутат болуп шайланганда коомчулукта бу жаш неменин колунан эмне келет деген сын-ойлор көп айтылчу. Азыр элдин пикири өзгөргөнүн байкадым. Мисалы жер-жерлерде жолугушууларды өткөргөндө жергиликтүү тургундар жаш депутаттар бизге чоң үмүт артып, каалоо тилектерин айтышат.
Кыргыз парламентинин тарыхында эң эле жаш депутат болуп Максат Кунакунов шайланган. Ал 27 жашта. Анын айтымында парламентке жаштардын келиши менен олуттуу көйгөйлөргө жана маселелерге таасын баа берүү шартталды.
- Азыркы жаштар демократиялык принциптер менен тарбия алып калгандыгыбыз үчүн биз ачык айкын айтууга көнүп калганбыз. Мына азыр жаңы сунушталып жаткан мыйзам долбоорлору боюнча жаштар өз пикирин тайманбай айтышат,-деди Максат Кунакунов.
“Кыйын жаштар бар, бирок парламентте эмес”
Деген менен жогоруда айтылган жаш депутаттардын пикирине, ал турсун аткарган иштерине канаатанбай тургандыгын билдиргендер да жок эмес. Маселен, оппозициячыл “Ата Мекен” партиясынын жаштар канатынын жетекчиси Жоомарт Сапарбаев, бул парламенттин Жогорку Кеңеш деген гана аты болбосо, табияты тап-такыр башка нукта, башкача айтканда “макулдук бере турган орган” гана болуп калган деген пикирин билдирди:
-Кыргызстанда Жогорку Кеңеш куурчак түрүндө бар. Ушундай парламентте жаштар гана эмес, ар бир депутат өзүн депутат катары, адис катары көргөзө албайт. Кыргызстандын кызыкчылыктарына туура келбеген олуттуу маселелер өтүп кетип жаткандан кийин, анан ошол мыйзамдарга үн катпай добуш берип жаткан жаш депутаттар, жалындуу жаштар катары өзүлөрүн эч көрсөтө алышкан жок.
Жогорку Кеңештеги Социал-Демократтар фракциясынан депутат Бакыт Бешимов да парламентте жаштар бар-жогу дайынсыз деген ойдо. Ал кесиптештеринин арасында жаштык жалын байкалбагандыгын айтып, парламент да жасалма болгондуктан, жаштар өз кудуретин толук пайдаланууга мүмкүндүк жок экенин айтты.
-Ар бир мамлекеттик органга жаш күчтөр келгенде бир өзгөрүү болуп, жаңы идеялар пайда болуш керек эле. Менимче коомчулукта көп кыйын-кыйын жаштарды жолуктурсак болот. Бирок алар парламенттин ичинде эмес.
2007-жылдын 21-октябрында Кыргызстандын бардык аймактарында референдум өтүп, анда Шайлоо Кодексинин жаңы долбоорлорунун тагдыры элдик тандоого коюлган. Ага партиялык тизменин жыйырма пайызы жаштар болсун деген квота киргизилген болчу.
Референдум аркылуу жаңы Шайлоо Кодексинин кабыл алынышы, ошол эле жылы мөөнөтүнөн мурда өткөн парламенттик шайлоо жаштардын Жогорку Кеңешке келишин шарттаган. Бирок жаш депутаттарга көп үмүт артылганы менен, алардын ишмердигине азырынча коомчулукта бирдей баа жок.
Мындан бир жыл мурун 16-декабрда Жогорку Кеңешти шайлоо өлкөнүн тарыхында биринчи жолу депутаттарды бүтүндөй партиялык тизме менен тандоо өткөн эле. Боробордук шайлоо комиссиясы Жогорку Кеңештен бийликтин “Ак Жол” партиясы 71, “СДП” 11, Кыргызстан коммунисттери 8 орун алганын билдирген. Ал эми парламентке келген 90 депутаттын жыйырмадан ашуун пайызын жаштар түзгөн.
Алишер Мамасалиев 35 жашта. Жогорку Кеңешинин конституциялык мыйзамдар, мамлекеттик түзүлүш, мыйзамдуулук жана адам укуктары боюнча комитетинин адам укуктары боюнча маселелерди алып баруучу мүчөсү. Жакында эле ал мамлекеттик символикаларга сый менен мамиле кылуу, ал аркылуу өлкө жарандарынын патриоттуулук сезимин өрчүтүү максатын көздөө мыйзам долбоорун иштеп чыгып, талкууга алып чыкты. “Азаттыкка” курган маегинде Мамасалиев, депуттаттык кызмат кыйла оор экенин бирок ага карабастан адам укуктары жаатында талыкпай иштеп жаткандыгын билдирди.
-Жогорку Кеңеште мен адам укуктары маселесин көзөмөлдөйм. Ошондуктан Жогорку Кеңештин кароосуна сунуштаган долбоорлорум адам укуктарына байланышкан. Менин позициям да өзгөргөн жок. Негизинен мен бейөкмөт уюмдар менен тыгыз кызматташып турам жана адам укуктары жаатында ишмердигимди улантам.
Дагы бир активдүү жаш депутаттардын бири Динара Молдошева 29 жашта. Этика жана регламент боюнча комитеттин төрагасынын орун басары. Анын айтымында бир жыл аралыгында парламенттеги жаш депутаттар элдин үмүтүн актай алды. “Азаттыкка” курган маегинде парламент мүчөсү Динара Молдошева, депутат болгондон бери он чакты мыйзам долбоорун өз демилгеси менен иштеп чыкканын жана алардын жарымы кабыл алынгандыгын кошумчалады.
-Биз жаңыдан депутат болуп шайланганда коомчулукта бу жаш неменин колунан эмне келет деген сын-ойлор көп айтылчу. Азыр элдин пикири өзгөргөнүн байкадым. Мисалы жер-жерлерде жолугушууларды өткөргөндө жергиликтүү тургундар жаш депутаттар бизге чоң үмүт артып, каалоо тилектерин айтышат.
Кыргыз парламентинин тарыхында эң эле жаш депутат болуп Максат Кунакунов шайланган. Ал 27 жашта. Анын айтымында парламентке жаштардын келиши менен олуттуу көйгөйлөргө жана маселелерге таасын баа берүү шартталды.
- Азыркы жаштар демократиялык принциптер менен тарбия алып калгандыгыбыз үчүн биз ачык айкын айтууга көнүп калганбыз. Мына азыр жаңы сунушталып жаткан мыйзам долбоорлору боюнча жаштар өз пикирин тайманбай айтышат,-деди Максат Кунакунов.
“Кыйын жаштар бар, бирок парламентте эмес”
Деген менен жогоруда айтылган жаш депутаттардын пикирине, ал турсун аткарган иштерине канаатанбай тургандыгын билдиргендер да жок эмес. Маселен, оппозициячыл “Ата Мекен” партиясынын жаштар канатынын жетекчиси Жоомарт Сапарбаев, бул парламенттин Жогорку Кеңеш деген гана аты болбосо, табияты тап-такыр башка нукта, башкача айтканда “макулдук бере турган орган” гана болуп калган деген пикирин билдирди:
-Кыргызстанда Жогорку Кеңеш куурчак түрүндө бар. Ушундай парламентте жаштар гана эмес, ар бир депутат өзүн депутат катары, адис катары көргөзө албайт. Кыргызстандын кызыкчылыктарына туура келбеген олуттуу маселелер өтүп кетип жаткандан кийин, анан ошол мыйзамдарга үн катпай добуш берип жаткан жаш депутаттар, жалындуу жаштар катары өзүлөрүн эч көрсөтө алышкан жок.
Жогорку Кеңештеги Социал-Демократтар фракциясынан депутат Бакыт Бешимов да парламентте жаштар бар-жогу дайынсыз деген ойдо. Ал кесиптештеринин арасында жаштык жалын байкалбагандыгын айтып, парламент да жасалма болгондуктан, жаштар өз кудуретин толук пайдаланууга мүмкүндүк жок экенин айтты.
-Ар бир мамлекеттик органга жаш күчтөр келгенде бир өзгөрүү болуп, жаңы идеялар пайда болуш керек эле. Менимче коомчулукта көп кыйын-кыйын жаштарды жолуктурсак болот. Бирок алар парламенттин ичинде эмес.
2007-жылдын 21-октябрында Кыргызстандын бардык аймактарында референдум өтүп, анда Шайлоо Кодексинин жаңы долбоорлорунун тагдыры элдик тандоого коюлган. Ага партиялык тизменин жыйырма пайызы жаштар болсун деген квота киргизилген болчу.
Референдум аркылуу жаңы Шайлоо Кодексинин кабыл алынышы, ошол эле жылы мөөнөтүнөн мурда өткөн парламенттик шайлоо жаштардын Жогорку Кеңешке келишин шарттаган. Бирок жаш депутаттарга көп үмүт артылганы менен, алардын ишмердигине азырынча коомчулукта бирдей баа жок.