Бүгүн Премьер-министр Игорь Чудинов бул кызматка дайындалгандан кийинки биринчи интервьюсун «Азаттыкка» берди жана ал Кыргызстанга Өзбекстандан келе турган 1000 кубометр газдын баасы 140-145 доллар болоорун билдирди. "Бул башка мамлекеттерге караганда газ бул мамлекеттен арзан алынып келээрин айтып турат",-деди И.Чудинов. Анын айтымында, эгер буга чейин элге газдын бир кубометри 6 сомдон сатылып келсе, эми анын баасы 7 сомдун айланасында болмокчу.
- Премьер мырза, бул кызматка сунушталганыңыз сиз үчүн канчалык күтүүсүз болду? Президент К.Бакиев менен кандай байланышыңыз бар? Сизди президенттин уулу Максим Бакиев менен жакын дос деп айтышат, ушул чынбы?
- Менин дайындалышым боюнча басма сөздө, интернетте ар кандай маалыматтар болду. Ачык айтканда ишемби күнгө чейин, 24-декабрга чейин менин премьер-министрликке көрсөтүлүп жатканым мага белгисиз болду. «Ак жол» партиясынын жыйыны алдында менин өкмөт башчылыкка көрсөтүлүп жатканым белгилүү болду. Андан соң президент Курманбек Салиевич менен жолуктум. Менин Максим Бакиев менен болгон мамилеме келе турган болсок, аны менен болгон мамилемди мен достук же жолдоштук мамиле деп айта албайм. Албетте калган министрлер кандай деңгээлде тааныса мен деле Максимди президент Курманбек Бакиевдин баласы катары тааныйм. Бирок андан тышкары аны менен менин достук же жолдоштук мамилем жок.
- Мына кечээ гана министрлердин жаңы кабинети белгилүү болду. Өкмөт кайсы критерийлердин негизинде куралды?
- Апрель айында өкмөт кандай түзүмдө жана курамда болсо, ошону сактоого аракет кылдым. Анткени баардык эле министрлер 6 айдын ичинде өзүн көрсөтүүгө жетише алышкан жок. Ошол эле маалда жылдын жыйынтыгы да иш жакшы эле жүргөнүн көргөздү. Ошентсе дагы өкмөттө айрым өзгөрүүлөр болду. Алсак, көптөн бери Өнөржай жана соода министрлиги майнаптуу иштей албай келген. Ошол себептен мен Акылбек Жапаровдун дарамет - тажрыйбасын, беттегинен кайтпаган максаткөйлүгүн эске алып аны бул кызматка сурандым. Анткени, бул жерде анализ, чоң тажрыйба керек болуп жатат.
- Кыргызстан КМШнын көпчүлүк мамлекеттеринен экономикалык өнүгүүнүн көрсөткүчтөрү боюнча артта калган. Мына менин колумда турган статмаалыматтар боюнча, Кыргызстан өнөржайынын өнүгүү темпи боюнча артынан санаганда төртүнчү орунда. Ушундан улам менин суроом – кайсы тармактарга сиз артыкчылык бериш керек деп ойлойсуз?
- Мен сиз мисалга тарткан маалыматтар менен макулмун. Ошентсе дагы биздин республика башка бир айрым мамлекеттерге окшоп газ, мунай сыяктуу жаратылыш байлыктарына ээ эмес. А ал өлкөлөр болсо ошол кенбайлыктарынын эсебинен Ички дүң продукциясын өнүктүрүп, казынасын толтуруп жатат. Бизде тилекке каршы, андай мүмкүнчүлүктөр жок. Бизде башка байлыктар бар, бул – биринчиден, асыл адамдарыбыз. Мыкты кадрларыбызга, интеллектуалдарыбызга таянышыбыз керек. Ошол себептен биз бир нече тармактарда катуу иштешибиз зарыл. Мисалы, айыл чарбасында. Кайра ишететип, өндүрүү аркасында айылчарбасын көтөрүп, көпчүлүк кыргызстандыктардын жашоо-турмушун жакшыртуу керек. Албетте, биз тоо-кен өндүрүшүнө жана минералдык кен байлыктарды казууга басым жасайбыз. Ошондой эле туризмди өнүктүрүүгө көңүл бурабыз. Азыр биз Орто Азиядагы бейиштей эле кооз жерде жашап жатабыз. Бизде жаратылыштын көз жоосун алган жерлери көп. Ошол эле маалда биз аларды көздүн карегиндей сактоого аракет кылабыз. Анан албетте гидроэнергетика тармагы биздин өкмөттүн көңүл чордонунда тура турган тармак болмокчу.
- Центерра менен түзүлгөн жаңы келишимге ылайык эми Кыргызстанга Кумтөрдүн 60 миллиондой акциясы таандык болмокчу. Бул байлыкты өкмөт кантип башкарганы жатат? Экономиканын өнүгүүсү үчүн алар канчалык деңгээлде майнаптуу пайдаланылат?
- Албетте биринчи кезекте Центерра менен түзүлгөн жаңы келишимди парламенте ратификация кылып алышыбыз керек. Мен өкмөттү Жогорку Кеңеш бул маселеде колдоого алат деп ишенем. Анткени биздин республика үчүн бул өтө чоң байлык, акциялардын бүгүнкү баасы менен эле эсептегенде ал 800 млн. доллар каражат. Албетте, келечекте акциялардын баасы мындан ары дагы өсөт деп ишенем. Кантип пайданууга келе турган болсок – биз ал акцияларды өлкөнү өнүктүрүү фондусу аркылуу башкарабыз. Жана аны мамлекеттик деңгээлдеги ири-ири долбоорлорго салабыз.
- Ал каражаттарды ким кантип башкарат?
- Өнүктүрүү фонду менен. Анын Көзөмөл кеңеши болот, менин оюмча, аны президент башкарышы керек, анткени бул өтө олуттуу маселе. Ал эми акцияларды башкаруучу бир киши болот, ал киши болсо президентке түздөн-түз баш ийет. Ал эми фонддун кайсы багытта иштээри тууралуу өкмөт биз өз сунуштарыбызды берип турабыз. Мындан тышкары акциянын бир бөлүгүн фондулук биржа аркылуу элге сатсакпы деген сунуш-пикирлер бар. Башкача айтканда, элдин өзү элдин байлыгын башкарууга түздөн-түз аралашкандай болот. Кыргызстандын жарандары бул долбоордун акционерлери болуп, анын өнүгүшүн көрүп, ошол эле маалда жоопкерчилигин дагы өздөрү сезгендей болсо деген сунуштар айтылып атат.
- Ал эми башка бир алтын кени Жерүй боюнча кандай пландарыңыз бар? «Глобал голд» компаниясы менен ишти уланта береби кыргыз өкмөтү?
- Менин дайындалганыма 2 гана күн болду. Мен Жерүйдү иштетип жаткан компаниялардын өкүлдөрү менен азырынча жолугуп, сүйлөшө элекмин. Албетте, мага ал жактагы абал боюнча маалыматтарды беришти. Эми Жаңы жылдан кийин ал компаниялардын жетекчилиги менен жолугуп, сүйлөшүүлөрдү өткөрөбүз.
- Сыртта кыш кычырап турат, азыр көпчүлүк кыргызстандыктарды газ эмдиги жылы болобу, болсо баасы канча болот деген суроо катуу кызыктырып жатат. Өзбекстан менен газ боюнча сүйлөшүүлөр аяктадыбы?
- Буга чейин газдын баасы боюнча өтө этият айтып келгем. Бирок бүгүн мен ал маалыматты так айта алам. Газ боюнча Өзбекстан менен сүйлөшүүлөр сентябрдан бери жүргүзүлүп келген. Өзбек тарап миң кубометр газ үчүн 185 доллар сурады. Сүйлөшүүлөр оор болду. Мен бүгүн газ боюнча келишимге кол коюлат го деп турам. «Кыргызгаздын» жетекчиси ал документке кол коюш үчүн Ташкенге кетти. Эми биз Өзбекстандан газдын миң кубометрин 140-145 доллардан сатып алабыз. Орусия болсо ушул эле өзбек газын 160 доллардан алуу боюнча келишимге кол койду. Ошентип биздин баа сунуш кылынган баалардын ичинен өтө кымбаты эмес.
- Камбарата ГЭСтерин куруу иштери кандай абалда жүрүп жатат? Сиз бул жаатта буга чейин дагы иштеп келгенсиз да?
- Камбарата -1 ГЭСи боюнча азыр технико-экономикалык негиздерге чейинки долбоорлор иштелип жатат. Ал иштер 2008-жылдын декабрында гана аяктайт. Ал эми Камбарата-2 ГЭСи боюнча айта турган болсом – ал жерге техника сатылып алынды. Керектүү темир-тезектерди сатып алуу боюнча келишимдерге кол коюлду. Андан тышкары 78 миң тонна цементти сатып алууну сүйлөшүп койдук. Жумушчулардын шаарчасын кура баштадык, ашкана даяр болуп атат. Эң негизгиси – Бурийский ГЭСинде – Орусияда иштеп аткан кыргызстандык 100дөн ашуун ГЭС адистери Камбаратага кайтып келишти. Чилденин күчү кайтып, март айы башпактаганда биз ишти кызытабыз. Иш негизинен өзүбүздүн күчүбүз менен жүрүп атат. Бирок ишти тездетиш максатында, өзгөчө жер астындагы иштерди ылдамдатыш үчүн казактсандык, орусиялык адистерге кайрылып атабыз.
- Премьер мырза, Кыргызстан кайсы мамлекеттер менен экономикалык кызматташтыгын арттырыш керек деген ойдосуз?
- Кыргызстан бир-эки мамлекет менен эле чектелип калбаш керек. Өз ара пайдалуу сунуштарды айткан баардык тараптар менен кызматташа беришибиз зарыл. Албетте, биздин негизги өнөктөштөрүбүз болуп Казакстан менен Орусия кала бермекчи. Анткени бул деген биздин айылчарба продукцияларыбыздын кенен базары. Биз дагы алардын күч-кубатына муктажбыз. Биз ошондой эле ынтымак-ырашкерликтеги мамилени Өзбекстан менен дагы түзүшүбүз керек. Шанхай кызматташтык уюму дагы бар. Кыргызстан – Борбор Азиядагы кичинекей мамлекеттердин бири, ошол себептен биз баардык тараптар менен жемиштүү иштей беребиз. Кыргызстандын экономиканы көтөрсөм деген тилеги чоң, ошондон улам баардык биз менен кызматташкысы келген мамлекеттер менен мамиле түзөбүз.
- Жаңы Салык кодекси качан кабыл алынат, ага ылайык карапайым элдин жүгү жеңилдейби?
- Бул мыйзам долбоору Жогорку Кеңешке биринчилерден болуп сунушталганы турат. Эң негизгиси Салык кодекси баардык элге түшүнүктүү болуп, кайчы талкуу, карама-каршылыктары жок болсо деп эсептейм. Ага жараша биздин ишкерлердин иши алга жылууга тийиш. Ишкерлердин айрым салыктарын азайталы деп жатабыз. Анын аркасында салык алына турган жаңы булактарды ачышыбыз керек. Менин оюмча бул Салык кодекси ишкерлердин колу-жолун ачышы керек.
- Премьер мырза, акыркы суроом – мамлекеттик тилди үйрөнүп жатасызбы? Сиз бул кызматка дайындалганда сиздин кыргыз тилди билбегениңиз тууралуу маалыматтар айтылды?
- Мен министр кезимде мамлекеттик тилди окуп-үйрөнүүгө күн сайын бир сааттан убакыт бөлүп келгем. Азыр болсо убактым тарый баштады, ошентсе дагы мен тилди үйрөнүүгө аракет кылып атам. Мен үчүн бул өтө маанилүү. Мен албетте чоң-чоң докладдарды илимий тилде окуй албайм, андай деңгээлге жетишим кыйын го, бирок мен тилди карапайым эл менен сүйлөшүп, пикир алышуу максатында окуп атам. Бул өтө маанилүү, мен ал максатыма жетем деп ойлойм.
Маектешкен Кубат Оторбаев, Бишкек
- Менин дайындалышым боюнча басма сөздө, интернетте ар кандай маалыматтар болду. Ачык айтканда ишемби күнгө чейин, 24-декабрга чейин менин премьер-министрликке көрсөтүлүп жатканым мага белгисиз болду. «Ак жол» партиясынын жыйыны алдында менин өкмөт башчылыкка көрсөтүлүп жатканым белгилүү болду. Андан соң президент Курманбек Салиевич менен жолуктум. Менин Максим Бакиев менен болгон мамилеме келе турган болсок, аны менен болгон мамилемди мен достук же жолдоштук мамиле деп айта албайм. Албетте калган министрлер кандай деңгээлде тааныса мен деле Максимди президент Курманбек Бакиевдин баласы катары тааныйм. Бирок андан тышкары аны менен менин достук же жолдоштук мамилем жок.
- Мына кечээ гана министрлердин жаңы кабинети белгилүү болду. Өкмөт кайсы критерийлердин негизинде куралды?
- Апрель айында өкмөт кандай түзүмдө жана курамда болсо, ошону сактоого аракет кылдым. Анткени баардык эле министрлер 6 айдын ичинде өзүн көрсөтүүгө жетише алышкан жок. Ошол эле маалда жылдын жыйынтыгы да иш жакшы эле жүргөнүн көргөздү. Ошентсе дагы өкмөттө айрым өзгөрүүлөр болду. Алсак, көптөн бери Өнөржай жана соода министрлиги майнаптуу иштей албай келген. Ошол себептен мен Акылбек Жапаровдун дарамет - тажрыйбасын, беттегинен кайтпаган максаткөйлүгүн эске алып аны бул кызматка сурандым. Анткени, бул жерде анализ, чоң тажрыйба керек болуп жатат.
- Кыргызстан КМШнын көпчүлүк мамлекеттеринен экономикалык өнүгүүнүн көрсөткүчтөрү боюнча артта калган. Мына менин колумда турган статмаалыматтар боюнча, Кыргызстан өнөржайынын өнүгүү темпи боюнча артынан санаганда төртүнчү орунда. Ушундан улам менин суроом – кайсы тармактарга сиз артыкчылык бериш керек деп ойлойсуз?
- Мен сиз мисалга тарткан маалыматтар менен макулмун. Ошентсе дагы биздин республика башка бир айрым мамлекеттерге окшоп газ, мунай сыяктуу жаратылыш байлыктарына ээ эмес. А ал өлкөлөр болсо ошол кенбайлыктарынын эсебинен Ички дүң продукциясын өнүктүрүп, казынасын толтуруп жатат. Бизде тилекке каршы, андай мүмкүнчүлүктөр жок. Бизде башка байлыктар бар, бул – биринчиден, асыл адамдарыбыз. Мыкты кадрларыбызга, интеллектуалдарыбызга таянышыбыз керек. Ошол себептен биз бир нече тармактарда катуу иштешибиз зарыл. Мисалы, айыл чарбасында. Кайра ишететип, өндүрүү аркасында айылчарбасын көтөрүп, көпчүлүк кыргызстандыктардын жашоо-турмушун жакшыртуу керек. Албетте, биз тоо-кен өндүрүшүнө жана минералдык кен байлыктарды казууга басым жасайбыз. Ошондой эле туризмди өнүктүрүүгө көңүл бурабыз. Азыр биз Орто Азиядагы бейиштей эле кооз жерде жашап жатабыз. Бизде жаратылыштын көз жоосун алган жерлери көп. Ошол эле маалда биз аларды көздүн карегиндей сактоого аракет кылабыз. Анан албетте гидроэнергетика тармагы биздин өкмөттүн көңүл чордонунда тура турган тармак болмокчу.
- Центерра менен түзүлгөн жаңы келишимге ылайык эми Кыргызстанга Кумтөрдүн 60 миллиондой акциясы таандык болмокчу. Бул байлыкты өкмөт кантип башкарганы жатат? Экономиканын өнүгүүсү үчүн алар канчалык деңгээлде майнаптуу пайдаланылат?
- Албетте биринчи кезекте Центерра менен түзүлгөн жаңы келишимди парламенте ратификация кылып алышыбыз керек. Мен өкмөттү Жогорку Кеңеш бул маселеде колдоого алат деп ишенем. Анткени биздин республика үчүн бул өтө чоң байлык, акциялардын бүгүнкү баасы менен эле эсептегенде ал 800 млн. доллар каражат. Албетте, келечекте акциялардын баасы мындан ары дагы өсөт деп ишенем. Кантип пайданууга келе турган болсок – биз ал акцияларды өлкөнү өнүктүрүү фондусу аркылуу башкарабыз. Жана аны мамлекеттик деңгээлдеги ири-ири долбоорлорго салабыз.
- Ал каражаттарды ким кантип башкарат?
- Өнүктүрүү фонду менен. Анын Көзөмөл кеңеши болот, менин оюмча, аны президент башкарышы керек, анткени бул өтө олуттуу маселе. Ал эми акцияларды башкаруучу бир киши болот, ал киши болсо президентке түздөн-түз баш ийет. Ал эми фонддун кайсы багытта иштээри тууралуу өкмөт биз өз сунуштарыбызды берип турабыз. Мындан тышкары акциянын бир бөлүгүн фондулук биржа аркылуу элге сатсакпы деген сунуш-пикирлер бар. Башкача айтканда, элдин өзү элдин байлыгын башкарууга түздөн-түз аралашкандай болот. Кыргызстандын жарандары бул долбоордун акционерлери болуп, анын өнүгүшүн көрүп, ошол эле маалда жоопкерчилигин дагы өздөрү сезгендей болсо деген сунуштар айтылып атат.
- Ал эми башка бир алтын кени Жерүй боюнча кандай пландарыңыз бар? «Глобал голд» компаниясы менен ишти уланта береби кыргыз өкмөтү?
- Менин дайындалганыма 2 гана күн болду. Мен Жерүйдү иштетип жаткан компаниялардын өкүлдөрү менен азырынча жолугуп, сүйлөшө элекмин. Албетте, мага ал жактагы абал боюнча маалыматтарды беришти. Эми Жаңы жылдан кийин ал компаниялардын жетекчилиги менен жолугуп, сүйлөшүүлөрдү өткөрөбүз.
- Сыртта кыш кычырап турат, азыр көпчүлүк кыргызстандыктарды газ эмдиги жылы болобу, болсо баасы канча болот деген суроо катуу кызыктырып жатат. Өзбекстан менен газ боюнча сүйлөшүүлөр аяктадыбы?
- Буга чейин газдын баасы боюнча өтө этият айтып келгем. Бирок бүгүн мен ал маалыматты так айта алам. Газ боюнча Өзбекстан менен сүйлөшүүлөр сентябрдан бери жүргүзүлүп келген. Өзбек тарап миң кубометр газ үчүн 185 доллар сурады. Сүйлөшүүлөр оор болду. Мен бүгүн газ боюнча келишимге кол коюлат го деп турам. «Кыргызгаздын» жетекчиси ал документке кол коюш үчүн Ташкенге кетти. Эми биз Өзбекстандан газдын миң кубометрин 140-145 доллардан сатып алабыз. Орусия болсо ушул эле өзбек газын 160 доллардан алуу боюнча келишимге кол койду. Ошентип биздин баа сунуш кылынган баалардын ичинен өтө кымбаты эмес.
- Камбарата ГЭСтерин куруу иштери кандай абалда жүрүп жатат? Сиз бул жаатта буга чейин дагы иштеп келгенсиз да?
- Камбарата -1 ГЭСи боюнча азыр технико-экономикалык негиздерге чейинки долбоорлор иштелип жатат. Ал иштер 2008-жылдын декабрында гана аяктайт. Ал эми Камбарата-2 ГЭСи боюнча айта турган болсом – ал жерге техника сатылып алынды. Керектүү темир-тезектерди сатып алуу боюнча келишимдерге кол коюлду. Андан тышкары 78 миң тонна цементти сатып алууну сүйлөшүп койдук. Жумушчулардын шаарчасын кура баштадык, ашкана даяр болуп атат. Эң негизгиси – Бурийский ГЭСинде – Орусияда иштеп аткан кыргызстандык 100дөн ашуун ГЭС адистери Камбаратага кайтып келишти. Чилденин күчү кайтып, март айы башпактаганда биз ишти кызытабыз. Иш негизинен өзүбүздүн күчүбүз менен жүрүп атат. Бирок ишти тездетиш максатында, өзгөчө жер астындагы иштерди ылдамдатыш үчүн казактсандык, орусиялык адистерге кайрылып атабыз.
- Премьер мырза, Кыргызстан кайсы мамлекеттер менен экономикалык кызматташтыгын арттырыш керек деген ойдосуз?
- Кыргызстан бир-эки мамлекет менен эле чектелип калбаш керек. Өз ара пайдалуу сунуштарды айткан баардык тараптар менен кызматташа беришибиз зарыл. Албетте, биздин негизги өнөктөштөрүбүз болуп Казакстан менен Орусия кала бермекчи. Анткени бул деген биздин айылчарба продукцияларыбыздын кенен базары. Биз дагы алардын күч-кубатына муктажбыз. Биз ошондой эле ынтымак-ырашкерликтеги мамилени Өзбекстан менен дагы түзүшүбүз керек. Шанхай кызматташтык уюму дагы бар. Кыргызстан – Борбор Азиядагы кичинекей мамлекеттердин бири, ошол себептен биз баардык тараптар менен жемиштүү иштей беребиз. Кыргызстандын экономиканы көтөрсөм деген тилеги чоң, ошондон улам баардык биз менен кызматташкысы келген мамлекеттер менен мамиле түзөбүз.
- Жаңы Салык кодекси качан кабыл алынат, ага ылайык карапайым элдин жүгү жеңилдейби?
- Бул мыйзам долбоору Жогорку Кеңешке биринчилерден болуп сунушталганы турат. Эң негизгиси Салык кодекси баардык элге түшүнүктүү болуп, кайчы талкуу, карама-каршылыктары жок болсо деп эсептейм. Ага жараша биздин ишкерлердин иши алга жылууга тийиш. Ишкерлердин айрым салыктарын азайталы деп жатабыз. Анын аркасында салык алына турган жаңы булактарды ачышыбыз керек. Менин оюмча бул Салык кодекси ишкерлердин колу-жолун ачышы керек.
- Премьер мырза, акыркы суроом – мамлекеттик тилди үйрөнүп жатасызбы? Сиз бул кызматка дайындалганда сиздин кыргыз тилди билбегениңиз тууралуу маалыматтар айтылды?
- Мен министр кезимде мамлекеттик тилди окуп-үйрөнүүгө күн сайын бир сааттан убакыт бөлүп келгем. Азыр болсо убактым тарый баштады, ошентсе дагы мен тилди үйрөнүүгө аракет кылып атам. Мен үчүн бул өтө маанилүү. Мен албетте чоң-чоң докладдарды илимий тилде окуй албайм, андай деңгээлге жетишим кыйын го, бирок мен тилди карапайым эл менен сүйлөшүп, пикир алышуу максатында окуп атам. Бул өтө маанилүү, мен ал максатыма жетем деп ойлойм.
Маектешкен Кубат Оторбаев, Бишкек