Айгүл Жунушалиева, Бишкек Айрым маалыматтар боюнча, ушул тапта өлкөдө турак жайын жакшыртууга муктаж үй бүлөлөрдүн саны 166 миңдин тегерегинде.19 минден ашуун үй бүлө жатакана жана ижарада турат, ал эми 2 минден көбүрөөгу ана - мына урай турган, эски тамдарда жашоого мажбур. Өзгөчө борбор калаада турак жай маселеси өтө курч. Акыркы мезгилде калк арасында ипотекалык кредит өз тамырын жайылта баштаган, бирок аны өнүгүшүндө да көйгөйлөр бир топ.
Аскар Айылчиев үйлөнүп,эки балалуу болсо да ижарадан ижара алмаштырып, көчүп конуп жүрүүгө мажбур.Үй алууга каражат жетпейт.Ошондуктан Аскат бир канча убакыттан бери ипотекалык кредит алууну ойлонуп, анын шарттарын изилдеп көрүп, мындай жол менен дагы үйгө жете албасына көзү жетти.
- Изилдеп көрсөм ипотекалык кредит 20 пайыз менен 3 же 5 эле жылга берилет экен. Албетте бул өтө оор шарттар. Иши кылып ипотекага жетүү кыйын,- деп ийин куушурат Аскар Айылчиев.
Өлкөдө акыркы 4 жыл ичинде ипотекалык кредит берүүчүү коммерциялык банктар ачылып, атайын фонддор түзүлгөн. “Халк” банкынын кардарларды тейлөө бөлүм башчысы Мират Сатымкулов ипотекалык кредит берүү шарттары тууралуу төмөнкулөрдү айтат.
“Биз ипотекалык кредитти 5 жылга чейин беребиз. Ал эми учурда биз жеңил кредит дегенди киргиздик. Ал кредит 10 жылга чейинки мөөнөткө берилет.Кардар үйдүн баасынын 30 пайызын банкка төгүп, калганын 10 жыл ичинде акырындап төлөй берет».
Мамлекеттик кызматкер Бакыт аттуу жигит болсо өткөн жылы ипотекалык кредит аркылуу үй алган. Бакыт ипотеканын оң жана терс жактары тууралуу төмөнкүлөрдү айтат.
”Мен айына 20 пайыз менен ипотекалык кредит алдым. Коңшу Казакстанда 7-8 гана пайыз экен. Ал эми ай сайын ушунча пайызды төлөө, албетте, оор. Жакшы жагы 5 жыл бою ошол алган үйдү өзүмдүкү деп жашайсың. Бирок кредитти төлөй албай калсаң, банк тамыңды акырын алып коет”.
Адистердин айтымында өлкөдө ипотеканын жакшы өнүкпөй жатышынын бирден бир себеби - сөз болуп жаткан кредитти берүүнүн бирдиктүү механизми иштелип чыккан эмес.
Адилет министринин милдетин аткаруучу Марат Кайыповдун айтымында, ипотеканын өнүгүшүнө өлкөдөгү саясий абал тоскоол болууда:
” Кыргызстанда ипотекалык кредиттин жанданбай калганынын башкы себеби - мамлекеттеги саясий абалдын туруксуздугу. 2000-жылдан тарта саясий опурталдуу шарттарда жашап келдик, ошондуктан чет элдик инвесторлор тайсалдап атышат. Эгерде мамлекет ишкерлерди басып, аларды кыйнабай, тескерисинче мыйзамдуу түрдө иш алып барууга шарт түзүп берсе, ипотека өнүгө алат эле”
Коммерциялык банктар берчү ипотекалык кредитти алууга жарандардын көбүнүн алы жетпейт. Андыктан Кыргызстанда социалдык, башкача айтканда орто жашагандар үчүн жеңилдетилген шарттар менен ипотека берүү маселеси эчак бышып жетилген. Муну ишке ашыруу үчүн 2 жыл мурда атайын фонд түзүлүп, чет элдик инвестициялардын жардамы менен Жал кичирайонунан көп кабаттуу үйлөр тургузула баштаган. Ал арада ыңклап болуп, инвесторлор каражатын артка кайрып алып, айтор социалдык ипотеканын тагдыры чечилбеген бойдон калган эле. Эми болсо бул иште аз - аздан жылыштар байкала баштады.
“Жалдагы үйлөрдү курууга башында 17млн акча бөлунгөн эле, бирок ортодо ынклап болуп, инвесторлор акчасын кайрып алып, иш токтоп калган. Эми өкмөт, Жогорку Кенеш менен сүйлөөшүүлөр жүрүп жатат. Биз көп эле инвесторлорду таптык, бирок алардын көбү саясий кырдаалдан чочуркап жатышат. Ал эми биз социалдык ипотека 4-7 пайыз менен10-15 жылга чейин берилсе деп аракеттенип жатабыз”,- дейт Социалдык ипотека боюнча иш алып баруучу “Турак Жай” федерациясынын аппарат жетекчиси Лира Усубалиева.
Социалдык ипотекага, адистердин айтымында, өз турак жайы жок, туруктуу кирешеси бар кыргыз жараны ээ боло алат.
- Изилдеп көрсөм ипотекалык кредит 20 пайыз менен 3 же 5 эле жылга берилет экен. Албетте бул өтө оор шарттар. Иши кылып ипотекага жетүү кыйын,- деп ийин куушурат Аскар Айылчиев.
Өлкөдө акыркы 4 жыл ичинде ипотекалык кредит берүүчүү коммерциялык банктар ачылып, атайын фонддор түзүлгөн. “Халк” банкынын кардарларды тейлөө бөлүм башчысы Мират Сатымкулов ипотекалык кредит берүү шарттары тууралуу төмөнкулөрдү айтат.
“Биз ипотекалык кредитти 5 жылга чейин беребиз. Ал эми учурда биз жеңил кредит дегенди киргиздик. Ал кредит 10 жылга чейинки мөөнөткө берилет.Кардар үйдүн баасынын 30 пайызын банкка төгүп, калганын 10 жыл ичинде акырындап төлөй берет».
Мамлекеттик кызматкер Бакыт аттуу жигит болсо өткөн жылы ипотекалык кредит аркылуу үй алган. Бакыт ипотеканын оң жана терс жактары тууралуу төмөнкүлөрдү айтат.
”Мен айына 20 пайыз менен ипотекалык кредит алдым. Коңшу Казакстанда 7-8 гана пайыз экен. Ал эми ай сайын ушунча пайызды төлөө, албетте, оор. Жакшы жагы 5 жыл бою ошол алган үйдү өзүмдүкү деп жашайсың. Бирок кредитти төлөй албай калсаң, банк тамыңды акырын алып коет”.
Адистердин айтымында өлкөдө ипотеканын жакшы өнүкпөй жатышынын бирден бир себеби - сөз болуп жаткан кредитти берүүнүн бирдиктүү механизми иштелип чыккан эмес.
Адилет министринин милдетин аткаруучу Марат Кайыповдун айтымында, ипотеканын өнүгүшүнө өлкөдөгү саясий абал тоскоол болууда:
” Кыргызстанда ипотекалык кредиттин жанданбай калганынын башкы себеби - мамлекеттеги саясий абалдын туруксуздугу. 2000-жылдан тарта саясий опурталдуу шарттарда жашап келдик, ошондуктан чет элдик инвесторлор тайсалдап атышат. Эгерде мамлекет ишкерлерди басып, аларды кыйнабай, тескерисинче мыйзамдуу түрдө иш алып барууга шарт түзүп берсе, ипотека өнүгө алат эле”
Коммерциялык банктар берчү ипотекалык кредитти алууга жарандардын көбүнүн алы жетпейт. Андыктан Кыргызстанда социалдык, башкача айтканда орто жашагандар үчүн жеңилдетилген шарттар менен ипотека берүү маселеси эчак бышып жетилген. Муну ишке ашыруу үчүн 2 жыл мурда атайын фонд түзүлүп, чет элдик инвестициялардын жардамы менен Жал кичирайонунан көп кабаттуу үйлөр тургузула баштаган. Ал арада ыңклап болуп, инвесторлор каражатын артка кайрып алып, айтор социалдык ипотеканын тагдыры чечилбеген бойдон калган эле. Эми болсо бул иште аз - аздан жылыштар байкала баштады.
“Жалдагы үйлөрдү курууга башында 17млн акча бөлунгөн эле, бирок ортодо ынклап болуп, инвесторлор акчасын кайрып алып, иш токтоп калган. Эми өкмөт, Жогорку Кенеш менен сүйлөөшүүлөр жүрүп жатат. Биз көп эле инвесторлорду таптык, бирок алардын көбү саясий кырдаалдан чочуркап жатышат. Ал эми биз социалдык ипотека 4-7 пайыз менен10-15 жылга чейин берилсе деп аракеттенип жатабыз”,- дейт Социалдык ипотека боюнча иш алып баруучу “Турак Жай” федерациясынын аппарат жетекчиси Лира Усубалиева.
Социалдык ипотекага, адистердин айтымында, өз турак жайы жок, туруктуу кирешеси бар кыргыз жараны ээ боло алат.