Нарын АЙЫП, Прага Акыркы мезгилде Орусия жана Казакстанда өндүрүлгөн мунай менен газды эл аралык базарга чыгаруу маселеси айланасында көп сөз болууда. Оюнга акыркы жылдарда Кытай менен Жапония да кошулду.
Орусиянын мунайы негизинен куур аркылуу Кара деңиз боюндагы Новороссийск портуна жеткирилип, андан ары танкерлер менен ар башка мамлекеттерге деңиз аркылуу кетет. Азербайжандын мунайы дагы мурда Чеченстан аркылуу өткөн куур менен Новороссийскке келчү, жакында болсо Бакы-Тбилиси-Жейхан кууру жаткырылды жана азери мунайы эми эл аралык базарга Орусиясыз чыгууга мүмкүнчүлүк алды.
Казакстандын мунайы дагы негизинен орусиялык куурлар аркылуу Новороссийскке келет. Батыш мамлекеттери жана өзгөчө АКШ Казакстан менен көптөн бери татаал сүйлөшүү жүргүзүп келет, Каспий деңизинин казак жээгинен деңиздин түбү аркылуу куур жаткырылса, аны Бакы шаарына алып келсе болот жана андан ары ал Бакы-Тбилиси-Жейхан кууру аркылуу Жер ортолук деңиздеги портко Орусиясыз жетиши мүмкүн.
Орусия өзүнүн куур монополиясын саясий максатта пайдаланууда, ошондуктан Казакстан менен Азербайжандын мунайы эл аралык базарга көз карандысыз жол менен чыкса, Маскөөнүн да таасири азаят, бул эки мамлекеттин эгемендүүлүгү да күчөш керек.
Орусиянын Сибирде өндүрүлгөн мунайы мурда негизинен Батыш мамлектетерине кетчү, акыркы мезгилде болсо Кытайдын экономикасы эбегейсиз өнүккөндүктөн, Чыгыш тарапка дагы куур жаткыруу маселеси чыкты. Жана бул маселеде Кытай менен Жапония атаандаш болуп калууда.
1998-жылы Орусиянын ЮКОС компаниясы Кытай менен келишим түзүп, Орусиянын Ангарск шаарынан Кытайын Дациг калаасына чейин узундугу 2260 чакырым келген куур жаткырууга макулдашкан. Бирок кийин Орусия менен Жапония ортосунда 2003-жылдын январында бийик жолугушуу өткөрүлгөндөн кийин, Ангарск шаарынан Алыскы Чыгыштагы Находка портуна чейин куур жаткыруу келишими түзүлгөн, анын негизги кардары Жапония болуп калган жана куурдун жалпы узундугу 4200 чакырым болмок.
Бирок 2005-жылдын апрелинде Маскөө - ал куур алгач Кытайдын Дациг шаарына чейин жетип, андан кийин гана Находка жакка бурулат деп жарыялады. Ошондуктан бул маселеде Бээжин менен Токио атаандашып, улам бири жеңип жатат.
Казакстандан Кытайга кете турган мунай үчүн дагы куурлар жаткырыла баштады. Биринчи сүйлөшүүлөр 1997-жылы башталган, ишке болсо тараптар 2004-жылдын сентябрында киришкен, 2005-жылдын аягына карата ал куурдун 960 чакырымы жаткырылды. Анын жалпы узундугу 3000 чакырым болот деп пландалган, долбоор 2011-жылы бүтөт деп болжолдонууда.
Казакстанда өндүрүлгөн мунайдын 70 пайызы азыр дүйнөлүк базарга орус куурлары аркылуу чыгат, ошондуктан Кытайга курулуп жаткан жолдор дагы Казакстандын экономикалык жактан көз карандысыздыгын күчөтүүгө салым кошот деп айтылууда.
Казакстандын мунайы дагы негизинен орусиялык куурлар аркылуу Новороссийскке келет. Батыш мамлекеттери жана өзгөчө АКШ Казакстан менен көптөн бери татаал сүйлөшүү жүргүзүп келет, Каспий деңизинин казак жээгинен деңиздин түбү аркылуу куур жаткырылса, аны Бакы шаарына алып келсе болот жана андан ары ал Бакы-Тбилиси-Жейхан кууру аркылуу Жер ортолук деңиздеги портко Орусиясыз жетиши мүмкүн.
Орусия өзүнүн куур монополиясын саясий максатта пайдаланууда, ошондуктан Казакстан менен Азербайжандын мунайы эл аралык базарга көз карандысыз жол менен чыкса, Маскөөнүн да таасири азаят, бул эки мамлекеттин эгемендүүлүгү да күчөш керек.
Орусиянын Сибирде өндүрүлгөн мунайы мурда негизинен Батыш мамлектетерине кетчү, акыркы мезгилде болсо Кытайдын экономикасы эбегейсиз өнүккөндүктөн, Чыгыш тарапка дагы куур жаткыруу маселеси чыкты. Жана бул маселеде Кытай менен Жапония атаандаш болуп калууда.
1998-жылы Орусиянын ЮКОС компаниясы Кытай менен келишим түзүп, Орусиянын Ангарск шаарынан Кытайын Дациг калаасына чейин узундугу 2260 чакырым келген куур жаткырууга макулдашкан. Бирок кийин Орусия менен Жапония ортосунда 2003-жылдын январында бийик жолугушуу өткөрүлгөндөн кийин, Ангарск шаарынан Алыскы Чыгыштагы Находка портуна чейин куур жаткыруу келишими түзүлгөн, анын негизги кардары Жапония болуп калган жана куурдун жалпы узундугу 4200 чакырым болмок.
Бирок 2005-жылдын апрелинде Маскөө - ал куур алгач Кытайдын Дациг шаарына чейин жетип, андан кийин гана Находка жакка бурулат деп жарыялады. Ошондуктан бул маселеде Бээжин менен Токио атаандашып, улам бири жеңип жатат.
Казакстандан Кытайга кете турган мунай үчүн дагы куурлар жаткырыла баштады. Биринчи сүйлөшүүлөр 1997-жылы башталган, ишке болсо тараптар 2004-жылдын сентябрында киришкен, 2005-жылдын аягына карата ал куурдун 960 чакырымы жаткырылды. Анын жалпы узундугу 3000 чакырым болот деп пландалган, долбоор 2011-жылы бүтөт деп болжолдонууда.
Казакстанда өндүрүлгөн мунайдын 70 пайызы азыр дүйнөлүк базарга орус куурлары аркылуу чыгат, ошондуктан Кытайга курулуп жаткан жолдор дагы Казакстандын экономикалык жактан көз карандысыздыгын күчөтүүгө салым кошот деп айтылууда.