Белгилүү түркмөн жазуучусу Рахим Эсеновго кечээ (шейшембиде) ПЕН ийриминин Америкалык борборунун Барбара Голдсмит атындагы «Жазуу Эркиндиги Сыйлыгы» тапшырылды. Түркмөн диссиденти, «Азаттыктын» кабарчысы жана романист катары маалым Эсенов мырзага сыйлык тапшыруу аземи Нью-Йорктогу Жаратылыш тарыхынын америкалык музейинин салтанат залында өттү. Расмий Ашыгабат эл аралык коомчулуктун талабынан улам жазуучу карыяны үй камагынан чет өлкөгө чыгарууга мажбур болду.
79 жаштагы жазуучу карыя бул сыйлыкты алуу аземине келээр-келбеси акыркы күндөргө чейин так болбой турду. Сапармурат Ниязовдун режими АКШнын жана ЕККУнун чакырыгы жана кысымы астында гана жазуучуга чет өлкөгө чыгууга уруксат берди.
Бир катар даңазалуу жазуучулар жыйылган шаан-шөкөткө катышкандардын арасында айтылуу британ жазуучусу Салман Рушди, бир катар маалымат каражаттарынын өкүлдөрү, “Эркин Европа-Азаттык үналгысынын президентинин милдетин аткаруучу Жеф Тримбл жана башка коноктор болду.
Сыйлык тапшыруу аземинде Рахим Эсенов мырза Пен ийриминин Америкалык борборунун мүчөлөрүнө терең ыраазычылык билдирди. Бул борбордун Барбара Голдсмит атындагы “Жазуу Эркиндиги Сыйлыгы» сөз эркиндиги үчүн куугунтукка кабылган белгилүү калемгерлерге тапшырылчу кадыр-барктуу сыйлык.
Эсенов мырза өзүн колдогон калемдештеринин арасында болгонуна өзүн бактылуу сезип турганын айтты:
- Сиздерге убакыт таап, мени угуу үчүн бул жакка келгениңиздер үчүн чоң ыракмат айткым келет.
Түркмөн жазуучусу Эсенов калемдештери менен баарлашуу, алардын жүзүн, жылмаюусун көрүп, дидарлашуу томдорго тете тураарын белгиледи.
20дан ашуун китептин автору болгон Рахим Эсеновдун “Таажычан мусаапыр” аттуу романы Түркмөнбашынын ачуусун келтирип, бул китепке 1997-жылы тарыхый окуяларды бурмалаган зыяндуу чыгарма катары тыйуу салынган. Автор болсо жергиликтүү көшөкөрлөрү “пайгамбардан кийинки эле чыгаан инсан” катары мактаган президент Ниязовдун китепке өзгөртүү киргизүү сунушун четке каккан.
2004-жылы февралда Эсенов инсулттун айынан ооруканага жаткан чагында, бийликтер аны убактылуу абакка салганы маалым.
- Алар замбил алып келишти да, мени ага салмакчы болушту. Мен аларга “замбилге жатууну каалабайм” деп айттым. Алар “сиз оорулуусуз, замбилге жатыңыз” дегенде, мен англис макалын эске салдым: “Баш алынган соң, баш өзүнүн чачы кандайча таралганын айтып арызданбайт”, - деп Эсенов карыя ооруканадан полиция унаасына кантип өз алдынча чыгып бергенин эскерген жайы бар.
Эми, мухиттин ары жагындагы калемдештеринин урмат-сыйын көргөн соң, Рахим Эсенов өзүнүн “Таажычан мусаапыр” романынын баш каарманы Байрам Хандын турмушка байистүү мамилеси азыркы заманга да ылайык экенин баса белгиледи:
- Америкада адам заты, алардын кара, ак, сары түсүнө карабастан, чоң үйбүлөдөгү бир туугандардай ынтымакта жашап жатканын көрсөк, ал эми Байрам Хан өзүнүн ишмердүүлүгүндө диний сабырдуулуктун өрнөгүн көрсөткөн. Ал жөөт синагогу, христиан ыбаадатканасы же мусулман мечити деп айырмалап отурган эмес. Ал үчүн бир гана Кудай бар жана баарыбыз тең Адам Ата менен Обо Эненин урпактарыбыз.
Пен ийриминин Америкалык борбору Эсенов мырзага бул сыйлыкты ыйгарып жатып, жазуучуну үй камакка алган жана жүздөгөн диссиденттерди куугунтуктаган түркмөнстандык авторитардык режимге каршы өз үнүн кошту.
Бир катар даңазалуу жазуучулар жыйылган шаан-шөкөткө катышкандардын арасында айтылуу британ жазуучусу Салман Рушди, бир катар маалымат каражаттарынын өкүлдөрү, “Эркин Европа-Азаттык үналгысынын президентинин милдетин аткаруучу Жеф Тримбл жана башка коноктор болду.
Сыйлык тапшыруу аземинде Рахим Эсенов мырза Пен ийриминин Америкалык борборунун мүчөлөрүнө терең ыраазычылык билдирди. Бул борбордун Барбара Голдсмит атындагы “Жазуу Эркиндиги Сыйлыгы» сөз эркиндиги үчүн куугунтукка кабылган белгилүү калемгерлерге тапшырылчу кадыр-барктуу сыйлык.
Эсенов мырза өзүн колдогон калемдештеринин арасында болгонуна өзүн бактылуу сезип турганын айтты:
- Сиздерге убакыт таап, мени угуу үчүн бул жакка келгениңиздер үчүн чоң ыракмат айткым келет.
Түркмөн жазуучусу Эсенов калемдештери менен баарлашуу, алардын жүзүн, жылмаюусун көрүп, дидарлашуу томдорго тете тураарын белгиледи.
20дан ашуун китептин автору болгон Рахим Эсеновдун “Таажычан мусаапыр” аттуу романы Түркмөнбашынын ачуусун келтирип, бул китепке 1997-жылы тарыхый окуяларды бурмалаган зыяндуу чыгарма катары тыйуу салынган. Автор болсо жергиликтүү көшөкөрлөрү “пайгамбардан кийинки эле чыгаан инсан” катары мактаган президент Ниязовдун китепке өзгөртүү киргизүү сунушун четке каккан.
2004-жылы февралда Эсенов инсулттун айынан ооруканага жаткан чагында, бийликтер аны убактылуу абакка салганы маалым.
- Алар замбил алып келишти да, мени ага салмакчы болушту. Мен аларга “замбилге жатууну каалабайм” деп айттым. Алар “сиз оорулуусуз, замбилге жатыңыз” дегенде, мен англис макалын эске салдым: “Баш алынган соң, баш өзүнүн чачы кандайча таралганын айтып арызданбайт”, - деп Эсенов карыя ооруканадан полиция унаасына кантип өз алдынча чыгып бергенин эскерген жайы бар.
Эми, мухиттин ары жагындагы калемдештеринин урмат-сыйын көргөн соң, Рахим Эсенов өзүнүн “Таажычан мусаапыр” романынын баш каарманы Байрам Хандын турмушка байистүү мамилеси азыркы заманга да ылайык экенин баса белгиледи:
- Америкада адам заты, алардын кара, ак, сары түсүнө карабастан, чоң үйбүлөдөгү бир туугандардай ынтымакта жашап жатканын көрсөк, ал эми Байрам Хан өзүнүн ишмердүүлүгүндө диний сабырдуулуктун өрнөгүн көрсөткөн. Ал жөөт синагогу, христиан ыбаадатканасы же мусулман мечити деп айырмалап отурган эмес. Ал үчүн бир гана Кудай бар жана баарыбыз тең Адам Ата менен Обо Эненин урпактарыбыз.
Пен ийриминин Америкалык борбору Эсенов мырзага бул сыйлыкты ыйгарып жатып, жазуучуну үй камакка алган жана жүздөгөн диссиденттерди куугунтуктаган түркмөнстандык авторитардык режимге каршы өз үнүн кошту.