Бишкек райондор аралык соту «Кумтөр голд компани» ишканасынан жер салыгы үчүн 45 миллион сомдон ашык каражатты мамлекетке өндүрүү жөнүндө чечим чыгарды. Канадалык ишкана бул чечимди соттун кийинки инстанциялары аркылуу жандырууну максат кылууда.
Соттун чечиминде көрсөтүлгөнгө караганда, «Кумтөр голд компани» мамлекеттин райондук казынасына жер салыгы үчүн 45 591 763 сом, мындан тышкары соттук териштирүүлөргө кеткен чыгымдар үчүн 2 миллион сомдон ашык каражат төлөп бериши керек.
Доогер тараптын жүйөөсү боюнча Жетиөгүз районунун аймагында жайгашкан ишканадан түшкөн салыктын 90% райондун социалдык абалын жакшыртууга чыгымдалышы керек. Тескерисинче, ишкана 1994-жылдан бери ага берилген 10 миң 70 гектар жердин 4 миң 375 гектары үчүн гана айдоо жер катары ижара акысын төлөп келген. Ал эми өнөр жай аймагы саналган калган бөлүгү көз жаздымда калган. Мындай дооматты райондор аралык сот негиздүү деп тапты.
«Кумтөр голд» ишканасынын соттогу өкүлү Владимир Чернышов Жетөгүз райондук бийлик менен депутаттын дооматын негизсиз деп эсептейт. Анын айтымында,ишкана Кыргызстандын мыйзамдарынан кенедей да чегинген жери жок. Анын үстүнө бардык чыгымдарды эсепке алып туруп, ишкана алдын ала эле районго 185 миң доллар, облустук администрацияга 1 миллион доллар төлөп берген:
- 2000-жылга чейин бардыгы жайында болчу. Ижара үчүн акча төлөп келгенбиз. 2000-жылдан баштап эле салык төлөйсүңөр деген маселе көтөрүлдү. Эмне үчүн экенин түшүндүргөн киши жок. Доогер тарап ижара акысы боюнча келишимди өзгөртүү жөнүндө маселе көтөрүлгөндүгүн айтып жатат. Мындай болгон эмес. Болгону мырза Супатаев тарабынан (ошол кездеги райондук жетекчи) жер салыгын төлөшүңөр керек деген каттар болгон.
Канадалык ишкана биринчи инстанциянын чечимине чечимге макул болбой, Бишкек шаардык сотуна даттанууну чечти. Бул тууралуу ишкананын маалымат кызматы кабарлады.
Кыргызстандагы ири чет элдик ишканага каршы сот дооматынын чыгышын инвесторлорду чочута турган опурталдуу көрүнүш катары баалап, айрым утуулдар кабатыр пикирлерин билдире башташты. Депутат Кубанычбек Исабеков мындай тынчсызданууларга негиз жок. Анын айтымында өлкөгө «инвесторлор керек. Бирок, мыйзамды аткарып, өзү үчүн эле эмес, кыргыз элинин да кызыкчылыгын караган инвесторлор керек».
Белгилүү өндүрүшчү, экс-депутат Орозбек Дүйшеев канадалык инвесторлордун Кумтөрдөн кетишинен Кыргызстан эч нерсе уттурбайт деген ойдо:
- Азыр «Кумтөрдө» кыргыздын адистери жетиштүү. Алардын ишти алып кетүүгө толук мүмкүнчүлүгү бар. Азыр ишкана таза киреше берип аткан кези. Бул убакта өзүбүз башкарышыбыз керек. Анткени, башкы келишимде ушундай чечилген. Келерки жылдан баштап ишкананы өз колубузга алышыбыз керек.
«Кумтөр голд компани» акционердик коомунда азыр 1700 чамалаш адам иштеп, алар тарабынан болжол менен жылына 15 тоннага жакын алтын өндүрүлөт. Жыл өткөн сайын өндүрүлгөн алтындын көлөмү азайып баратат деп санаган жергиликтүү адистер муну канадалык ишкананын башкы макулдашуунун жер алдын казууга байланышкан жоболорун так аткарбай койгондугу менен байланыштырышат.
Бул аралыкта депутат Кубанычбек Исабеков «Кумтөр голд компани» ишканасынын Кыргызстандагы ишмердүүлүгүн парламенттин талкуусуна алып чыгууну көздөп жатат. Мындан тышкары экологиялык чыгымдар боюнча сотко өзүнчө доо арыз бериши күтүлүүдө.
Барскоон окуясында жабыркаган беш айылдын тургундары март окуясынан кийин нааразылык акциясын жандандырып, ал аркылуу экологиялык чыгымдар үчүн компенсация өндүрүүгө жетишкен. Муну адистер жетишсиз деп эсептешет.
Доогер тараптын жүйөөсү боюнча Жетиөгүз районунун аймагында жайгашкан ишканадан түшкөн салыктын 90% райондун социалдык абалын жакшыртууга чыгымдалышы керек. Тескерисинче, ишкана 1994-жылдан бери ага берилген 10 миң 70 гектар жердин 4 миң 375 гектары үчүн гана айдоо жер катары ижара акысын төлөп келген. Ал эми өнөр жай аймагы саналган калган бөлүгү көз жаздымда калган. Мындай дооматты райондор аралык сот негиздүү деп тапты.
«Кумтөр голд» ишканасынын соттогу өкүлү Владимир Чернышов Жетөгүз райондук бийлик менен депутаттын дооматын негизсиз деп эсептейт. Анын айтымында,ишкана Кыргызстандын мыйзамдарынан кенедей да чегинген жери жок. Анын үстүнө бардык чыгымдарды эсепке алып туруп, ишкана алдын ала эле районго 185 миң доллар, облустук администрацияга 1 миллион доллар төлөп берген:
- 2000-жылга чейин бардыгы жайында болчу. Ижара үчүн акча төлөп келгенбиз. 2000-жылдан баштап эле салык төлөйсүңөр деген маселе көтөрүлдү. Эмне үчүн экенин түшүндүргөн киши жок. Доогер тарап ижара акысы боюнча келишимди өзгөртүү жөнүндө маселе көтөрүлгөндүгүн айтып жатат. Мындай болгон эмес. Болгону мырза Супатаев тарабынан (ошол кездеги райондук жетекчи) жер салыгын төлөшүңөр керек деген каттар болгон.
Канадалык ишкана биринчи инстанциянын чечимине чечимге макул болбой, Бишкек шаардык сотуна даттанууну чечти. Бул тууралуу ишкананын маалымат кызматы кабарлады.
Кыргызстандагы ири чет элдик ишканага каршы сот дооматынын чыгышын инвесторлорду чочута турган опурталдуу көрүнүш катары баалап, айрым утуулдар кабатыр пикирлерин билдире башташты. Депутат Кубанычбек Исабеков мындай тынчсызданууларга негиз жок. Анын айтымында өлкөгө «инвесторлор керек. Бирок, мыйзамды аткарып, өзү үчүн эле эмес, кыргыз элинин да кызыкчылыгын караган инвесторлор керек».
Белгилүү өндүрүшчү, экс-депутат Орозбек Дүйшеев канадалык инвесторлордун Кумтөрдөн кетишинен Кыргызстан эч нерсе уттурбайт деген ойдо:
- Азыр «Кумтөрдө» кыргыздын адистери жетиштүү. Алардын ишти алып кетүүгө толук мүмкүнчүлүгү бар. Азыр ишкана таза киреше берип аткан кези. Бул убакта өзүбүз башкарышыбыз керек. Анткени, башкы келишимде ушундай чечилген. Келерки жылдан баштап ишкананы өз колубузга алышыбыз керек.
«Кумтөр голд компани» акционердик коомунда азыр 1700 чамалаш адам иштеп, алар тарабынан болжол менен жылына 15 тоннага жакын алтын өндүрүлөт. Жыл өткөн сайын өндүрүлгөн алтындын көлөмү азайып баратат деп санаган жергиликтүү адистер муну канадалык ишкананын башкы макулдашуунун жер алдын казууга байланышкан жоболорун так аткарбай койгондугу менен байланыштырышат.
Бул аралыкта депутат Кубанычбек Исабеков «Кумтөр голд компани» ишканасынын Кыргызстандагы ишмердүүлүгүн парламенттин талкуусуна алып чыгууну көздөп жатат. Мындан тышкары экологиялык чыгымдар боюнча сотко өзүнчө доо арыз бериши күтүлүүдө.
Барскоон окуясында жабыркаган беш айылдын тургундары март окуясынан кийин нааразылык акциясын жандандырып, ал аркылуу экологиялык чыгымдар үчүн компенсация өндүрүүгө жетишкен. Муну адистер жетишсиз деп эсептешет.