Президент Курманбек Бакиев 30-декабрда коррупцияга каршы иштей турган улуттук кеңештин төрт мүчөсүн бекитти.Коопсуздук кеңешинин чечимине ылайык президент 21-октябрда коррупцияга каршы күрөш боюнча агенттик жана улуттук кеңеш түзүү тууралуу жардык чыгарган. Ушул эле максатты көздөгөн эки уюм мурдагы бийликтин тушунда да иштеп келген. Азыркы бийлик коррупцияга каршы күрөштө кандай өзгөчөлүктөргө ээ болушу мүмкүн?
Президенттин жардыгына ылайык Коррупцияга каршы күрөш боюнча көз карандысыз бул агенттиктин курамы 49 кишиден туруп, аны комиссар башкарышы керек. Агенттик ушул жылдын этегинде же келерки жылдын башында түптөлөөрү болжолдонуп жатат. Ага чейин улуттук кеңеш агенттиктин жүргүзө турган иш багыттарын аныктап, тиешелүү мыйзамдарды иретке келтириши керек. Бул тууралуу коопсуздук кеңешинин катчысы Мирослав Ниязов «Азаттыкка» билдирди:
- Биринчи этапта мониторинг болот. Коррупция кайсы деңгээлде экен, кайсы тармактар, кайсы ишканалар коррупцияга жакын? Ал кандай формада болуп атат? А эмки жылда, мүмкүн жылдын аягына чейин биз мыйзамдарга биртоп өзгөртүүлөрдү киргизсек, анда тергөө-оперативдик органдар пайда болуп, анан бул коррупцияга каршы күрөш боюнча улуттук агенттик болуп калат.
Ниязовдун айтымында, улуттук агенттикти комиссар башкарып, комиссарга он бир мүчөдөн куралган улуттук кеңеш макулдук бериши керек. Анын алгачкы төрт мүчөсүн президент бекитти. Алар - президенттин коопсуздук жана коргонуу бөлүмүнүн башчысы Бусурманкул Таабалдиев, премьер- министрдин коргонуу жана укуктук тартип бөлүмүнүн өкүлү Бейшенбай Жунусов, Жогорку Кеңештин депутаты Рашид Тагаев, Жогорку Соттун судьясы Лариса Гутниченко. Булардан тышкары коомдук уюмдардан дагы 6 өкүл тандалып алынмакчы. Азыр 30 кишинин талапкердиги кароодон өтүп жатат. Улуттук кеңештин курамы январдын этегине чейин түзүлүп бүтөт, бирок, бул уюмдун башында боло турган 11- мүчө кайсы тараптан болору, ал кандай шартта тандалып алынары тууралуу расмий маалымат берилген жок.
Коопсуздук кеңешинин катчысынын ишениминде жаңы мекеме мурдагы бийлик түзгөн мекемеден коррупцияга каршы негиздүү күрөшө ала тургандыгы менен айырмаланат:
- Мурда таза коом, акыйкат башкаруу деген немелер чыкпады беле. Биз ушундай жасап атабыз деп, эл аралык уюмдар алдында көрүнүү үчүн түзүлсө керек, бирок, алар өз милдетин так аткарган жок. Азыркы түзүлүп жаткан мекеме элдин жалпы кызыкчылыгын- илимий-практикалык ыкма менен изилдеп, жолубузду табышыбыз керек. Коррупция менен сөз аркылуу эмес, негиздүү күрөшүш керек.
Аскар Акаевдин бийлиги учурунда акыйкат башкаруу боюнча премьер министр жетектеген улуттук кеңеш жана президент башкарган координациялык кеңеш иштеген. Бирок, алардын ишмердүүлүгү коомчулуктун кескин сынына кабылган. «КДК» саясий партиясынын төрагасы Жыпар Жекшеев мындай жаманаттыга калбаш үчүн азыркы бийлик түзүп аткан органдын саясий эрки күчтүү болушу керек деген ойдо:
- Агенттик деп атышпайбы, ошол жерде жаңы бийлик эч кимге көз каранды болбогон, кылчактабаган, түз, ишти аягына чыгара турган адамдарды дайындай алса, анда ишти жылдырышы мүмкүн. Эгер андай болбой калса, баягы эле коррупциянын казанында кайнап жүргөн адамдарды коюп кое турган болсо, анда оор болуп калат. Анда жемишин бербейт.
Президенттин карамагындагы укук коргоо комиссиясынын төрагасы Турсунбек Акун Бакиев башкарган азыркы бийликтин коррупцияга каршы чындап күрөшөрүнө түпкүлүгүндө ишенет. Бирок, кеңештин курамына мамлекеттик бийликтен келгендердин айрымдарына ичи чыккан жок:
- Кеңештин курамын карап көрсөм, Акаевдин тушундагы адамдар да кирип кетиптир. Алар турганда кеңеш толук кандуу иштей албашы мүмкүн. Ал үчүн мурдагы бийлик менен эч байланышы жок, колу таза адамдарды коюш керек болчу.
Коммерциялык эмес бейөкмөт уюмдар ассоциациясынын төрайымы Токтайым Үмөталиеванын пикиринде, коррупцияга каршы күрөшүүдө азыркы бийлик мурдагынын катачылыгын кайталагысы келбесе, эң биринчи кезекте мыйзамдарды иретке келтириши керек:
- Баарын комплекстүү иретке келтириш керек. Бул төрт-беш жылдык иш.
Жарандык уюмдар 2 миңден ашык мыйзамды салыштырып, алардын 42% бири-бирине карама-каршы келерин аныкташкан. Мындай көрүнүш коррупциянын гүлдөп-өнүгүшүнө олуттуу шарт түзүп берет деп эсептейт жарандык коомдун өкүлү.
Ал эми эл аралык уюмдар Кыргызстандагы коррупцияны жоюу үчүн ондогон жылдар талап кылынарын белгилеп келатышат.
- Биринчи этапта мониторинг болот. Коррупция кайсы деңгээлде экен, кайсы тармактар, кайсы ишканалар коррупцияга жакын? Ал кандай формада болуп атат? А эмки жылда, мүмкүн жылдын аягына чейин биз мыйзамдарга биртоп өзгөртүүлөрдү киргизсек, анда тергөө-оперативдик органдар пайда болуп, анан бул коррупцияга каршы күрөш боюнча улуттук агенттик болуп калат.
Ниязовдун айтымында, улуттук агенттикти комиссар башкарып, комиссарга он бир мүчөдөн куралган улуттук кеңеш макулдук бериши керек. Анын алгачкы төрт мүчөсүн президент бекитти. Алар - президенттин коопсуздук жана коргонуу бөлүмүнүн башчысы Бусурманкул Таабалдиев, премьер- министрдин коргонуу жана укуктук тартип бөлүмүнүн өкүлү Бейшенбай Жунусов, Жогорку Кеңештин депутаты Рашид Тагаев, Жогорку Соттун судьясы Лариса Гутниченко. Булардан тышкары коомдук уюмдардан дагы 6 өкүл тандалып алынмакчы. Азыр 30 кишинин талапкердиги кароодон өтүп жатат. Улуттук кеңештин курамы январдын этегине чейин түзүлүп бүтөт, бирок, бул уюмдун башында боло турган 11- мүчө кайсы тараптан болору, ал кандай шартта тандалып алынары тууралуу расмий маалымат берилген жок.
Коопсуздук кеңешинин катчысынын ишениминде жаңы мекеме мурдагы бийлик түзгөн мекемеден коррупцияга каршы негиздүү күрөшө ала тургандыгы менен айырмаланат:
- Мурда таза коом, акыйкат башкаруу деген немелер чыкпады беле. Биз ушундай жасап атабыз деп, эл аралык уюмдар алдында көрүнүү үчүн түзүлсө керек, бирок, алар өз милдетин так аткарган жок. Азыркы түзүлүп жаткан мекеме элдин жалпы кызыкчылыгын- илимий-практикалык ыкма менен изилдеп, жолубузду табышыбыз керек. Коррупция менен сөз аркылуу эмес, негиздүү күрөшүш керек.
Аскар Акаевдин бийлиги учурунда акыйкат башкаруу боюнча премьер министр жетектеген улуттук кеңеш жана президент башкарган координациялык кеңеш иштеген. Бирок, алардын ишмердүүлүгү коомчулуктун кескин сынына кабылган. «КДК» саясий партиясынын төрагасы Жыпар Жекшеев мындай жаманаттыга калбаш үчүн азыркы бийлик түзүп аткан органдын саясий эрки күчтүү болушу керек деген ойдо:
- Агенттик деп атышпайбы, ошол жерде жаңы бийлик эч кимге көз каранды болбогон, кылчактабаган, түз, ишти аягына чыгара турган адамдарды дайындай алса, анда ишти жылдырышы мүмкүн. Эгер андай болбой калса, баягы эле коррупциянын казанында кайнап жүргөн адамдарды коюп кое турган болсо, анда оор болуп калат. Анда жемишин бербейт.
Президенттин карамагындагы укук коргоо комиссиясынын төрагасы Турсунбек Акун Бакиев башкарган азыркы бийликтин коррупцияга каршы чындап күрөшөрүнө түпкүлүгүндө ишенет. Бирок, кеңештин курамына мамлекеттик бийликтен келгендердин айрымдарына ичи чыккан жок:
- Кеңештин курамын карап көрсөм, Акаевдин тушундагы адамдар да кирип кетиптир. Алар турганда кеңеш толук кандуу иштей албашы мүмкүн. Ал үчүн мурдагы бийлик менен эч байланышы жок, колу таза адамдарды коюш керек болчу.
Коммерциялык эмес бейөкмөт уюмдар ассоциациясынын төрайымы Токтайым Үмөталиеванын пикиринде, коррупцияга каршы күрөшүүдө азыркы бийлик мурдагынын катачылыгын кайталагысы келбесе, эң биринчи кезекте мыйзамдарды иретке келтириши керек:
- Баарын комплекстүү иретке келтириш керек. Бул төрт-беш жылдык иш.
Жарандык уюмдар 2 миңден ашык мыйзамды салыштырып, алардын 42% бири-бирине карама-каршы келерин аныкташкан. Мындай көрүнүш коррупциянын гүлдөп-өнүгүшүнө олуттуу шарт түзүп берет деп эсептейт жарандык коомдун өкүлү.
Ал эми эл аралык уюмдар Кыргызстандагы коррупцияны жоюу үчүн ондогон жылдар талап кылынарын белгилеп келатышат.