Мамлекет башчы Курманбек Бакиев 29-декабрда «Кыргыз Республикасында өлүм жазасын аткарууга мораторийдин мөөнөтүн узартуу тууралуу» жарлыкка кол койду. Мораторийдин мөөнөтү 2006-жылдын 1-январынан баштап өлүм жазасы мыйзамдуу жол менен толук алынып салынганга чейин узартылды.
Президент Жарлыгы менен Кыргызстандын өлүм жазасын алып салуу боюнча эл аралык пактыга кошулушуна, өлүм жазасын өмүр бою же узак убакытка эркинен ажыратуу менен алмаштырууга багытталган мыйзам долбоорлорун эки айлык мөөнөттө даярдоону өкмөткө тапшырды.
Жарлыкта ошондой эле Адилет министрлигине, Омбудсмен институтуна жана президент алдындагы адам укуктары боюнча комиссияга жарандык коомдун өкүлдөрү, укук коргоочу уюмдар менен бирге жазага тартылгандардын укуктарын коргоо боюнча мониторинг жүргүзүү сунушталган. Жогорку Кенештин депутаттарынан жаза саясатын мындан ары гумандаштыруу жана өлүм жазасын алып салуу боюнча демилгелерди, иш чараларды колдоо жагы суралган.
Өлүм жазасына мораторий жыл сайын жарыяланып келген. Жыл сайын киргизилген мораторийге ылайык Кыргызстанда 1998-жылдан тартып өлүм жазасы аткарыла элек. Президент алдындагы Адам укуктары боюнча комиссиянын төрагасы Турсунбек Акундун айтымында эми президенттин жарлыгы менен өлүм жазасына мораторий ал биротоло алынып салынганга чейин узартылып, мурдагыдан да илгери кадам болуп отурат:
Бул Жарлыктын бир өзгөчөлүгү- мурда жыл сайын мораторий узартылып келген. Ал эми жаңы президенттин өлүм жазасы боюнча жаңы жарлыгы Конституцияда атайын мыйзам кабыл алынмайынча болот.Башкача айтканда, бул мораторий бир жылга эмес, ал атайын мыйзам кабыл алганга чейин болот.
Өлүм жазасын алып салуу жөнүндө жобо жарандык коомдун сунушу боюнча Конституциянын жаны редакциясынын долбооруна да киргизилген. Бирок, бейөкмөт уюмдар ассоциациясынын төрайымы Токтайым Үмөталиеванын пикиринде өлүм жазасын алып салууга мамлекет, жалпы коом даяр боло элек:
Бул маселеге коомчулукту даярдоо керек. Биз аны мурунтан эле даярдашыбыз керек эле. Мораторий боюнча азыр шарт түзүлгөн эмес. Өлүм жазасына тартылгандарды кармоого эч кандай шарт да, мүмкүнчүлүк да жок. Мындай жагдай аткаруу жана башкаруу системасынын бир нукта иштебегендигинен келип чыкты.
Токтайым Үмөталиева Кыргызстан өлүм жазасын алып салуу боюнча бир катар эл аралык документтерге кол коюп, анда белгиленген милдеттенмелерин аткарышы керек деген пикирин кошумчалады.
Ошол эле учурда өлүм жазасын алып салуу азыркы учурда Кыргызстан үчүн орчундуу маселе эмес деген
ой-пикирлер ирдүү саясатчылар тарабынан да айтылууда.
- Биздин өлкөдөгү эң чордону, маанилүүсү бул эмес да, - дейт Жогорку Кеңештин депутаты Кубатбек Байболов.- Андан да чоң маселелер бар да. Бизде башка маселелелерибиз түгөнүп калгансып жарым жылдан бери өлүм жазасынын тегерегиндеги ызуу-чуу ирээнжитет. Эл аралык келишимди аткарат элек деп өлүм жазасынын тегерегинде ызы-чуу эле кылып жатабыз. Ошол эле эл аралык келишимдерде башка беренелер бар биз көптөн бери аткарбай келе жаткан.
Кубатбек Байболов бүгүнкү күндө өлүм жазасын алып салууга Кыргызстан даяр эмес деп эсептейт: Менин оюмча, азыркы тапта биз өлүм жазасын алып салууга даяр эмеспиз. Себеби, эгер өлүм жазасын алып сала турган болсок, аларды өмүр бою кармай турган абактар болушу керек. Ал эмес жөнөкөй кылмышкерлерди кармаганга орун жок болуп жатат. Мыйзамда жазылган нерсени Жарлык менен өзгөртүп коюш бул туура эмес.
Өлүм жазасын жокко чыгаруу демилгесин акыйкатчынын өкүлдөрү толук колдоп чыгышканын билдиришүүдө.
Акыйкатчы институту бул маселени толук колдойт,- деп билдирди акыйкатчынын орун басары Садык Шер-Нияз.- Анткени өлтүргөн адамды өлүм жазасына тартылсын деп чечим чыгарсак. Анда биз ошол адамдан эч айырмабыз жок болуп калат да. Мына азыр Бишкекте 134 киши, Ошто 37 киши, Караколдо 1 адам өлүмгө өкүм кылынгандар абакта отурушат. Алардын абалы өтө оор.
Жарлыкта ошондой эле Адилет министрлигине, Омбудсмен институтуна жана президент алдындагы адам укуктары боюнча комиссияга жарандык коомдун өкүлдөрү, укук коргоочу уюмдар менен бирге жазага тартылгандардын укуктарын коргоо боюнча мониторинг жүргүзүү сунушталган. Жогорку Кенештин депутаттарынан жаза саясатын мындан ары гумандаштыруу жана өлүм жазасын алып салуу боюнча демилгелерди, иш чараларды колдоо жагы суралган.
Өлүм жазасына мораторий жыл сайын жарыяланып келген. Жыл сайын киргизилген мораторийге ылайык Кыргызстанда 1998-жылдан тартып өлүм жазасы аткарыла элек. Президент алдындагы Адам укуктары боюнча комиссиянын төрагасы Турсунбек Акундун айтымында эми президенттин жарлыгы менен өлүм жазасына мораторий ал биротоло алынып салынганга чейин узартылып, мурдагыдан да илгери кадам болуп отурат:
Бул Жарлыктын бир өзгөчөлүгү- мурда жыл сайын мораторий узартылып келген. Ал эми жаңы президенттин өлүм жазасы боюнча жаңы жарлыгы Конституцияда атайын мыйзам кабыл алынмайынча болот.Башкача айтканда, бул мораторий бир жылга эмес, ал атайын мыйзам кабыл алганга чейин болот.
Өлүм жазасын алып салуу жөнүндө жобо жарандык коомдун сунушу боюнча Конституциянын жаны редакциясынын долбооруна да киргизилген. Бирок, бейөкмөт уюмдар ассоциациясынын төрайымы Токтайым Үмөталиеванын пикиринде өлүм жазасын алып салууга мамлекет, жалпы коом даяр боло элек:
Бул маселеге коомчулукту даярдоо керек. Биз аны мурунтан эле даярдашыбыз керек эле. Мораторий боюнча азыр шарт түзүлгөн эмес. Өлүм жазасына тартылгандарды кармоого эч кандай шарт да, мүмкүнчүлүк да жок. Мындай жагдай аткаруу жана башкаруу системасынын бир нукта иштебегендигинен келип чыкты.
Токтайым Үмөталиева Кыргызстан өлүм жазасын алып салуу боюнча бир катар эл аралык документтерге кол коюп, анда белгиленген милдеттенмелерин аткарышы керек деген пикирин кошумчалады.
Ошол эле учурда өлүм жазасын алып салуу азыркы учурда Кыргызстан үчүн орчундуу маселе эмес деген
ой-пикирлер ирдүү саясатчылар тарабынан да айтылууда.
- Биздин өлкөдөгү эң чордону, маанилүүсү бул эмес да, - дейт Жогорку Кеңештин депутаты Кубатбек Байболов.- Андан да чоң маселелер бар да. Бизде башка маселелелерибиз түгөнүп калгансып жарым жылдан бери өлүм жазасынын тегерегиндеги ызуу-чуу ирээнжитет. Эл аралык келишимди аткарат элек деп өлүм жазасынын тегерегинде ызы-чуу эле кылып жатабыз. Ошол эле эл аралык келишимдерде башка беренелер бар биз көптөн бери аткарбай келе жаткан.
Кубатбек Байболов бүгүнкү күндө өлүм жазасын алып салууга Кыргызстан даяр эмес деп эсептейт: Менин оюмча, азыркы тапта биз өлүм жазасын алып салууга даяр эмеспиз. Себеби, эгер өлүм жазасын алып сала турган болсок, аларды өмүр бою кармай турган абактар болушу керек. Ал эмес жөнөкөй кылмышкерлерди кармаганга орун жок болуп жатат. Мыйзамда жазылган нерсени Жарлык менен өзгөртүп коюш бул туура эмес.
Өлүм жазасын жокко чыгаруу демилгесин акыйкатчынын өкүлдөрү толук колдоп чыгышканын билдиришүүдө.
Акыйкатчы институту бул маселени толук колдойт,- деп билдирди акыйкатчынын орун басары Садык Шер-Нияз.- Анткени өлтүргөн адамды өлүм жазасына тартылсын деп чечим чыгарсак. Анда биз ошол адамдан эч айырмабыз жок болуп калат да. Мына азыр Бишкекте 134 киши, Ошто 37 киши, Караколдо 1 адам өлүмгө өкүм кылынгандар абакта отурушат. Алардын абалы өтө оор.