Советтер Союзу учурунда аты алыска кеткен Кадамжай сурма комбинаты акыркы жылдары араң иш жүргүзүп, 2003-жылы таптакыр өндүрүштү токтоткон. Карыз көбөйүп кеткендиктен өкмөт ишкананы сатыкка койгон. Үстүбүздөгү жылдын май айында комбинатка кожоюн болуп Казакстандын «АТФ Инвест» компаниясы келген. Кадамжай сурма комбинатынын келечеги жөнүндө анын генералдык директору Александр Валитов менен кабарчыбыз Сабыр Абдумомунов маектешкен.
- Александр Ильдарович, АТФ Инвест алганга чейин комбинат өтө начар абалда болчу, сиз ишти эмнеден баштадыңыз?
- Эң оболу эле карыздарды төлөөдөн баштадык, айрыкча буга чейин иштеген жумушчулардын айлык акыларын төлөдүк. Алты айдын ичинде комбинаты ишке кайра киргиздик десем болот.Эмне үчүн дегенде ишкана бир жарым жыл токтоп турганда көптөгөн жери таптакыр иштен чыккан болчу. Ушунун өзүнө эле биз 100 млн сомдон ашык сарптадык. 75 млн сомдук кредитордук карызды төлөдүк. Учурда 550дөй жумушчу комбинатты кайра калыбына келтирүү иштерин жүргүзүп жатат.
- Демек комбинат али сурма өндүрүүнү баштай элек экен да?
- Жок. Мындай чоң ишкананы тез арада кайрадан толугу менен иштетип кетиш кыйын. Биз сыноо иретинде 50 тоннадан ашык өндүрүм чыгардык, аны менен катар жумушчуларды жаңы технологияда иштешти үйрөтүп жатабыз. Ошондой эле техникалык кубатуулугубузду текшерип көрдүк. Азыр сурма өндүрүүдө керек болгон концентратты күтүп жатабыз.
- Ошол концентрат же болбосо керектүү чийки затты мурда Тажикстандан алып келишчү эле, азыр аны кайдан алганы жатасыздар?
- Бизде бул боюнча өтө чоң маселе чыккан болчу. Мурдагы комбинат ээлери Тажикстан жана Россиянын тапшыруучуларынын ортосунда келишим аткарылбай келген болчу. Башкача айтканда чийки затты алары алып кайра акчасын төлөбөй жүрө беришкен. Бул боюнча карыздын өлчөмү да аябай чон. Бирок учурда Казакстандын өкмөтү аркылуу бул суроо да чечилди. Азыр эми Тажикстандан Анзоб комбинатынан жана Россиянын Чита облусунан алып келе турган болуп сүйлөштүк. Келечекте базарда биз өз ордубузду оңой эле табабыз деген ойдомун.
- Кадамжай сурма комбинаты толугу менен иштесе, дүйнөлүк базарда өз ордун таба алабы?
- Оба, эч кандай шектенбей туруп айта алам, бирок өтө кыйын. Эмне дегенде Кытай дүйнөлүк базарда дээрлик орду бар, алар сурма менен 90 пайыз камсыз кылат. Бирок Кыргызстан КМШда жападан жалгыз сурма өндүрө турган мамлекет болуп эсептелинет. Эгер биздин эсебибиз туура чыкса Кадамжай сурма комбинаты дүнөлүк базардын 5% пайызга чейин үлүшүн ээлеши мүмкүн.
- Адександр Ильдарович, комбинаттын толугу менен иштеп кетиши үчүн чечиле элек дагы кайсы маселелер калды?
- Негизги маселерден болуп илгертеден бери үйүлүп кеткен электролит же башкача айтканда туз калдыктары. Алардын көлөмү жарым млн тоннадан ашып, сакталуучу кампалардын абалы коркунучта турат. Биз азыр өкмөткө суроо коюп жатабыз, ушул жаатта ишти жеңилдеткенге жардамын бергенде жакшы болот эле.
- Жаңы бийликтегилер менен кандай мамиледе болуп жатасыздар?
- Биз жогорку бийликтегилер менен дайыма эле тил табыша албайбыз, бирок жергиликтүү башчыларга мен өтө ыраазымын. Баткен облусунунун губернаторуна, ошондой эле Кадамжай районунун акимине өтө ыраазымын.
- Эң оболу эле карыздарды төлөөдөн баштадык, айрыкча буга чейин иштеген жумушчулардын айлык акыларын төлөдүк. Алты айдын ичинде комбинаты ишке кайра киргиздик десем болот.Эмне үчүн дегенде ишкана бир жарым жыл токтоп турганда көптөгөн жери таптакыр иштен чыккан болчу. Ушунун өзүнө эле биз 100 млн сомдон ашык сарптадык. 75 млн сомдук кредитордук карызды төлөдүк. Учурда 550дөй жумушчу комбинатты кайра калыбына келтирүү иштерин жүргүзүп жатат.
- Демек комбинат али сурма өндүрүүнү баштай элек экен да?
- Жок. Мындай чоң ишкананы тез арада кайрадан толугу менен иштетип кетиш кыйын. Биз сыноо иретинде 50 тоннадан ашык өндүрүм чыгардык, аны менен катар жумушчуларды жаңы технологияда иштешти үйрөтүп жатабыз. Ошондой эле техникалык кубатуулугубузду текшерип көрдүк. Азыр сурма өндүрүүдө керек болгон концентратты күтүп жатабыз.
- Ошол концентрат же болбосо керектүү чийки затты мурда Тажикстандан алып келишчү эле, азыр аны кайдан алганы жатасыздар?
- Бизде бул боюнча өтө чоң маселе чыккан болчу. Мурдагы комбинат ээлери Тажикстан жана Россиянын тапшыруучуларынын ортосунда келишим аткарылбай келген болчу. Башкача айтканда чийки затты алары алып кайра акчасын төлөбөй жүрө беришкен. Бул боюнча карыздын өлчөмү да аябай чон. Бирок учурда Казакстандын өкмөтү аркылуу бул суроо да чечилди. Азыр эми Тажикстандан Анзоб комбинатынан жана Россиянын Чита облусунан алып келе турган болуп сүйлөштүк. Келечекте базарда биз өз ордубузду оңой эле табабыз деген ойдомун.
- Кадамжай сурма комбинаты толугу менен иштесе, дүйнөлүк базарда өз ордун таба алабы?
- Оба, эч кандай шектенбей туруп айта алам, бирок өтө кыйын. Эмне дегенде Кытай дүйнөлүк базарда дээрлик орду бар, алар сурма менен 90 пайыз камсыз кылат. Бирок Кыргызстан КМШда жападан жалгыз сурма өндүрө турган мамлекет болуп эсептелинет. Эгер биздин эсебибиз туура чыкса Кадамжай сурма комбинаты дүнөлүк базардын 5% пайызга чейин үлүшүн ээлеши мүмкүн.
- Адександр Ильдарович, комбинаттын толугу менен иштеп кетиши үчүн чечиле элек дагы кайсы маселелер калды?
- Негизги маселерден болуп илгертеден бери үйүлүп кеткен электролит же башкача айтканда туз калдыктары. Алардын көлөмү жарым млн тоннадан ашып, сакталуучу кампалардын абалы коркунучта турат. Биз азыр өкмөткө суроо коюп жатабыз, ушул жаатта ишти жеңилдеткенге жардамын бергенде жакшы болот эле.
- Жаңы бийликтегилер менен кандай мамиледе болуп жатасыздар?
- Биз жогорку бийликтегилер менен дайыма эле тил табыша албайбыз, бирок жергиликтүү башчыларга мен өтө ыраазымын. Баткен облусунунун губернаторуна, ошондой эле Кадамжай районунун акимине өтө ыраазымын.