Бүбүкан Досалиева, Прага шаары Ушул жылдын 13-майында Анжыянда болгон кандуу окуядан кийин дүйнө коомчулугунун көңүлү Өзбекстанга бурулду. Бирок элдин кыжырдануусуна эмне себеп болгону көпчүлүккө белгисиз бойдон калды. Ал эми аналитиктердин баамында, буга Өзбекстандын жабык мамлекет экендиги жана социалдык-экономикалык оор кырдаал башкы себеп болгон.
Борбор Азия чөлкөмүн иликтеген саясат таануучулардын бүтүмү боюнча, Өзбекстандагы элдин кыжырдануусуна түрткү болгон башкы себептердин бири - жумушсуздук. Дегеле Борбор Азияда иш издеп жер кезүү көнүмүш адат, бирок жан багууга тыйын табаар жумуштун жоктугу өзбек атуулдарынын айласын кетирет.
Ушундан улам өзбек мардыгерлери коңшу Казакстан, Тажикстандын чек арасына келип, кара жумушка сала турган адамдарды күн сайын күтүүгө мажбур. Маселен, Өзбекстандын Канибадамы Тажикстандын Хожент облусунан 70 чакырым алыс. Ага карабай Фергана облусунун бардык айылдарынан келген 20 жаштан 50 жашка чейинки адамдар темир зым менен тосулган чек арадагы “Өзбек мардыгерлери” деп аталган жерге чогулушуп, андан ары Тажикстандын аймагынан иш издеп жөнөшөт. Эки коңшу мамлекеттин макулдашуусу боюнча алар чек арадан визасы жок өтүп, Тажикстанда беш күн иштөөгө укуктуу. Алардын бири, 32 жаштагы адамдын айтымында үй-бүлөсүн багуу үчүн ошентип жер кезүүгө аргасыз:
- Акча жок, жумуш жок. Бала-чаканы багуу керек го? Бекер жүргөндө бирөө акча бербейт да.
Анын айтымында, Тажикстанда ар кандай кара жумуштарды аткаргандыгы үчүн күнүмдүк наны үчүн акча тапканга болот.
Тажикстандын келгин жумушчулар боюнча адиси Зайнудин Орифинин айтымында, алардын көбү Анжыян менен Кокондун тургундары жана көбү тажиктердин үй курулушунда иштешет.
Тажикстандын милициясы аларды азыр беш күндөн кийин кууп чыгууда. Өзбек мардыгерлери бешинчи күн дегенде кечинде Өзбекстанга барып, кайра таң эртең кайтууга мажбур. Айрым учурда милициялар аларды иштөөгө мыйзамдуу уруксаатың жок же салык төлөгөн жоксуң деген шылтоо менен биротоло кууган учурлар да арбын.
Ал эми Өзбекстандын Сырдарыя облусундагы тургундар Казакстандын түштүгүндөгү тыт курттарын терүүгө жалданып иштешип, ал жердеги заводдорго кирип кеткендери да бар. Казакстандын фермерлери бир тыт куртун тергени үчүн 6 сум төлөйт. Ал жерде иштеген бир жаш жигиттин айтымында, өзбек атуулдары Казакстанга алдын-ала макулдашуунун негизинде келишет:
- Бизди барганда күтүп алышат. Кийин башчыбыз менен суу жана тамак менен камсыз кылуу боюнча сүйлөшөт. Бир күндө 650, көп болсо 2000 курт теребиз. Ар бир курт үчүн 6 сумдан берет.
Сырдарыялык дагы бир аял чоңдор гана эмес балдар да ошентип иштөөгө мажбур дейт:
- Кыздарыбыз, балдарыбыз барып теришет. Акчасын алып келет, аны өзүлөрүнө жумшайбыз. Андан башка ылаажы жок болсо эмне кылабыз?
Ошентип, чек арага жакын турган атуулдар Казакстанда тыт куртун терүү башталган эрте жаздан тарта пахтасы толук терилип бүтчү кез күзгө чейин иштешет. Алардын чек арадан күндө өтүшүнө эч тоскоолдук болбойт:
- Чек арадан өтүп кете беребиз.Соодагерлерди өткөрбөй кыйнашат, а биздей ишчилерге эч нерсе дешпейт. Биздин чек арада турганыбыз дагы жакшы, - деп кубанат дагы бир аял.
Ал эми Казакстандын бийлиги чек арада чет өлкөлүк жарандардын кирип чыгуусун теске салууга убакыт жетти деп, бир катар чараларды көргөнү жатат. Эмгек жана социалдык коргоо министри Гүлжан Карагусованын айтымында, чет өлкөдөн тартылган жумушчулардын саны быйыл былтыркыга салыштырмалуу 7 миң адамга көп болду. Ал эми Ички иштер министри Зоотбек Турусбеков чет өлкөлүк жарандардын Казакстандын аймагында жүрүү мөөнөтүн кыскартууга убакыт жетти дейт:
- Чет өлкөлүк жарандардын бизде жүрүү мөөнөтүн чектөө керек. Анткени, алар бизде жылдап жашашат.
Ушинтип, Казакстандын Ички иштер министрлиги тиешелүү мыйзамга коммерциялык виза киргизүүнү сунуштоодо.
Ушундан улам өзбек мардыгерлери коңшу Казакстан, Тажикстандын чек арасына келип, кара жумушка сала турган адамдарды күн сайын күтүүгө мажбур. Маселен, Өзбекстандын Канибадамы Тажикстандын Хожент облусунан 70 чакырым алыс. Ага карабай Фергана облусунун бардык айылдарынан келген 20 жаштан 50 жашка чейинки адамдар темир зым менен тосулган чек арадагы “Өзбек мардыгерлери” деп аталган жерге чогулушуп, андан ары Тажикстандын аймагынан иш издеп жөнөшөт. Эки коңшу мамлекеттин макулдашуусу боюнча алар чек арадан визасы жок өтүп, Тажикстанда беш күн иштөөгө укуктуу. Алардын бири, 32 жаштагы адамдын айтымында үй-бүлөсүн багуу үчүн ошентип жер кезүүгө аргасыз:
- Акча жок, жумуш жок. Бала-чаканы багуу керек го? Бекер жүргөндө бирөө акча бербейт да.
Анын айтымында, Тажикстанда ар кандай кара жумуштарды аткаргандыгы үчүн күнүмдүк наны үчүн акча тапканга болот.
Тажикстандын келгин жумушчулар боюнча адиси Зайнудин Орифинин айтымында, алардын көбү Анжыян менен Кокондун тургундары жана көбү тажиктердин үй курулушунда иштешет.
Тажикстандын милициясы аларды азыр беш күндөн кийин кууп чыгууда. Өзбек мардыгерлери бешинчи күн дегенде кечинде Өзбекстанга барып, кайра таң эртең кайтууга мажбур. Айрым учурда милициялар аларды иштөөгө мыйзамдуу уруксаатың жок же салык төлөгөн жоксуң деген шылтоо менен биротоло кууган учурлар да арбын.
Ал эми Өзбекстандын Сырдарыя облусундагы тургундар Казакстандын түштүгүндөгү тыт курттарын терүүгө жалданып иштешип, ал жердеги заводдорго кирип кеткендери да бар. Казакстандын фермерлери бир тыт куртун тергени үчүн 6 сум төлөйт. Ал жерде иштеген бир жаш жигиттин айтымында, өзбек атуулдары Казакстанга алдын-ала макулдашуунун негизинде келишет:
- Бизди барганда күтүп алышат. Кийин башчыбыз менен суу жана тамак менен камсыз кылуу боюнча сүйлөшөт. Бир күндө 650, көп болсо 2000 курт теребиз. Ар бир курт үчүн 6 сумдан берет.
Сырдарыялык дагы бир аял чоңдор гана эмес балдар да ошентип иштөөгө мажбур дейт:
- Кыздарыбыз, балдарыбыз барып теришет. Акчасын алып келет, аны өзүлөрүнө жумшайбыз. Андан башка ылаажы жок болсо эмне кылабыз?
Ошентип, чек арага жакын турган атуулдар Казакстанда тыт куртун терүү башталган эрте жаздан тарта пахтасы толук терилип бүтчү кез күзгө чейин иштешет. Алардын чек арадан күндө өтүшүнө эч тоскоолдук болбойт:
- Чек арадан өтүп кете беребиз.Соодагерлерди өткөрбөй кыйнашат, а биздей ишчилерге эч нерсе дешпейт. Биздин чек арада турганыбыз дагы жакшы, - деп кубанат дагы бир аял.
Ал эми Казакстандын бийлиги чек арада чет өлкөлүк жарандардын кирип чыгуусун теске салууга убакыт жетти деп, бир катар чараларды көргөнү жатат. Эмгек жана социалдык коргоо министри Гүлжан Карагусованын айтымында, чет өлкөдөн тартылган жумушчулардын саны быйыл былтыркыга салыштырмалуу 7 миң адамга көп болду. Ал эми Ички иштер министри Зоотбек Турусбеков чет өлкөлүк жарандардын Казакстандын аймагында жүрүү мөөнөтүн кыскартууга убакыт жетти дейт:
- Чет өлкөлүк жарандардын бизде жүрүү мөөнөтүн чектөө керек. Анткени, алар бизде жылдап жашашат.
Ушинтип, Казакстандын Ички иштер министрлиги тиешелүү мыйзамга коммерциялык виза киргизүүнү сунуштоодо.