Сапар Орозбаков, Прага Акыркы күндөрү өлкөдө энергетика тармагы жөнүндө көп сөз болууда. Мыйзам чыгаруу жыйынынын бир нече депутаты «Түндүкэлектро» акционердик коомун концессияга берүү тууралуу өкмөттүн сунушуна каршы чыккандыгы жөнүндө мурда кабарлаганбыз. Бул маселе тууралуу Эл өкүлдөр жыйыны өз позициясын билдире элек. Бирок жыйын бейшемби күнү энергетика маселесине кайрылып, тармактагы ишканаларда электр энергиясын жана газды уурдоо жана ишканалардын каражатын каалагандай пайдалануу кеңири орун алгандыгын белгиледи.
Акыркы 4-5 жылдын ичинде электр энергиясынын тарифи 10 эсе өсүп, ал азыр 40 тыйындан 80 тыйынга чейинки сумманы түзүүдө. Айрым депутаттардын айтканына караганда өкмөт аны дагы көтөрүүнү караштырып жатат.
Өкмөт тарифтин өсүшүн акчанын жакшы чогулбай жаткандыгы менен түшүндүрүп келет. Ал бөлүштүрүүчү компанияларды концессияга бергенде гана акчалар толук чогулуп, тармактын абалы жакшырат деп эсептейт.
Бирок Мыйзам чыгаруу жыйынынын айрым депутаттары «Түндүкэлектрону» концессияга берүү тууралуу сунушуна караманча каршы болуп жатышкандыктарын коомчулук жакшы билет.
Эл өкүлдөр жыйыны болсо бул маселени карай элек. Бирок бейшемби күнкү өзүнүн отурумунда палатанын депутаттары тармактагы ишканалар чыгарган продукцияны уурдоо, каражаттарды каалагандай пайдалануу кеңири орун алгандыгын, тариф ошонун негизинде жогорулап, ошого байланыштуу ишканалардын абалы начарлап жаткандыгын айтышты.
Мисалы депутат Болот Шерниязов энергетика компанияларынын жетекчилери каражат жетпей жатат деп коюшуп, электр энергиясын айрым ишканаларга арзан берип жатышкандыктарын белгиледи:
- 2003-жылы 50 млн 751 миң сомго жеңилдик берилген. Жеңилдиктер адатта согушка катышкандарга берилет. Жеңилдик берилген ишканалар – «Пинара Бишкек», «Кангелдиев–мини рынок», «Ариана-Омега» жоопкерчилиги чектелген коом жана башкалар экен. Булар Жапан согушуна катышканбы?
Бул маселе боюнча депутаттардын суроолоруна жооп берүүгө келген президенттин атайын өкүлү Жантөрө Сатыбалдиев эч нерсе айта алган жок:
-Мен ал ишканаларды билем. Бирок мен аны кандай себеп менен беришкенин билбейм. Президент мени ишке алып келгенде ал менин алдыма 4 конкреттүү маселе койгон. Алар - акчаны чогултуу, дебитордук карызды азайтуу, жоготууларды жоюу жана коррупцияга каршы күрөш.
Жантөрө Сатыбалдиевдин айтымында, кызматы вице-премьердик кызмат менен тең деп айтылганы менен тармакты тартипке келтирүүгө анын ыйгарым укуктары жетишпейт. Президенттин өкүлү ишканалардын финансылык иштерине кийлигишүүгө укугу жок экендигин, күнөөлүүлөрдү көрүп турса да эч кимди кызматтан ала албастыгын билдирди. Ал депутаттарды тариф көтөрүлбөйт деп ишендирди.
Энергетика тармагында уурдоолорду иликтөө боюнча мурда депутаттык комиссия түзүлгөн болчу. Комиссиянын төрагасы Жаныш Рүстөнбековдун айтымында, энергия компанияларынын жетекчилери ортомчу фирмалар менен биригип, жылына 2 млрд. кВтт/саат электр энергияны жашырып сатышып, түшкөн акчаны өз чөнтөктөрүнө салып алышат. Депутат бул иштер «Каен-трейдинг», «Агибаль» аттуу эч жерден каттоодон өтпөгөн жалган компаниялар аркылуу жүргүзүлүп жаткандыгын айтты:
-Мисалы, Поташников деген адам директорлук кылган «Каен-трейдинг» компаниясы Флоридада каттоодон өткөн деп көрсөтүлгөн. Биз ал компанияны текшерсек, ал келишимде көрсөтүлгөн дарек боюнча жок болуп чыкты.
Депутат Давран Сабиров ошондой эле уурдоолор газ тармагында көп экендигин билдирди.
Көп депутаттар тармактын абалы оор болуп турса ишканалардын жетекчилери кымбат баалуу машинелерди минип жүрүшкөндүктөрүн айтып күйүп-бышты. Алардын айтымында, компаниялардын жетекчилеринин айлыгы 22 миң сомго жетет экен.
Депутат Тойгонбек Калматов энергетика сектору өзгөртүлүп кайра түзүлгөндөн кийин анда иштеген адамдар азайбай эле көбөйүп жаткандыгын билдирди:
- Мурда «Кыргызэнерго» акционердик коомунда 12 356 киши иштечү. Реструктуризациядан кийин ал 15 356 га жетти. Көрсөткүчтөрдүн баары төмөн. Жоготуулар көбөйдү. Дебитордук карыздар өндүрүлбөй жатат. Кызматкерлердин саны болсо 3 миңге өстү.
Тойгонбек Калматовдун айтымында тармактагы ишканалар өз керектөөсүнө өткөн жылы 2 млрд. сом жумшаган. А быйыл болсо алар өз чыгымдарын дагы 1 млрд. сомго көбөйткүлөрү келип жатышат.
Депутаттар президенттин өкүлү Жантөрө Сатыбалдиевден канааттадырарлык жооп уга албагандыктан, бул маселени кийин премьер-министрди чакырып карашмак болушту.
Өкмөт тарифтин өсүшүн акчанын жакшы чогулбай жаткандыгы менен түшүндүрүп келет. Ал бөлүштүрүүчү компанияларды концессияга бергенде гана акчалар толук чогулуп, тармактын абалы жакшырат деп эсептейт.
Бирок Мыйзам чыгаруу жыйынынын айрым депутаттары «Түндүкэлектрону» концессияга берүү тууралуу сунушуна караманча каршы болуп жатышкандыктарын коомчулук жакшы билет.
Эл өкүлдөр жыйыны болсо бул маселени карай элек. Бирок бейшемби күнкү өзүнүн отурумунда палатанын депутаттары тармактагы ишканалар чыгарган продукцияны уурдоо, каражаттарды каалагандай пайдалануу кеңири орун алгандыгын, тариф ошонун негизинде жогорулап, ошого байланыштуу ишканалардын абалы начарлап жаткандыгын айтышты.
Мисалы депутат Болот Шерниязов энергетика компанияларынын жетекчилери каражат жетпей жатат деп коюшуп, электр энергиясын айрым ишканаларга арзан берип жатышкандыктарын белгиледи:
- 2003-жылы 50 млн 751 миң сомго жеңилдик берилген. Жеңилдиктер адатта согушка катышкандарга берилет. Жеңилдик берилген ишканалар – «Пинара Бишкек», «Кангелдиев–мини рынок», «Ариана-Омега» жоопкерчилиги чектелген коом жана башкалар экен. Булар Жапан согушуна катышканбы?
Бул маселе боюнча депутаттардын суроолоруна жооп берүүгө келген президенттин атайын өкүлү Жантөрө Сатыбалдиев эч нерсе айта алган жок:
-Мен ал ишканаларды билем. Бирок мен аны кандай себеп менен беришкенин билбейм. Президент мени ишке алып келгенде ал менин алдыма 4 конкреттүү маселе койгон. Алар - акчаны чогултуу, дебитордук карызды азайтуу, жоготууларды жоюу жана коррупцияга каршы күрөш.
Жантөрө Сатыбалдиевдин айтымында, кызматы вице-премьердик кызмат менен тең деп айтылганы менен тармакты тартипке келтирүүгө анын ыйгарым укуктары жетишпейт. Президенттин өкүлү ишканалардын финансылык иштерине кийлигишүүгө укугу жок экендигин, күнөөлүүлөрдү көрүп турса да эч кимди кызматтан ала албастыгын билдирди. Ал депутаттарды тариф көтөрүлбөйт деп ишендирди.
Энергетика тармагында уурдоолорду иликтөө боюнча мурда депутаттык комиссия түзүлгөн болчу. Комиссиянын төрагасы Жаныш Рүстөнбековдун айтымында, энергия компанияларынын жетекчилери ортомчу фирмалар менен биригип, жылына 2 млрд. кВтт/саат электр энергияны жашырып сатышып, түшкөн акчаны өз чөнтөктөрүнө салып алышат. Депутат бул иштер «Каен-трейдинг», «Агибаль» аттуу эч жерден каттоодон өтпөгөн жалган компаниялар аркылуу жүргүзүлүп жаткандыгын айтты:
-Мисалы, Поташников деген адам директорлук кылган «Каен-трейдинг» компаниясы Флоридада каттоодон өткөн деп көрсөтүлгөн. Биз ал компанияны текшерсек, ал келишимде көрсөтүлгөн дарек боюнча жок болуп чыкты.
Депутат Давран Сабиров ошондой эле уурдоолор газ тармагында көп экендигин билдирди.
Көп депутаттар тармактын абалы оор болуп турса ишканалардын жетекчилери кымбат баалуу машинелерди минип жүрүшкөндүктөрүн айтып күйүп-бышты. Алардын айтымында, компаниялардын жетекчилеринин айлыгы 22 миң сомго жетет экен.
Депутат Тойгонбек Калматов энергетика сектору өзгөртүлүп кайра түзүлгөндөн кийин анда иштеген адамдар азайбай эле көбөйүп жаткандыгын билдирди:
- Мурда «Кыргызэнерго» акционердик коомунда 12 356 киши иштечү. Реструктуризациядан кийин ал 15 356 га жетти. Көрсөткүчтөрдүн баары төмөн. Жоготуулар көбөйдү. Дебитордук карыздар өндүрүлбөй жатат. Кызматкерлердин саны болсо 3 миңге өстү.
Тойгонбек Калматовдун айтымында тармактагы ишканалар өз керектөөсүнө өткөн жылы 2 млрд. сом жумшаган. А быйыл болсо алар өз чыгымдарын дагы 1 млрд. сомго көбөйткүлөрү келип жатышат.
Депутаттар президенттин өкүлү Жантөрө Сатыбалдиевден канааттадырарлык жооп уга албагандыктан, бул маселени кийин премьер-министрди чакырып карашмак болушту.