Бакыт Аманбаев, Бишкек Өткөн жылдын соңунда кыргыз өкмөтү Канадалык «Камеко» компаниясы менен бирдикте «Центерра голд» аттуу ишкана түзгөн. Мындан үч ай илгери Николай Танаев «Центерра голддогу» Кыргызстанга тиешелүү акцияларды сатуудан Улуттук банктын эсебине 85 миллион доллар түшкөндүгүн айткан. Көп өтпөй өкмөт башчынын мындай маалыматын Улуттук банктын төрагасы Улан Сарбанов жокко чыгарып, 85 миллион доллар акча банкка түшө электигин журналистерге билдирди. Буга байланыштуу айрым саясатчылар жана бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү үч айдан бери 85 миллион долларды жогорку бийликтин айрым өкүлдөрү тегеретип пайда көрүп жаткандыгын айтышып, мындай көп суммадагы акча тууралуу коомчулукка так маалымат берүүнү аткаруу бийлигинен талап кылышууда
Убагында кыргыз бийлиги «Кумтөр» алтын кени менен өлкөнүн келчегин байланыштырган. Андан түшкөн каражат менен Кыргызстан тышкы карызынан эле кутулбай, бүтүндөй экономиканы да өнүктүрүп кетүүгө мүмкүнчүлүк болоорун коомчулукка байма-бай убада кылганы көпчүлүктүн эсинде. Иш жүзүндө «Кумтөр» кенин курууга жумшалган кредиттин 80 пайыздан ашууну төлөнүп, алтындын дүйнөлүк баасы бир нече эсеге кымбаттаган учурда Кыргызстан кыргыз өкмөтүнүн 2003-жылдын 31-декабрындагы токтомунун натыйжасында «Кумтөр» кенине көзөмөлдүк кылуу укугунан ажырады. Тагыраак айтканда, ал токтомго ылайык кыргыз өкмөтү менен Канаданын «Камеко» корпорациясы “Центерра голд” атуу биргелешкен ишкана түзүшкөн. “Кумтөр” кени толук кирген “Центерра голд” ишкана акциясынын 70% пайызы «Камекого» калган 30% пайыздын тегерегиндеги акция кыргыз өкмөтүнө берилген.
Үстүбүздөгү жылдын июнь айында өкмөт башчы Николай Танаев мына ошол 30% акциянын бир бөлүгү 85 миллион долларга сатылып, акча Улуттук банкка түшкөнүн кабарлаган. Көп өтпөй Улуттук банктын төрагасы Улан Сарбанов мынча акча ал жектектеген бакка келип түшө электигин айтып, өкмөт башчынын сөзүн жокко чыгарды. Өкмөт башчынын айтканын Улуттук банк төрагасынын жокко чыгарышы, коомчулукта түрдүү пикилерди жаратты. Ушул апта башында премьер-министр Николай Танаев өкмөт жыйынында 85 миллион доллар тууралуу өкмөт мүчөлөрүнө мындайча учкай маалымат берди:
- Улуттук банктын башчысы Сарбанов бул акча түшкөн жок деп айтыптыр. Акча биздин эсепке түшкөн. Болгону ага айрым техникалык себептер, мыйзамдуулуктун жетишээрлик иштелип чыкпагандыгы гана тоскоол болууда. Чынында акча бизде деп айтсак болот. Ага карабай эле кимдир бирөөлөр түшүнбөстүктөн эле кыйкырып, чуу чыгарып, шум чыгаруусу түшүнүксүз.
Өмөт башчы Николай Танаевдын жогорудагыдай сөзүнөн улам коомчулукта 85 миллион доллар кайсыл банктын эсебине түштү, үч айдан бери мындай акчаны кимдин уруксаты менен ким пайдаланууда. Анын үстөк баасы канча болду, деген сыяктуу мыйзамдуу суроолор жаралууда. Эл өкүлдөр жыйынын депутаты, «Ыссыккөл инвестбанктын» жетекчиси Болотбек Байкожоев 85 миллион акчаны бир күн тегеретип эле эбейсиз чоң суммада пайда көрсө болот дейт:
- Бир да адам акчасын бекер эле банкка бербейт. Кайсыл күндөн баштап салса, ошол күндөн баштап үстөк баа сурайт. Мыйзамдуу жол ушундай. Эми эсептеп көргүлөчү, 85 миллион доллар акчанын бир күндүк эле үстөк баасы канча болот.
Ал эми «Атуулдук коом коррупцияга каршы” өкмөттүк эмес уюмунун төрайымы Төлөкан Исмаилова кыргыз бийлиги техникалык себептер менен акча түшпөй жатат деп, коомчулукту алдап, үч айдан бери мындай акчаны жүгүртүп, жең ичинен пайда көрүп жатат деген пикирде:
- Танаевдин техникалык себептер менен акча банкка түшпөй жатат дегени-админстративдик коррупция. Ошол үй-бүлөөнүн тегерегиндегилер мындай акчанын үстөк баасынан пайда көрүп жатышат. Чынында мындай чоң суммадагы акча бир жерде турат. Москава же башка жердеги банктарда пайдаланылып, үй-бүлөөгө пайда алып келүүдө. Ошондуктан, биз так маалыматты талап кылып жатабыз. Ал эми Танаев бүгүнкү күнгө чейин коомчулукту ар түрдүүчө алдап келет.
Ошондой эле Исмаилова буга чейин 85 миллион доллардын дайынын сурап Улуттук банк, өкмөт башчы Николай Танаевге кайрылгандыгын, алар эч бир жооп бербегендиктен Жогорку Кеңештин тиешелүү комитет башчыларына кат жолдогондугун кошумчалады.
Ошентип, кадырлуу угармандар үч айдан бери кыргыз бийлиги 85 миллион доллар тууралуу коомчулукка расмий маалымат бербей келет. Ал эми бул маселеден Жогорку Кеңештин тиешелүү комитеттери кандайдыр бир жыйынтык чыгарбы аны убакыт көрсөтөт.
Үстүбүздөгү жылдын июнь айында өкмөт башчы Николай Танаев мына ошол 30% акциянын бир бөлүгү 85 миллион долларга сатылып, акча Улуттук банкка түшкөнүн кабарлаган. Көп өтпөй Улуттук банктын төрагасы Улан Сарбанов мынча акча ал жектектеген бакка келип түшө электигин айтып, өкмөт башчынын сөзүн жокко чыгарды. Өкмөт башчынын айтканын Улуттук банк төрагасынын жокко чыгарышы, коомчулукта түрдүү пикилерди жаратты. Ушул апта башында премьер-министр Николай Танаев өкмөт жыйынында 85 миллион доллар тууралуу өкмөт мүчөлөрүнө мындайча учкай маалымат берди:
- Улуттук банктын башчысы Сарбанов бул акча түшкөн жок деп айтыптыр. Акча биздин эсепке түшкөн. Болгону ага айрым техникалык себептер, мыйзамдуулуктун жетишээрлик иштелип чыкпагандыгы гана тоскоол болууда. Чынында акча бизде деп айтсак болот. Ага карабай эле кимдир бирөөлөр түшүнбөстүктөн эле кыйкырып, чуу чыгарып, шум чыгаруусу түшүнүксүз.
Өмөт башчы Николай Танаевдын жогорудагыдай сөзүнөн улам коомчулукта 85 миллион доллар кайсыл банктын эсебине түштү, үч айдан бери мындай акчаны кимдин уруксаты менен ким пайдаланууда. Анын үстөк баасы канча болду, деген сыяктуу мыйзамдуу суроолор жаралууда. Эл өкүлдөр жыйынын депутаты, «Ыссыккөл инвестбанктын» жетекчиси Болотбек Байкожоев 85 миллион акчаны бир күн тегеретип эле эбейсиз чоң суммада пайда көрсө болот дейт:
- Бир да адам акчасын бекер эле банкка бербейт. Кайсыл күндөн баштап салса, ошол күндөн баштап үстөк баа сурайт. Мыйзамдуу жол ушундай. Эми эсептеп көргүлөчү, 85 миллион доллар акчанын бир күндүк эле үстөк баасы канча болот.
Ал эми «Атуулдук коом коррупцияга каршы” өкмөттүк эмес уюмунун төрайымы Төлөкан Исмаилова кыргыз бийлиги техникалык себептер менен акча түшпөй жатат деп, коомчулукту алдап, үч айдан бери мындай акчаны жүгүртүп, жең ичинен пайда көрүп жатат деген пикирде:
- Танаевдин техникалык себептер менен акча банкка түшпөй жатат дегени-админстративдик коррупция. Ошол үй-бүлөөнүн тегерегиндегилер мындай акчанын үстөк баасынан пайда көрүп жатышат. Чынында мындай чоң суммадагы акча бир жерде турат. Москава же башка жердеги банктарда пайдаланылып, үй-бүлөөгө пайда алып келүүдө. Ошондуктан, биз так маалыматты талап кылып жатабыз. Ал эми Танаев бүгүнкү күнгө чейин коомчулукту ар түрдүүчө алдап келет.
Ошондой эле Исмаилова буга чейин 85 миллион доллардын дайынын сурап Улуттук банк, өкмөт башчы Николай Танаевге кайрылгандыгын, алар эч бир жооп бербегендиктен Жогорку Кеңештин тиешелүү комитет башчыларына кат жолдогондугун кошумчалады.
Ошентип, кадырлуу угармандар үч айдан бери кыргыз бийлиги 85 миллион доллар тууралуу коомчулукка расмий маалымат бербей келет. Ал эми бул маселеден Жогорку Кеңештин тиешелүү комитеттери кандайдыр бир жыйынтык чыгарбы аны убакыт көрсөтөт.