Кийинки жылдарда Кыргызстанда 21 коммерциялык банк жабылып, жүздөгөн адамдар аманат акчаларынан ажырады. Бирок ошол эле учурда ушу тапта республикада 19 коммерциялык банк иштейт. Анткен менен калктын көпчүлүк бөлүгүнүн банктарга жана баалуу кагаздар базарына ишеними аз.
Оголе көп банктардын жабылып, ордуна жаңыларынын келиши базар мамилеси шартында жолукчу мыйзамченемдүү көрүнүш. Кийинки кездерде кыймылсыз мүлк, асыресе турак-жайлардын баасынын асмандап кетишинин бир себебин айрымдар банктардын калкка ипотека кредитин арбын бере баштагандыгына байланыштырып түшүндүрүп жүрүшөт.
Банк тармагында башта-кийин анчалык байкалбаган дагы бир жагдай - иши жүрүшүп аткан банктардын акцияларын аз-аздан сатып алып, анын ээлигине жетишүү аракетинин байкалгандыгы. “Капитал” жабык акционердик коомунун андай аракети парламенттин Эл өкүлдөр жыйынында чоң кеп-сөзгө арзып, окуя тергелип жатканы маалымдалды. Иштин чоо-жайын журналист Каныбек Абдыкадыр момундайча түшүндүрөт:
- Жабык типтеги “Капитал” фирмасынын иши тууралуу парламенттин Эл өкүлдөр жыйыны талкуу өткөргөн. Талкуунун жүрүшүндө “Капитал” фирмасы “Кыргызөнөржайкурулуш” жана “Кыргызстан” акционердик-коммерциялык банктарынын акцияларын базар баасынан төмөн баада сатып алгандыгы айгинеленген. Мына ошол маселенин чоо-жайын иликтеген депутаттар “Капиталдын” иши мыйзамсыз деп чыгышкан. Реестрде жазылган акциялардын ээлери коммерциялык сырды “Капитал” кантип ачып алды, деген маселе коюшкан.
“Кыргызөнөржайкурулуш” банкынын президенти Муратбек Мукашевдин айтуусунда, акцияларды сатып алуунун эрөөн-төрөөнү жок, бирок да акцияларды кантип сатып алышынын артында чоң сыр жатат.
- Кыргызстанда бүгүн бир кызык нерсе, көрүнүш болуп калды. Эгер бир бизнес түрү же ишкер ишин алдыга жылдырып, жакшы деңгээлге көтөрсө, ошону тартып алыш жолу бүгүн системага түшүп, адатка айланып калды. Кант цемент-шифер заводу, Кайыңды спирт заводу, "Айнек" - ушуга окшогон нерселер көп болуп атат. Эмне үчүн болуп атат? Мен бир нерсе эле айтайын. Кант цемент-шифер комбинатында шифердин өз наркы менен чыкканы 72 сом болууда. Сатканы 180 сом. Кимге пайда алып келип атат: бюджеткеби же бюджетке эмеспи? Ушуну айтсак болот. Кандай тармак болбосун, ишканабы же башкабы, ошол бюджетке көп акча берсе – ошол ишкананын чоң белгиси, чоң көрсөтмөсү,- дейт Муратбек Мукашев.
Баалуу кагаздар боюнча мамлекеттик комиссиянын төрага орунбасары Юрий Свистов “Капитал” жабык акционердик коомуна байланышкан иш текшерилип жатканын, анын жыйынтыгы чыкканча бир бүтүм чыгарыш эртелик кылаарын билдирди.
- Кеп төркүнүн аңдадым. “Кыргызөнөржайкурулуш” банкы тууралуу сөз болууда. “Кыргызстан” банкы да бар. Мен буга чиновник катары жооп берейин, капа болбоңуздар. Биздин баалуу кагаздар боюнча комиссия көзөмөл жүргүзөт. Үч жума мурун акционерлерден келип түшкөн арыздын негизинде биз текшерүү үчүн инспекторлорду жөнөттүк. Комиссия ишин аяктоо алдында турат. Акт түзүлө элек. Ошондон улам мен жашырын сырды ачыкка чыгара албайм. Айта кетейин, ал жерде чынында эле кыйын кырдаал түзүлгөн,- деп айтты Юрий Свистов.
Муратбек Мукашевдин ырасташынча, иши жүрүшүп аткан эки коммерциялык банктын айланасында болуп аткан жагдай байлыкты кайра бөлүштүрүү демилгесине байланышкан:
- Муну орусча “передел собственности” деп коёт. Кыргызча “менчикти кайра бөлүштүрүү” процесси жүрүүдө.
Банк тармагында башта-кийин анчалык байкалбаган дагы бир жагдай - иши жүрүшүп аткан банктардын акцияларын аз-аздан сатып алып, анын ээлигине жетишүү аракетинин байкалгандыгы. “Капитал” жабык акционердик коомунун андай аракети парламенттин Эл өкүлдөр жыйынында чоң кеп-сөзгө арзып, окуя тергелип жатканы маалымдалды. Иштин чоо-жайын журналист Каныбек Абдыкадыр момундайча түшүндүрөт:
- Жабык типтеги “Капитал” фирмасынын иши тууралуу парламенттин Эл өкүлдөр жыйыны талкуу өткөргөн. Талкуунун жүрүшүндө “Капитал” фирмасы “Кыргызөнөржайкурулуш” жана “Кыргызстан” акционердик-коммерциялык банктарынын акцияларын базар баасынан төмөн баада сатып алгандыгы айгинеленген. Мына ошол маселенин чоо-жайын иликтеген депутаттар “Капиталдын” иши мыйзамсыз деп чыгышкан. Реестрде жазылган акциялардын ээлери коммерциялык сырды “Капитал” кантип ачып алды, деген маселе коюшкан.
“Кыргызөнөржайкурулуш” банкынын президенти Муратбек Мукашевдин айтуусунда, акцияларды сатып алуунун эрөөн-төрөөнү жок, бирок да акцияларды кантип сатып алышынын артында чоң сыр жатат.
- Кыргызстанда бүгүн бир кызык нерсе, көрүнүш болуп калды. Эгер бир бизнес түрү же ишкер ишин алдыга жылдырып, жакшы деңгээлге көтөрсө, ошону тартып алыш жолу бүгүн системага түшүп, адатка айланып калды. Кант цемент-шифер заводу, Кайыңды спирт заводу, "Айнек" - ушуга окшогон нерселер көп болуп атат. Эмне үчүн болуп атат? Мен бир нерсе эле айтайын. Кант цемент-шифер комбинатында шифердин өз наркы менен чыкканы 72 сом болууда. Сатканы 180 сом. Кимге пайда алып келип атат: бюджеткеби же бюджетке эмеспи? Ушуну айтсак болот. Кандай тармак болбосун, ишканабы же башкабы, ошол бюджетке көп акча берсе – ошол ишкананын чоң белгиси, чоң көрсөтмөсү,- дейт Муратбек Мукашев.
Баалуу кагаздар боюнча мамлекеттик комиссиянын төрага орунбасары Юрий Свистов “Капитал” жабык акционердик коомуна байланышкан иш текшерилип жатканын, анын жыйынтыгы чыкканча бир бүтүм чыгарыш эртелик кылаарын билдирди.
- Кеп төркүнүн аңдадым. “Кыргызөнөржайкурулуш” банкы тууралуу сөз болууда. “Кыргызстан” банкы да бар. Мен буга чиновник катары жооп берейин, капа болбоңуздар. Биздин баалуу кагаздар боюнча комиссия көзөмөл жүргүзөт. Үч жума мурун акционерлерден келип түшкөн арыздын негизинде биз текшерүү үчүн инспекторлорду жөнөттүк. Комиссия ишин аяктоо алдында турат. Акт түзүлө элек. Ошондон улам мен жашырын сырды ачыкка чыгара албайм. Айта кетейин, ал жерде чынында эле кыйын кырдаал түзүлгөн,- деп айтты Юрий Свистов.
Муратбек Мукашевдин ырасташынча, иши жүрүшүп аткан эки коммерциялык банктын айланасында болуп аткан жагдай байлыкты кайра бөлүштүрүү демилгесине байланышкан:
- Муну орусча “передел собственности” деп коёт. Кыргызча “менчикти кайра бөлүштүрүү” процесси жүрүүдө.