Венера Сагындык кызы, Прага шаары. Орусиянын Иракта ири экономикалык кызыкчылыктары бар. Москва – Багдаддан эски Советтер доорунан бери келаткан ири өлчөмдөгү карызын кайтарып алууга, ошондой эле соңку жылдары Саддамдын өкмөтү менен кол коюлган мунайга байланыштуу келишимдердин аткарылышына өтө куштар. Соңку күндөрү америкалык өкүлдөр Ирактагы согушка каршы чыккан Орусия эми ал пландарына көп деле үмүт артпай койсо болот дегендей билдирүү жасашты. Энергетика боюнча эл аралык эксперттер болсо, Орусия менен Ирактын ортосунда түзүлгөн мунай боюнча келишимдерди күчүндө калтырууга үндөп жатышат.
Энергетика боюнча эл аралык эксперттер АКШны Орусиянын согушка чейин Ирак менен түзүлгөн мунай боюнча келишимдерин күчүндө калтырууга үндөп, антпесе дүйнөдөгү жалпы инвестициялык чөйрөгө олуттуу сокку урулаарын эскертишти. Бирок, маселени татаалданткан башка да жагдайлар бар, айтсак, согушка чукул калганда Саддамдын өкмөтү орусиялык "Лукойл" компаниясы менен кол коюлган келишимди жокко чыгарганын жарыялаган, калган келишимдердин басымдуу бөлүгү кагазга жазылган бойдон жүзөгө аша элек документтер.
Ошентсе да, адистердин эсеби боюнча, орусиялык компаниялар Бириккен улуттар уюмунун санкциялары жоюлаар замат Ирактын мунай кендерин иштетүүгө даяр экенин билдирип, алдын-ала өтө ири суммадагы контракттарга кол коюуга жетишкен. Өткөн айда орус өкмөтүнө караштуу "Зарубежнефть" мунай компаниясынын башчысы Николай Токарев "Время новостей" гезитине берген интервьюсунда Иракта согуш болуп калса, өзү жетектеген компания кол койгон келишимдер боюнча 180 млн долларлык жоготууга учураарын маалымдаган. Ага удаа орусиялык эң ири мунай компаниясы эсептелинген "Лукойлдун" вице-президенти Леонид Федун алардын ишканасы Ирактагы эң чоң мунай кендеринин бири – Батыш Курнаны иштетүү боюнча наркы 20 млрд долларлык контракт түзүп койгонун жар салды. Федундун айтымында, 97-жылы кол коюлган келишимге ылайык, "Лукойл" компаниясы 23 жыл бою Ирактын Батыш Курна кенинен күнүнө 600 миң баррель мунай өндүрүп-экспорттоо милдетин өзүнө алган. "Эгерде кимдир бирөө согуштан пайдаланып, бул келишимди бузса, биз дароо Женевадагы Эл аралык арбитраждык сотко кайрылабыз", - деп эскертти "Лукойлдун" өкүлү.
Москвалык чет элдик инвестициялар боюнча эксперт Валерий Нестеров "Лукойл" компаниясы Ирактагы инвестициялык пландарын коргоп калышы ажеп эмес деп эсептейт:
- Орустарда "үмүт эң акырында өлөт" деген учкул сөз бар. Анысы кандай, эгерде түзүлгөн келишимдер эл аралык укуктук нормаларды колдонууга жол берсе, "Лукойл" Ирактагы кызыкчылыктарын коргоп калаары ажеп эмес. Азырынча эч ким дал ошондой болот деп кепил боло албайт, бирок "Лукойл" да акырына дейре күрөшөөрү айныксыз.
Ал анткен менен, Лондондук экономикалык серепчи Лаза Кекис 15 млрд баррелдей мунай бугуп жаткан Батыш Курна кенин согушта жеңген Америка менен Британия Орусияга оңой эле алдырып ийээри күмөндүү деген пикирин айтат:
- Менимче, Орусия Ирактагы кайра куруу иштеринде негизги ролдордун бирин ойнойт деп ойлоонун өзү осолдук экени талашсыз. Анын үстүнө АКШ Конгресси согушка каршы чыккан Орусия өңдүү мамлекеттер Ирактагы кайра куруу иштерине жолотулбайт деген чечим кабыл алып койгон эмеспи.
Чынында эле Иракта согуш баштала элек чакта, 4-мартта эле АКШнын Өкүлдөр палатасы Бюджетке өзгөртүүлөр киргизүү жөнүндөгү мыйзамды талкуулап жатып, согушка каршы блоктун башында турган Франция, Германия, Орусия жана Сирия – Американын Иракты калыбына келтирүү боюнча долбоорлоруна катыша албайт деген чечим чыгарып койгон.
Андан бери кырдаал өзгөрдү, согуш аяктап калды, энергетика боюнча эл аралык эксперттер, БУУнун тийиштүү агенттиктеринин өкүлдөрү АКШга кайрылып, Ирактын мунайын иштетүү боюнча эски контракттарды таанууга үндөп, антпесе дүйнөлүк экономикага аба менен суудай дем берип турган инвестиция чөйрөсүнө катуу сокку урулаарын эскертишти. Андан уламбы, айтор, 5-апрелде жолугушкан ирактык бозгундар менен АКШнын расмий өкүлдөрү Орусия менен Франциянын мунай компанияларын кыйын абалдагы Ирактын мунай өндүрүшүн жандантууга активдүү катыштырууну макулдашышты.
Ошентсе да, орусиялык компаниялардын Саддамдын өкмөтү менен түзүлгөн дымактуу келишимдеринин баары ишке ашаарын айтуу азырынча эртелик кылаары шексиз. Айрым адистер Орусиянын мунай компанияларынын эсебинде ошончо каражат бар экени да күмөндүү, Багдад алар келишимдердеги кээ бир шарттарды аткарбай койгонунан улам контракттар жоюлаарын жарыялаган болчу деп белгилешет.
Ошентсе да, адистердин эсеби боюнча, орусиялык компаниялар Бириккен улуттар уюмунун санкциялары жоюлаар замат Ирактын мунай кендерин иштетүүгө даяр экенин билдирип, алдын-ала өтө ири суммадагы контракттарга кол коюуга жетишкен. Өткөн айда орус өкмөтүнө караштуу "Зарубежнефть" мунай компаниясынын башчысы Николай Токарев "Время новостей" гезитине берген интервьюсунда Иракта согуш болуп калса, өзү жетектеген компания кол койгон келишимдер боюнча 180 млн долларлык жоготууга учураарын маалымдаган. Ага удаа орусиялык эң ири мунай компаниясы эсептелинген "Лукойлдун" вице-президенти Леонид Федун алардын ишканасы Ирактагы эң чоң мунай кендеринин бири – Батыш Курнаны иштетүү боюнча наркы 20 млрд долларлык контракт түзүп койгонун жар салды. Федундун айтымында, 97-жылы кол коюлган келишимге ылайык, "Лукойл" компаниясы 23 жыл бою Ирактын Батыш Курна кенинен күнүнө 600 миң баррель мунай өндүрүп-экспорттоо милдетин өзүнө алган. "Эгерде кимдир бирөө согуштан пайдаланып, бул келишимди бузса, биз дароо Женевадагы Эл аралык арбитраждык сотко кайрылабыз", - деп эскертти "Лукойлдун" өкүлү.
Москвалык чет элдик инвестициялар боюнча эксперт Валерий Нестеров "Лукойл" компаниясы Ирактагы инвестициялык пландарын коргоп калышы ажеп эмес деп эсептейт:
- Орустарда "үмүт эң акырында өлөт" деген учкул сөз бар. Анысы кандай, эгерде түзүлгөн келишимдер эл аралык укуктук нормаларды колдонууга жол берсе, "Лукойл" Ирактагы кызыкчылыктарын коргоп калаары ажеп эмес. Азырынча эч ким дал ошондой болот деп кепил боло албайт, бирок "Лукойл" да акырына дейре күрөшөөрү айныксыз.
Ал анткен менен, Лондондук экономикалык серепчи Лаза Кекис 15 млрд баррелдей мунай бугуп жаткан Батыш Курна кенин согушта жеңген Америка менен Британия Орусияга оңой эле алдырып ийээри күмөндүү деген пикирин айтат:
- Менимче, Орусия Ирактагы кайра куруу иштеринде негизги ролдордун бирин ойнойт деп ойлоонун өзү осолдук экени талашсыз. Анын үстүнө АКШ Конгресси согушка каршы чыккан Орусия өңдүү мамлекеттер Ирактагы кайра куруу иштерине жолотулбайт деген чечим кабыл алып койгон эмеспи.
Чынында эле Иракта согуш баштала элек чакта, 4-мартта эле АКШнын Өкүлдөр палатасы Бюджетке өзгөртүүлөр киргизүү жөнүндөгү мыйзамды талкуулап жатып, согушка каршы блоктун башында турган Франция, Германия, Орусия жана Сирия – Американын Иракты калыбына келтирүү боюнча долбоорлоруна катыша албайт деген чечим чыгарып койгон.
Андан бери кырдаал өзгөрдү, согуш аяктап калды, энергетика боюнча эл аралык эксперттер, БУУнун тийиштүү агенттиктеринин өкүлдөрү АКШга кайрылып, Ирактын мунайын иштетүү боюнча эски контракттарды таанууга үндөп, антпесе дүйнөлүк экономикага аба менен суудай дем берип турган инвестиция чөйрөсүнө катуу сокку урулаарын эскертишти. Андан уламбы, айтор, 5-апрелде жолугушкан ирактык бозгундар менен АКШнын расмий өкүлдөрү Орусия менен Франциянын мунай компанияларын кыйын абалдагы Ирактын мунай өндүрүшүн жандантууга активдүү катыштырууну макулдашышты.
Ошентсе да, орусиялык компаниялардын Саддамдын өкмөтү менен түзүлгөн дымактуу келишимдеринин баары ишке ашаарын айтуу азырынча эртелик кылаары шексиз. Айрым адистер Орусиянын мунай компанияларынын эсебинде ошончо каражат бар экени да күмөндүү, Багдад алар келишимдердеги кээ бир шарттарды аткарбай койгонунан улам контракттар жоюлаарын жарыялаган болчу деп белгилешет.